Verlies en Rouw

• Zorg en Welzijn
• MBO
• Studiejaar 3

Verlies 

en 

Rouwverwerking

SIRE

https://youtu.be/zsTZVX2eG2Q

https://youtu.be/SfhoTTE0rmg

Onderwerpen 

• Wat is rouw,
• Rouwreacties,
• Fasen van rouw,
• Rouwtaken,
• Interventies bij rouw.

Omschrijf kort in je eigen woorden wat rouw voor jou is?

Definities van rouw

• Rouwen is jouw proces om jezelf aan te passen aan die totaal veranderde situatie. 
  
• Het totaal van gevoelens, gedachten en gedrag dat ontstaat ten gevolge van het permanent missen van iets of iemand dierbaars.
• Een combinatie van emotionele, mentale, lichamelijke, spirituele en gedragsmatige reacties op verlies  

Kenmerken bepalend voor rouwreacties

• de relatie met de overledene.
• de leeftijd van de overledene.
• geslacht van de rouwende.
• de vooraf bestaande lichamelijke en geestelijke toestand van de rouwende (zelf ziek zijn, mentale sterkte, etc.)

Rouw ondersteuning

We rouwen allemaal op onze eigen manier.

Om goed aan te kunnen sluiten en de ander te begeleiden is het goed om de ander te kennen, meer over diegene te weten.

Bijvoorbeeld is iemand een prater of juist niet.

Kubler Ross model

Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde in het rouwproces 5 fasen. Ze beschouwde rouw echter niet als een lineair proces, dat iedereen stap voor stap doorloopt. 

Bij iedereen verloopt het rouwproces anders. Sommige mensen slaan fasen over. Anderen blijven lang in één fase hangen of hernemen een eerdere fase. Ook verlieservaringen uit het verleden bepalen mee hoe iemand vandaag omgaat met rouw.

Fasen Kubler Ross

• Ontkenning; Een afweermechanisme dat in werking wordt gesteld als een naaste is overleden of als het bericht ziek te zijn te schokkend is. Door het te ontkennen, worden te heftige emoties niet toegelaten.

• Boosheid; Na het horen van het slechte nieuws of na het overlijden van een naaste kan er boosheid ontstaan. Bijvoorbeeld op de behandelend arts, op God of op zichzelf.

• Marchanderen; In deze fase proberen mensen er alles aan te doen om de werkelijkheid ongedaan te maken. Er kunnen gevoelens van schuld ontstaan. In deze fase klampen mensen zich soms ook vast aan zaken die hoop geven en maken ze met zichzelf afspraken: als ik … doe, dan wordt het beter.

• Depressie; De werkelijkheid dringt steeds meer door. Er kan niets meer veranderd worden aan de huidige situatie. Dit kan depressieve gevoelens met zich meebrengen.

• Aanvaarding; Het verlies accepteren en het proberen een plekje te geven. Rouw is als een golf, die de cliënt heen en weer slingert. Afweer, afscheid en accommodatie 

• Afweer; Dit is het ontkennen van de werkelijkheid. Met afweer houd je pijn buiten het bewustzijn. Het is  een beschermingsmechanisme om ervoor te zorgen dat de fysieke en emotionele pijn niet in alle hevigheid binnen komt. Je kunt zien dat cliënten verdoofd zijn, de situatie ontkennen, zoeken naar antwoorden, marchanderen, protesteren en zichzelf soms afzonderen.

• Afscheid; De werkelijkheid dringt langzaam door. Je beseft dat je afscheid moet nemen. De cliënt neemt in zijn eigen tempo en op zijn eigen manier afscheid. Dit kan zijn door het uiten van pijn, verdriet, boosheid. Soms gaat een cliënt zich anders gedragen of probeert hij alles cognitief te beredeneren.

