De Attische Tragedie

• Grieks
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4-6

De Attische Tragdie

Ontstaan en ontwikkeling van de Griekse tragedie

• De oorsprong
  
• Stof
  
• Opbouw
  

De oorsprong

• Aristoteles: 
• dithyrambe, een koorlied ter ere van Dionysos
  
• Koor van Satyrs
  
• Aulos (fluit)
• Episoden uit het leven van Dionysos

De oorsprong

• Thespis: 
• hypokritès = ‘antwoordman’
  
• Verscheidene thema’s uit de hele mythologie
  
• Won in 534 v.Chr. een prijs
  

De oorsprong

• Tragedie betekent letterlijk ‘bokkenlied’
• Men weet niet waarom
  
• Kledij van koorleden
  
• Bok als prijs?
• Dans rond een altaar met een bok?
• Er zijn geen stukken van Thespis bewaard gebleven

De oorsprong

• Na Thepsis:
• Honderden tragedies, maar  slechts 31 bewaard gebleven
• De ‘Grote Drie’:
• Aeschylus (ca. 524-456): tweede acteur
  
• Sophocles (ca. 495-406): derde acteur
  
• Euripides (ca. 485-406)
  

Stof

• Meestal mythologische onderwerpen, slechts 4 titels van uitzonderingen bekend (Perzen, Aeschylus)
  
• Schrijver geeft visie op ethische vragen
• Mythes waren net als verfilmingen van een bekend boek: iedereen kende de hoofdlijnen, maar de schrijver had grote vrijheid
  

Opbouw

• Patroon:
• Proloog (inleiding)
  
• Parodos (opkomstlied van het koor)
  
• Eerste Epeisodion (bedrijf)
  
• Eerste Stasimon (koorlied op plaats)
  
• Aantal epeisodia/stasimons
  
• Exodos (aftocht van het koor)

Opbouw

• Tekstvormen
  
• Bodeverhaal 
• Stichomythie 
• Agon

Toneelopvoeringen in Athene

• De Grote Dionysa
  
• Wedstrijd
  
• De acteurs
  
• Het koor
  
• Productiekosten
  

De Grote Dionysia

• Jaarlijks religieus festival ter ere van Dionysos, want hij was ook brenger van extase en inspirator van het toneel
  
• Iedereen vrij, ook slaven
  
• Ook veel buitenlanders => internationaal karakter

De Grote Dionysia

• Tragedie-opvoeringen waren het belangrijkste deel
  
• Elk jaar drie tragediedichters, die als volgt werden geselecteerd:
  
• Iedere tragicus mocht een voorstel indienen bij het magistraat die de zorg voor het toneel had
  
• Deze magistraat selecteerde dan drie tragici
  

De Grote Dionysia

• De Dionysia verliep elk jaar volgens hetzelfde patroon:
  
• Vooravond: beeld van Dionysos uit tempel in een grote optocht door de stad => theater, waar het beeld werd neergezet
  
• Volgende dag: religieuze en niet-religieuze plechtigheden.
   Daarna loting voor de volgorde van de tragedies.
  
• 2de, 3e en 4e dag tragedievoorstellingen: één tetralogie per dag: trilogie gevolgd door een satyrstuk als voorbereiding voor de feestelijkheden
  
• Op één dag werden er komedies opgevoerd
  

De Grote Dionysia

• In de 5e eeuw in totaal 900 stukken die slechts een keer werden opgevoerd, op een paar uitzonderingen na (festivals op het platteland).
  
• Na de dood van Aeschylus werd besloten dat zijn stukken heropgevoerd mochten worden
  
• Pas na 386 v. Chr. werden in Athene ook andere stukken heropgevoerd bij gebrek aan goede tragediedichters.
  

Wedstrijd

• Opvoeringen waren ook wedstrijden
  
• Jury bestond uit gewone burgers (loting)
  
• Jury lette op het stuk in het geheel: misschien een verklaring voor topstukken die niet de eerste prijs wonnen (Medea)
  
• De prijzen zijn niet meer bekend. Wel weten we dat de winnaar een klimopkrans kreeg en dat zijn naam werd vereeuwigd in een stenen inscriptie.
  

De acteurs

• Dichter was ook regisseur, en koos drie acteurs uit
  
• Die drie acteurs konden echter meer dan drie rollen spelen d.m.v. maskers:
  
• Gemaakt van stijf linnen
  
• Gaten voor ogen en mond
  
• Voor mannelijke rollen: Rood
  
• Voor vrouwen: wit

De acteurs

• Bovenop het masker was een pruik bevestigd
  
• Geen emotie => Vaak uitdrukkelijk genoemd
  
• Acteurs waren meestal gekleed in grote, wijde mantels: die waren makkelijk te veranderen i.v.m. rolwisselingen
  
• Als schoenen droegen de acteurs de Kothurne, toneellaars, met een zool die in de loop van de tijd steeds hoger werd

Het koor

• Koor stelde meestal een groep mannen of vrouwen voor uit de stad waar het stuk zich afspeelde
  
• Van 12 naar 15 leden (5e eeuw)
  
• De rol van het koor werd steeds minder belangrijk: Eerst een functie in de plot van een stuk, later werd de plot steeds meer een zaak voor de acteurs onderling => koor werd meer een geïnteresseerde toeschouwer die raad en commentaar gaf
  

Productiekosten

• Enorme bedragen
  
• Staat betaalde slechts het salaris van de dichters en de acteurs
  
• De rest werd betaald door rijke burgers d.m.v. leitourgia
• directe belastingen en andere dingen, zoals het uitrusten van een schip of het verzorgen van een staatsbanket

Productiekosten

• Dit was erg eervol voor de uitgekozen Athener => prestige steeg B
• Bijna niemand weigerde dit te doen, ondanks de hoge kosten:
  
• Aankleding koor
  
• Vergoeding aan de koorleden voor de gemiste inkomens
  
• Hobospelers
  
• Choreograaf
  
• Maaltijd na afloop
  

Het theater

• De eerste tragedies op de Agora in een houten theater dat elk jaar werd afgebroken
  
• Na instorting in 498 v. Chr.: permanent theater tegen de zuidoostelijke helling van de Akropolis te bouwen, waar ook de tempel van Dionysos was
  
• Voortreffelijke akoestiek => voorbeeldfunctie
  
• Vele uitbreidingen => 4e eeuw v. Chr. 15.000 plaatsen
  

Bij welke god ligt de oorsprong van de Griekse Tragedie?

1. Dionysos
2. Aphrodite
3. Artemis
4. Demeter

Wie bracht de eerste toneelspeler?

1. Aischylos
2. Euripides
3. Thespis
4. Sophokles

Dit is de juiste volgorde: 1. Proloog, 2. Exodos, 3. Epesodia/stasima, 4. Parados

KLOPT

KLOPT NIET

Welke hoort er niet tussen?
Eenheid van ...

1. Tijd
2. Handeling
3. Personages
4. Plaats

Zet het kenmerk bij de juiste persoon! 2 per toneelschrijver.

Aischylos

Sophokles

Euripides

Religieus van aard

Realist, skeptisch

Mens is onafhankelijk

Menselijke personages

Mysterieuze sfeer

Koor als lyrisch intermezzo