Mens en natuur - blok 2: Nederlandse landschappen

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 1

Thema: Mens en natuur

Blok 2:

Nederlandse landschappen 

Les 1

Je kunt:

• uitleggen hoe landijs ontstaat.
  
• uitleggen waardoor de zeespiegel daalt tijdens een ijstijd.
  
• uitleggen waarom er op de Veluwe heuvels liggen.
  
• beschrijven waar mensen woonden toen er nog geen dijken waren.

Waar gaat dit blok over? 

Wat is er bijzonder aan het Nederlandse landschap? Vraag dat maar eens aan buitenlandse toeristen. De grachten van Amsterdam zijn favoriet, maar ze komen ook voor het landschap. Want aan het landschap kun je zien hoe de mensen vroeger hebben geleefd. Bovendien willen toeristen heel graag weten hoe het is om beneden zeeniveau te wonen.

Zand, grind en klei

Voor een groot deel bestaat het Nederlandse landschap uit zand, grind en klei. Veel hiervan komt van de zee en de rivieren. De rivieren nemen dit mee vanuit de bergen waar ze ontstaan. Omdat Nederland vlak is, stomen de rivieren langzaam, en laten veel materiaal achter (sedimentatie).  

ijstijden 

Nederland kent veel ijstijden (periode waarin het heel koud was en veel sneeuw viel). In Scandinavië (Noord Europa) ontstond landijs (Door heel veel sneeuw en vrieskou). Dit kwam langzaam naar Nederland geschoven als een soort bulldozer. Zo ontstonden de stuwwallen (=Heuvel die ontstaan is door schuivend landijs). 

Landijs kwam Nederland binnen...

...als een soort bulldozer

Zo ver kwam het ijs in NL

Tijdens de ijstijd zijn er stuwwallen ontstaan in Nederland. Wat zijn stuwwallen?

1. Slingerende rivieren
2. Opgeduwde heuvel
3. Duinen aan zee
4. Hooggebergte

landijs

1. Laag sneeuw die tot ijs is samengeperst en dat altijd op het land ligt.
2. Laag sneeuw die tot ijs is samengeperst en dat voor even op het land ligt.
3. Laag ijs dat is samengeperst en dat snel weer smelt.
4. Laag sneeuw die tot ijs is samengeperst en dat altijd op de zee drijft.

Hoe zijn de heuvels op de Veluwe ontstaan?

1. De wind heeft zand tot heuvels geblazen.
2. Het ijs heeft de grond daar als een bulldozer omhooggeduwd tot heuvels.
3. Het water heeft hier vroeger veel zand achtergelaten
4. Die zijn door de mensen gemaakt.

Kijken tot 0:50!

Veen 

Na de ijstijd werd het warmer en het ijs smolt. Door het smeltwater steeg de zeespiegel. In West-Nederland ontstonden duinen doordat eb en vloed en de golven zand aanvoerden en de wind er duinen van vormde. 

Achter de duinen ontstonden moerassen met dode plantenresten -> Dit noem je veen. Heel lang woonde er weinig mensen in de veenmoerassen. 

Duinen 

Veen 

Hoog en droog wonen 

De eerste mensen in Nederland woonden op de hogere plekken. Dat was in Limburg en op de hogere zandgronden in het oosten en zuiden. In het lagere deel van Nederland was er heel lang geen bescherming tegen hoog water. 

De mensen zochten in Laag-Nederland daarom alleen de hoogste stukken land op. Aan de kust waren dat de duinen en langs de rivieren de hogere stroken land. Ook ontstonden de terpen.  

Waar gingen de mensen vroeger wonen in NL toen er nog geen dijken waren?

Les 2

• uitleggen hoe de polders rond de Waddenzee zijn ontstaan.
  
• uitleggen hoe het veengebied in West-Nederland is ontstaan.
  
• uitleggen waarom er lang geen mensen in het veengebied woonden.
  
• uitleggen wat het verschil is tussen een polder en een droogmakerij.
  
• de onderdelen van een droogmakerij herkennen op een foto of in een schematische tekening.

Sloten graven in het Veen 

Rond het jaar 1000 veranderde het klimaat in Nederland opnieuw. Het werd warmer en dat was goed voor de landbouw. Er was meer voedsel beschikbaar en daardoor groeide de bevolking. De bisschop van Utrecht en de graaf van Holland wilden de veengebieden geschikt maken voor de landbouw. Dat heet ontginnen.

Hoe komt het dat er heel lang geen mensen leefden in de veengebieden?

Sloten graven in het Veen 

Het opdrogende veen had ook een nadeel. Omdat er lucht in de grond kwam, gingen plantenresten verrotten, waardoor het land daalde. Rond 1400 ontstond er een probleem:

Het land lag nu even hoog als de zee. Het water stroomde daardoor niet meer vanzelf uit de sloten en rivieren naar de zee. Daarom ging men het water met windmolens naar zee pompen. Intussen daalde het land steeds verder. Daarom liggen veenpolders nu onder zeeniveau.

Droogmakerijen 

In het noorden van Nederland werd de Waddenzee steeds groter. Daardoor ontstond de Zuiderzee. En in Noord-Holland werden kleine meren door stormen steeds groter. Een groot deel van Nederland dreigde onder te lopen. Het land moest worden beschermd. Er werden verschillende oplossingen bedacht...

1. Dammen aanleggen in kleine rivieren. 
2. Droogmakerijen 
3. Afsluitdijk (gebouwd in 1930)

Belangrijk! 

NAP (Normaal Amsterdams peil)