Plusklas

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

De Middeleeuwen

Mevr. Kroes 

Wat gaan we doen?

• Voorstellen 
• Inloggen in lessonup
• Klassikale uitleg over de Middeleeuwse stad 
• Uitleg opdracht Middeleeuwse stad
• Opdracht maken 
• De pest
• Afsluiting 

Waarom is geschiedenis een belangrijk vak?

Wat weten jullie over de middeleeuwen?

middeleeuwen

Tijd van Grieken en Romeinen

(500 v. Chr. - 500 n. Chr.)

Tijd van Monniken en Ridders

(500-1000)

(Vroege Middeleeuwen)

Tijd van Steden en Staten

(1000-1500)

(Late Middeleeuwen)

1492: Columbus 'ontdekt' Amerika

(Einde van de Middeleeuwen)

⚓️

476: Val van het West-Romeinse Rijk

(Begin van de Middeleeuwen)

🔥

tijdlijn

Late Middeleeuwen

• Tijd van Steden en Staten (1000-1500)

• Het is 'veiliger' en 'rustiger'
• Er komt meer handel
• Geld komt weer terug
• Bevolking groeit

• Er ontstaan steden

• Macht van de steden neemt toe
• De adel krijgt (soms) minder macht

Dit is een plattegrond van Zwolle in de Middeleeuwen

Verbeteringen in de landbouw

Rond het jaar 1000

• Drieslagstelsel
  
• IJzeren ploeg
• Halsjuk

Steeds meer handel

• Verbeteringen in de landbouw leveren meer oogst op
  
• Overschotten worden verkocht of geruild op markten 
• Geld wordt steeds meer gebruikt als (handig) ruilmiddel
• Einde aan de aanvallen van Vikingen in West-Europa: meer veiligheid
• Handelaren komen daardoor in verschillende landen en nemen andere producten (wijn of zijde) mee.

Steden ontstaan

Waar ontstaan steden?

Steden ontstaan

• Handelaren komen vaak op dezelfde plek: om te overwinteren en hun spullen op te slaan.
• Deze plekken liggen op een goede plek: kruispunten van wegen en/of rivieren, meestal in de buurt van een kasteel of klooster
• Op deze plekken waren vaak al jaarmarkten
• Langzaam ontstaan hieruit nederzettingen, die uitgroeien tot steden.

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

De markt

Deze geestelijken houden een processie: een tocht door de stad om hun geloof in God te laten zien. Soms werd dit gedaan om boete te doen.

De winkels waren meestal duidelijk te herkennen aan uithangborden, waarop symbolen van de ambachten stonden, zoals een vis of brood.

In principe mocht iedereen de stad binnen, zolang je maar geen (grote) wapens meenam. Messen moesten worden gemeten: was een mes te groot dan moest je hem bij de stadspoort achterlaten.

Inwoners van een stad noemen we tegenwoordig vaak burgers, maar in de Middeleeuwen werd meestal de term poorter gebruikt: iemand die binnen de poorten van een stad woont.

Een van de grootste gevaren van een middeleeuwse stad was brand. De meeste huizen waren van hout, en een klein vuurtje kon binnen enkele dagen de halve stad in as hebben gelegd. Ambachten waarbij veel vuur werd gebruikt, zoals bijvoorbeeld een smederij, bevonden zich daarom op speciale plekken in de stad.

Schapen, kippen, honden en varkens: er liepen in een stad vaak net zoveel dieren als mensen rond. 

Niet alle straten waren bestraat: na een regenbui was het een grote modderpoel, waarbij het (huis)vuil door de straten spoelde.

Riolering of een vuilnisdienst bestond nog niet. Mensen gooiden hun afval soms gewoon op straat of in de gracht. Het stonk er dus nogal, vooral ’s zomers. Die viezigheid was ook gevaarlijk. Het vuil trok ongedierte aan, zoals ratten. Hierdoor braken er ziekten uit.

Water (om te drinken en om schoon te worden) werd uit de gracht gehaald. Inderdaad: 500 meter verderop was er nog afval in gegooid...