• accommodatie Het verlies een plek geven in het leven. De reacties die kunnen optreden bij rouw lopen volgens dit model door elkaar heen. Rouw herkennen in de beroepspraktijk.

opdracht In tweetallen

Casus:

Mevrouw Alaoui begrijpt niet goed dat haar man zo ziek is. Gisteren heeft ze een uitgebreid gesprek gehad met de huisarts. Die heeft haar uitgelegd dat meneer waarschijnlijk gaat overlijden. Dit drong niet goed tot haar door. De huisarts heeft in het cliëntendossier opgeschreven dat de zorg extra aandacht aan mevrouw moet schenken. Hij vond het opvallend dat mevrouw tijdens het gesprek maar bleef vragen wanneer de behandeling aan zou gaan slaan. Als de volgende dag een zorgverlener bij de familie komt, zegt mevrouw opgewekt dat hey afweer iets beter gaat met haar man. 

Mevrouw zit in een rouwproces, omdat ze haar man waarschijnlijk binnenkort gaat verliezen

vervolg

Pak de 5 fasen van rouw erbij. 

Geef aan in welke fase van rouw mevrouw zit.

Beschrijf de kenmerken van deze fase van rouw en hoe jij die herkent

Benoem de drie mogelijke ondersteuningsbehoeften in deze fase van rouw

Geef advies voor de begeleiding van mevrouw. Noem daarin voor iedere ondersteuningsbehoefte een tip voor de begeleiding.

Beschrijf welke fase van rouw mevrouw waarschijnlijk nog gaat doormaken

Over mijn lijk Kiki

10:44-13:13 

afscheid nemen van dingen die niet meer kunnen (rouw)

https://www.npostart.nl/BV_101406569

Verstoringen in het rouwproces

Als de verschillende fasen worden doorlopen maar er komt geen juiste afsluiting van het proces dan kunnen er complicaties optreden.

Hierbij kan je denken aan bijvoorbeeld een depressie 

Ondersteunen bij rouw

 accepteer de emoties en gedragingen van de cliënt en diens naasten, ook al begrijp je sommige emoties of gedragingen niet. 

 Geruststellen en uitleggen dat alle vormen van emotie volkomen normaal zijn en dat ieder rouwt op zijn eigen manier kan ervoor zorgen dat er ruimte komt om met elkaar te praten zonder te oordelen. 

Rouwreacties

Rouw is niet alleen verdriet, maar kan een heel breed scala van reacties omvatten. Een aantal voorbeelden van reacties die veel gezien worden bij rouw:

rouwreacties vervolg

emotionele reacties: verdriet, angst (soms gepaard met nachtmerries), schuldgevoelens, schaamte, eenzaamheid, machteloosheid, pessimisme, agressie, opluchting. Ook tevredenheid over een mooi verlopen levenseinde mag een plaats hebben in een rouwreactie. Allerlei emoties die men voorheen niet van zichzelf kende en die soms moeilijk te beschrijven zijn, kunnen opkomen.

Mentale reacties: verwardheid, gedesoriënteerdheid, ambivalentie, gespannenheid, concentratieverlies, hopeloosheid, idealisering van de overledene of identificatie (vereenzelvigen) met de overledene, zelfmoordgedachten, slecht zelfbeeld, dwanggedachten.

Lichamelijke reacties: hoofdpijn, vermoeidheid, slaapproblemen of hyperactiviteit, eetproblemen (extreem veel of extreem weinig eten), seksuele stoornissen of enorm verlangen naar intimiteit met de overleden partner. Een reactie die ook vaak wordt gezien is dat de nabestaande dezelfde klachten gaat vertonen als de overledene in zijn of haar ziekte had.

vervolg

Spirituele reacties: vragen naar en twijfel aan de zin van alles, verlies van perspectief om zelf verder te leven, zinloosheid, ernstige eenzaamheid, verlies van levenslust, angst voor de eigen dood.

