les 2: platentektoniek en ertsvorming

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Deze les

• de ruimtelijke spreiding van gebergtevorming, aardbevingen en vulkanisme in Zuid-Amerika beschrijven en verklaren.
• de ruimtelijke spreiding van ertsen en fossiele energiebronnen in Zuid-Amerika beschrijven en verklaren.

Uitleg subductie 

met oefening volledig antwoord geven.

uitleg ertsen

oefenvragen

weektaak

Gebruik de atlas: 

Zuid-Amerika - tektoniek en vulkanisme.

Waarom is er niet overal langs de westkust van Zuid-Amerika actief vulkanisme? (3p)

Waardoor is er niet overal langs de westkust van
Zuid-Amerika actief vulkanisme? (3p)

Hulp bij volledig antwoord.

- beschrijf op de plekken zonder actief vulkanisme de plaattektonische situatie.

- leg uit wat er daardoor niet gebeurt.

- leg uit hoe dat ervoor zorgt dat er geen vulkanisme is.

Waardoor is er niet overal langs de westkust van

Zuid-Amerika actief vulkanisme? (3p)

• bij het Peru-gat en het Pampa-gat is er sprake van vlakke subductie.
  
• de onderduikende plaat duikt niet diep genoeg in de mantel waardoor deze niet smelt.
  
• waardoor er geen opstijgend magma is
  (en dus ook geen actief vulkanisme).

Bij diepe subductie:

- aardkorst duikt diep in de mantel

- aardkorst smelt

- taai gasrijk magma stijgt op

- komt aan oppervlak (dus uitvloeiiingsgesteente)

- stolt als andesiet.

Zit tussen graniet en basalt in.

Graniet = 

Dieptegesteente Ontstaan bij subductie

Meest taaie magma

Andesiet =

Uitvloeiingsgesteente
(=vulkanische gesteente)

Ontstaan bij subductie

middelmatig taaie magma

Basalt =

Uitvloeiingsgesteente
(=vulkanische gesteente)

Ontstaan bij divergentie

vloeibare magma

Steeds taaier magma

Jonge oceanische korst is lichter dan oude oceanische korst.

Bij jonge, lichte oceanische korst is sprake van vlakke subductie.

Welke natuurramp veroorzaakt door platentektoniek

ligt er nog meer op de loer?

Aardbevingen

Hoe ondieper het hypocentrum, 

hoe zwaarder de aardbeving.

Aardbevingen

1. plaat beweegt maar blijft hangen

2. druk / spanning bouwt op

3. plaat schiet weg, trilling komt vrij.

Tsunami

1. zeebeving veroorzaakt een snelle golf.

2. dichtbij de kust wordt de zee ondieper. Voorkant golf wordt afgeremd.

2. achtkant golf rolt over voorkant golf heen. Waardoor de golf hoger wordt.

Delfstoffen

Ertsen

Hoog % van 1 type metaal waardoor het economisch interessant wordt.

Vooral voor elektronica-industrie

Amazonebekken + Hoogland

- lagen ooit diep in ondergrond

- hoge druk + hoge temperatuur: ertsvorming

- erosie bovenliggende laag

- erts nu aan oppervlak.

Venezuela

Grootste bewezen oliereserves ter wereld

Chili

Grootste koperproducent ter wereld.

Brazilië

Vooral ijzererts.

Redelijk recent ook veel olie gevonden.

Peru

Mondiaal een belangrijke speler op meerdere fronten 

Goud, zilver, zink en koper, lood en molybdeen (voor staal).

Suriname

Vooral winning en export van goud, bijna op.

Ertsen door vulkanisme

Waar: In de Andes

Magma koelt af, maar niet alles tegelijkertijd.

Lichtste magma (bijv. met veel zilver) stolt als laatste, in spleten van het gesteente. 

Vormen ertsaders.

Venezuela

Grootste bewezen oliereserves ter wereld

Chili

Grootste koperproducent ter wereld.

Brazilië

Vooral ijzererts.

Redelijk recent ook veel olie gevonden.

Peru

Mondiaal een belangrijke speler op meerdere fronten 

Goud, zilver, zink en koper, lood en molybdeen (voor staal).

Suriname

Vooral winning en export van goud, bijna op.

Door verwering (Bauxiet)

Waar: Hoogland Brazilië + Guyana. 

Hele sterke chemische verwering.

Veel stoffen verdwijnen. Meest stabiele (sterke) materiaal blijft over = aluminium.

Venezuela

Grootste bewezen oliereserves ter wereld

Chili

Grootste koperproducent ter wereld.

Brazilië

Vooral ijzererts.

Redelijk recent ook veel olie gevonden.

Peru

Mondiaal een belangrijke speler op meerdere fronten 

Goud, zilver, zink en koper, lood en molybdeen (voor staal).

Suriname

Vooral winning en export van goud, bijna op.

Fossiele brandstoffen

1. Zeedieren en planten (organisch materiaal) gaan dood: zakken naar de bodem

Fossiele brandstoffen

1. Zeedieren en planten (organisch materiaal) gaan dood: zakken naar de bodem.

2. worden afgedekt met laag zand/klei.

= poreus (ruimte tussen korrels)

Fossiele brandstoffen

1. Zeedieren en planten (organisch materiaal) gaan dood: zakken naar de bodem

2. worden afgedekt met laag zand/klei.

= poreus (ruimte tussen korrels)

3. worden afgedekt ondoorlaatbare laag (zoutsteen)

Fossiele brandstoffen

1. Zeedieren en planten (organisch materiaal) gaan dood: zakken naar de bodem

2. worden afgedekt met laag zand/klei.

= poreus (ruimte tussen korrels)

4. druk neemt toe. 

Organisch materiaal wordt aardolie/steenkool. 

Gas (aardgas) eruit geperst.

Ruimte tussen zand/klei gevuld met olie en daarboven gas. 

Gas wordt tegengehouden door bovenste laag.

3. worden afgedekt ondoorlaatbare laag (zoutsteen)

Welk deel van Zuid-Amerika omschrijft het best welk deel last heeft van aardbevingen?

1. noorden
2. oosten
3. zuiden
4. westen

Welke plaatbeweging is er aan de westkust van Zuid-Amerika?

1. convergent
2. divergent
3. transform

Welk type aardkorsten zijn er betrokken bij de convergentie aan de westkust van Zuid-Amerika?

1. oceanisch-oceanisch
2. continentaal-continentaal
3. oceanisch-continentaal
4. geen idee

Hoe ontstaan ertsen zoals zilver, goud en zink?

1. chemische verwering
2. stolling van magma
3. opeenstapeling organisch materiaal

Welke erts ontstaat door chemische verwering?

1. zilver
2. bauxiet/aluminium
3. aardgas
4. steenkool

Welke erts ontstaat door opstapeling van organisch materiaal?

1. zilver
2. bauxiet/aluminium
3. aardgas
4. steenkool

Wat heb je geleerd?

- Waardoor niet overal langs de westkust van ZA er actief vulkanisme plaatsvindt

- Het verschil tussen basalt, andesiet en graniet.

- De rol van het hypocentrum bij aardbevingen bij subductie.

- Hoe ertsen ontstaan bij verwering en bij stolling van magma 

- Hoe fossiele brandstoffen ontstaan.