15.1 Zintuigcellen V5 2324

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Hoofdstuk 15 Waarnemen

H15.1 Zintuigcellen

Inhoud hoofdstuk

15.1 Zintuigcellen (plus evenwichtszintuig)

15.2 Gehoorzintuig

15.3 Gezichtszintuig

15.4 Netvlies en de hersenen

15.5 Zintuigen en regeling

Lesdoel 15.1 Je kunt

• uitleggen welke typen zintuigcellen er zijn en op welk type prikkel ze reageren
• de bouw van je evenwichtszintuig beschrijven (BINAS 87D)
• uitleggen hoe je evenwichtszintuig bewegingen registreert
• uitleggen wat een adequate prikkel is
• uitleggen wat adaptatie is en wanneer het optreedt

Waarom voelt het alsof je mond in brand staat als je een hete peper eet?

Waarom ben je draaierig als je uit een zweefmolen stapt?

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een prikkel van buitenaf omzetten naar een signaal voor een sensorisch neuron.

Prikkels

druk

warmte (temp)

geur/ smaak (moleculen)

licht (golflengte)

Receptoren - prikkels

Mechanoreceptoren: druk

Thermoreceptoren: temperatuur

Chemoreceptoren: moleculen

Fotoreceptoren: licht

Receptoren - prikkels

Druk en warmte: 

Prikkel zorgt direct voor openen 

ion-poort.

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding moleculen

aan receptor zorgt voor openen 

ion-poorten (via signaalcascade).

Zowel SMAAK- als REUKZINTUIG

Tong

Neus

Waarom voelt het alsof je mond in brand staat als je een hete peper eet?

Rode pepers

Capsaïcine (stofje in pepers) zet de temperatuurgevoelige ionpoorten van warmtezintuigen permanent open.

Hersenen nemen hetzelfde waar als bij hitte 

(> 43 °C).

Het is niet oplosbaar in water, wel in vet.

Receptoren - prikkels

Licht:

Prikkel zorgt voor (signaalcascade die

leidt tot) openen ion-poort.

Receptoren - impuls

1. Prikkel zorgt voor het opengaan van 

ionpoorten in de zintuigcel

2. Prikkeldrempel bereikt? Dan depolarisatie

3. Neurotransmitter vrij in de synaps met het 

sensorische neuron

4. Prikkeldrempel bereikt? Dan impuls in het neuron

5. Waarneming in het sensorisch deel van de 

hersenen

Harde/zachte prikkels

Adaptatie/gewenning

Kijk 1 minuut strak naar het volgende plaatje, naar de rode stip in het midden.

Adaptatie/gewenning

Bij een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel tijdelijk omhoog gaan: minder impulsen naar de hersenen.

Bijv. tikkende klok/gevoel van je kleding.

Evenwichtszintuig

Bevindt zich in het binnenoor.

Registreert de stand van je

hoofd én beweging van je

hoofd.

Evenwichtszintuig - 2 delen

1

2

1: maculae

Registreren beweging en 

versnelling/vertraging

horizontaal/vertikaal

1

1

Macula - hoofdbeweging

Macula - versnelling/vertraging horizontaal

Macula - versnelling/vertraging vertikaal (lift omlaag)

Halfcirkelvormige kanalen

2

Halfcirkelvormige kanalen

2. cupula/ampulla

Registreren beweging en

versnelling/vertraging

in 3 richtingen

2

Cupula

Cupula klappen om als de

endolymfe gaat stromen

(klapdeur)  

Altijd in tegengestelde

richting van de beweging

(traagheid)

Cupulae 

Zijn vooral gevoelig voor veranderingen in snelheid, niet voor een constante snelheid.

Waarom ben je draaierig als je uit een zweefmolen stapt?

Hoe komt het dat je draaierig wordt van alcohol?

Cupulae en alcohol

Stap 1 (begin al na 10 minuten)

Alcohol komt via het bloed in de

cupula. Deze wordt dan lichter dan water. 

De cupula in het vertikale kanaal gaat

zweven.

Draaisensatie!

Cupulae en alcohol

Stap 2 (na 6 uur):

Alcohol zit óók in de endolymfe.

De cupula heeft dan weer dezelfde dicht-

heid en zweeft niet.

Cupulae en alcohol

Stap 3:

Alcohol is uit de cupula maar nog niet 

uit de endolymfe.

De cupula zakt dan juist in de endolymfe.

Draaisensatie.

Wat helpt? Nieuwe alcohol.

Lesdoel 15.1 Je kunt

• uitleggen welke typen zintuigcellen er zijn en op welk type prikkel ze reageren
• de bouw van je evenwichtszintuig beschrijven (BINAS 87D)
• uitleggen hoe je evenwichtszintuig bewegingen registreert
• uitleggen wat een adequate prikkel is
• uitleggen wat adaptatie is en wanneer het optreedt

Huiswerk

In de online methode.

Maak de opdrachten van 

15.1 (2, 4, 6, 7, 10, 11)