De schandpaal was één van de straffen die je in de Middeleeuwen kon krijgen.

Er waren maar een paar gebouwen van steen in een middeleeuwse stad, zoals bijvoorbeeld de kerk of het stadhuis. Later komen er meer stenen gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de gildenhuizen.

Huizen in deze bouwstijl noem je vakwerkhuizen: de balken in de muren zorgen voor de stevigheid van het huis. De ruimte tussen de balken worden opgevuld met takken van bijvoorbeeld wilgen. Vervolgens worden ze geplamuurd met een mengsel van stro en leem.

Het was er druk en krap: de meeste steden waren niet groter dan 5000 inwoners, maar omdat het er klein en smal was leek het veel drukker.

In een stad was van alles te vinden: eten, drinken, handel en vermaak. Het was er vies, maar mensen kwamen er graag.

Opdracht: De Middeleeuwse stad 

• Groepjes van 3/4 leerlingen
• Alle nummers 1 t/m 4 krijgen een deel van de Middeleeuwse stad te zien. Dit teken je na op het blad dat je krijgt. 
•  Diegene met de meeste kemerken van een Middeleeuwse stad dit hebben gewonnen. 

De pest in Europa

• In 1347 komt de pest aan in Europa: via de Krim naar Italië
• Via de handel verspreidt de ziekte zich razendsnel door Europa
• De viezigheid en het ongedierte in de middeleeuwse steden helpen ook mee in het ontstaan van de grote pestepidemie van 1347 tot 1351
• Uiteindelijk sterft 1/3 van de Europese bevolking, ongeveer 20 miljoen mensen.

De pest door de ogen van schilder Pieter Brueghel de Oude (1562). Voor veel mensen moet de pest zo zijn ervaren: overal dode mensen en complete steden die zijn verlaten.

Straf van God!

• De oorzaken van de pest zijn pas in de 19e eeuw bekend geworden
• Voor de mensen in de Middeleeuwen was de ziekte een straf van God
• De mensen dachten dat God hen ging straffen, omdat ze niet goed en zondig hadden geleefd.

Flagellanten sloegen zichzelf om zo aan God te laten zien dat zij spijt hadden van hun zonden. De naam Flagellant komt van het Latijnse woord voor zweep: flagellum. Aan het eind van de leren riempjes zitten spijkers.

De verspreiding van de pest tussen 1347-1351

1347

midden 1348

begin 1349

eind 1349

1350

1351

kleine uitbraak van de pest

Rond het jaar 1000 groeiden de oogsten snel. Welke oorzaak had dat?

1. De boeren hadden geleerd het land te bemesten.
2. De boeren lieten hun kinderen meehelpen op het land.
3. Er kwamen steeds meer boeren, omdat de mensen in steden ook moesten eten
4. De boeren gebruikten betere werktuigen.

Misconceptie(s)

Waarheid (waarheden)

In de middeleeuwen werden mensen gemiddeld maar 30 jaar oud

In de middeleeuwen was er slechte hygiëne

In de middeleeuwen deed men aan heksenverbrandingen

Het was gewoonlijk dat dieren voor de rechter verschenen

In de middeleeuwen deed men niet aan slavernij

Vroege Middeleeuwen

476 - 950

Hoge Middeleeuwen

950 - 1270

Late Middeleeuwen

1270 - 1453

grootste pestepidemie

volks-verhuizingen

opkomst van de steden

Wat hoort er bij een middeleeuwse stad? 

Kerk

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, sleep mij dan.

Plein

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Stadsmuur

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Agora

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Tempel

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Stadspoort

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Markt

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Koopmanshuis

Als ik hoor bij een Middeleeuwse stad, 

sleep mij dan naar het sleepdoel. 

Waarom woonden mensen in de
Tijd van steden en staten zo graag in een stad?
Kies het juiste antwoord.

1. In de stad was het schoner dan buiten de stad.
2. In de stad was het rustiger dan buiten de stad.
3. In de stad was veel te doen. Zo waren er vaak feesten en markten.
4. In de stad kwamen minder vaak ziektes voor dan buiten de stad.