Gedragsmatige reacties: zich terugtrekken uit het sociale leven, vermijding van situaties of personen waarbij het verdriet extra erg wordt, zoekgedrag (zoeken naar de overledene terwijl men weet dat men deze niet zal vinden), zich nerveus en opgewonden voelen.

verpleegkundige interventies bij rouw

Verpleegkundigen kunnen op verschillende manieren steun geven aan een rouwende. De verpleegkundige standaard de ‘Nursing Intervention Classification’ (NIC), de wetenschap en praktische ervaring leveren hierbij handige tips. In de NIC wordt beschreven hoe verpleegkundigen rouwenden kunnen ondersteunen. Hier worden verschillende stappen onderscheiden die de verpleegkundige met de rouwende kan zetten:

• verlies vaststellen en definiëren (goed beschrijven);
• vaststellen wat de relatie en gehechtheid tussen de rouwende en de overledene was;
  
• vaststellen en beschrijven van de eerste reactie op het verlies;
  
• stimuleren om uiting te geven aan gevoelens;
  
• een luisterend oor bieden voor die uitingen;
  
• stimuleren om eerdere verlieservaringen te bespreken;
  
• begrip tonen;
  
• vaststellen wat de grootste angst is over het verlies;
  
• uitleg geven over de fases van rouw;
  
• ondersteunen bij het ontdekken van individuele copingstrategieën;
  
• stimuleren om gebruik te maken van culturele/religieuze of sociale gewoontes bij verlies;
  
• benadrukken dat het normaal is om over het verlies te praten.

over mijn lijk voorbereiden op afscheid Patrick

https://www.npostart.nl/BV_101406573

rouw bij zorgprofessionals

Aandacht voor rouw bij zorgprofessionals zelf

Rouw bij zorgverleners is een onderwerp waar jarenlang erg weinig aandacht aan is besteed. Het ging immers om het verdriet van naasten. Zorgverleners waren professioneel en hadden als het ware geen recht op hun eigen vorm van rouwreactie. De laatste jaren is er meer aandacht voor rouw bij zorgverleners. Vaak heb je als verpleegkundige in de loop van de tijd een band met de patiënt en de naasten opgebouwd, en dan is het niet meer dan normaal dat het aangrijpend is als deze persoon overlijdt.

vervolg

Als er geen aandacht aan de emoties van zorgverleners wordt besteed, kan dat leiden tot overbelasting en op den duur uitval. Er zijn voor zorgverleners risicofactoren bekend die het overlijden van een patiënt extra aangrijpend maken. Het is belangrijk om hiervan op de hoogte te zijn. Er is namelijk een grotere kans dat in zulke gevallen de rouw uitmondt in gecompliceerde rouw. 

Deze risicofactoren zijn:

• identificatie met de patiënt (hij/zij heeft dezelfde leeftijd, hetzelfde beroep, andere duidelijke overeenkomsten met de zorgverlener zelf);
  
• identificatie met een naaste van de patiënt;
  
• eigen verlieservaringen in het leven van de zorgverlener;
  
• eigen psychische problemen;
  
• eigen problemen in sociaal verband (bijvoorbeeld familieproblemen);
  
• het gevoel het niet goed te hebben gedaan tijdens de zorg voor de overledene;
  
• een erg sterke band met de patiënt of de nabestaanden;
  
• een gecompliceerde relatie met patiënt of nabestaanden (boosheid, wantrouwen jegens de zorgverlener).

afscheid Patrick

https://www.npostart.nl/BV_101406955

link expert

https://app.mboleren.nl/expert/ui/#/exercise/reference-text

link

https://www.zorgvoorbeter.nl/palliatieve-zorg

ontwikkelingsleeftijd

EMB

- Het is abstract, geen doodsbesef

- Herkennen vertrouwde personen en kunnen gehecht zijn

- Reacties komen pas als het verlies wordt ervaren

Persoon komt niet meer

Ergens anders wonen

Ander dagritme

Belangrijk:

Het gemist wordt later ervaren!

Gedragsveranderingen kunnen veel later op gang komen.

- Nog egocentrisch, middelpunt van de wereld

- Enig inlevingsvermogen

- Kennen wel gevoelens toe, maar kleuren dat nog op eigen wijze

'' erg he, nu kan hij niet komen met kerst''

- 

- Rouw reacties komen later! Houd hier rekening mee. 

- Beperkt doodsbesef: beleving nog niet volledig onomkeerbaar

- kunnen logisch denken & koppelen aan een concrete voorstelling

- doodsbesef

- rouwproces net als ieder ander, maar impulsiever

( stellen vragen die een ander bijvoorbeeld niet durft te stellen)

''Het is de kunst om erachter te komen welke beleving er achter de  schuil gaat!''