Koloniale kaarten

• Geschiedenis
• Nationaal Archief
• +3
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2-4

Introductie

Deze les behandelt de vermeende objectiviteit van kaarten aan de hand van 3 kaarten uit de collectie van het Nationaal Archief. Wat valt op aan de kaarten? Welk doel zou de kaart hebben gehad? En welk wereldbeeld schuilt erachter? De les kan onder andere gebruikt worden als voorbereiding op of onderdeel van een les(senserie) over de Europese expansie en kolonialisme.

Instructies

Archiefstukje

Archiefstukjes zijn korte lessen die het beste werken als opwarmer, tussendoortje of afsluiter. In deze lessen worden leerlingen actief aan het denken gezet aan de hand van één of een enkele bron. Bij archiefstukjes ligt de nadruk op vaardigheidsontwikkeling en/of het activeren van voorkennis.

Instructie

In de notities staat achtergrondinformatie over de les.

Lees van tevoren de docentenhandleiding. De leerlingen doen mee via de LessonUp-app. Geef ze inlogcode waarmee zij individueel op de vragen kunnen reageren. Het is ook mogelijk de vragen klassikaal te bespreken.

Instructies

LessonUp_Handleiding_koloniale_kaarten.docx

Koloniale Kaarten - Generale Caart van de Provintie Suriname

Archiefstukje

Doel van de les:

Deze les gaat over de vermeende neutraliteit van kaarten. Door het bestuderen van de Gall-Peters- en Mercator-projecties, wordt duidelijk dat kaarten nooit neutraal zijn, maar altijd een bepaald doel dienen. 

Vervolgens staat een kaart van Suriname centraal. Leerlingen onderzoeken met welk doel deze kaart is gemaakt. 

Achtergrond en detail:

Generale Caart van de Provintie Suriname, 1702. Toegang: 4. Miko, inventarisnummer: 92. 

Detail bekijken

Vraag/discussie

Extra informatie

Afbeelding vergroten

Klik op afbeelding

Klik op hotspot

Notities

Klik op hotspot

Klik op hotspot

Doel van deze slide:

Uitleg van de interactieve elementen.

De Gall-Peters-projectie en de Mercator-projectie

Deze projectie wordt in 1855 bedacht door James Gall en in 1967 opnieuw "uitgevonden" door Arno Peters, die volhield dat dit zijn eigen idee was. Dit is een cilinderprojectie. Dit betekent dat de aarde is afgebeeld op een cilinder, die daarna is uitgerold tot een plat vlak. Deze cilinderprojectie is oppervlaktegetrouw, wat betekent dat elke plek op de aarde in de juiste verhouding afgebeeld is. Een nadeel van de projectie is dat elk deel van de wereld sterk vervormd is.

De Mercator-projectie is ontworpen door de Vlaamse cartograaf Gerardus Mercator in 1569. De kaart is hoekgetrouw: als je een rechte lijn over de kaart trekt, dan heeft die lijn op elke plek dezelfde hoek ten opzichte van het noorden. Dit maakt de kaart heel geschikt voor navigatie. Nadelig is wel dat je nooit de kortste route vaart: als je dezelfde lijn op een globe zou tekenen, dan blijkt deze krom. Een ander nadeel is dat deze projectie bepaalde delen van de wereld veel groter maakt en andere veel kleiner. 

Doel van de slide:
Ontdekken dat er niet één manier is om de wereldbol in een plat vlak te vatten. Er zijn verschillende manieren; op deze slide zien we de Mercator-projectie en de Gall-Peters-projectie. 

Maar:

• Geen twijfel aan de positie van Filips II.
• De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
  

Maar:

• Geen twijfel aan de positie van Filips II.
• De religieuze problemen worden vooruit geschoven.
  

Beide kaarten tonen de hele wereld. Waarom zien ze er toch zo anders uit?

Wij Vrouwen Eisen

1. Een kaart vervormt altijd. Er zijn bij beide kaarten andere keuzes gemaakt. Dit zorgt voor andere vervormingen.
2. De Gall-Peters-projectie klopt niet.
3. De Mercator-projectie klopt niet.
4. De wetenschap is er nog niet over uit hoe de wereld er echt uitziet. Beide kaarten zijn een poging om de wereld goed in een kaart te vatten.

Doel van de slide:

Na het bestuderen van de vorige slide, kunnen leerlingen beredeneren welk antwoord hier juist is.

Het juiste antwoord is A. 

De Mercator-projectie

Hoe verder je van de evenaar verwijderd bent op de Mercator-projectie, des te meer alles uitvergroot wordt. Groenland past in realiteit 14x in het continent Afrika, maar lijkt op de Mercator-projectie even groot. 

Europa, Noord-Amerika en Rusland worden op deze projectie sterk uitvergroot. Ze lijken veel groter ten opzichte van Afrika, Zuid-Amerika en Azië.

De Mercator-projectie wordt vaak weergegeven zonder Antartica. De evenaar komt dan lager uit dan het midden, wat ervoor zorgt dat Europa nog prominenter komt te liggen. 

Hoe beïnvloedt de Mercator-projectie ons beeld van de wereld?

Doel van de slide:
Ontdekken dat de meest gangbare projectie, de Mercator-projectie, grote vervormingen creëert. Nadenken over de effecten daarvan op ons beeld van de wereld. 

Hoe beïnvloedt de Mercator-projectie ons beeld van de wereld?

De Mercator-projectie weerspiegelt het koloniale denken van de tijd waarin deze is bedacht. De delen van de wereld die onderdrukt en uitgebuit werden (de voormalige koloniën) zijn in verhouding veel kleiner dan 'het westen'. De doorwerking van het koloniaal verleden is in de kaart (en het veelvuldig gebruik ervan) nog goed te zien. Daarom kiezen sommige onderwijsinstellingen inmiddels voor de Gall-Peters-projectie.

Via de website www.thetruesize.com is het mogelijk landen te verslepen, waardoor de uitvergrotingen die plaatsvinden op de Mercator-projectie echt goed duidelijk worden. 

De Gall-Peters-projectie

Wat was het doel van de makers van deze projectie?

Doel van de slide:
Beredeneren wat het doel is van de Gall-Peters-projectie. 

Het doel van deze projectie is het in de juiste verhoudingen (qua oppervlakte) weergeven van alle delen van de wereld. Op deze projectie is bijvoorbeeld goed de ware oppervlakteverhouding tussen Afrika en Europa te zien. 

Welke kaart geeft volgens jou op de meest neutrale manier de wereld weer? De Gall-Peters- of de Mercator-projectie?

Licht je antwoord toe!

Doel van de slide:

Nadenken over de voor- en nadelen van verschillende projecties. Een mening vormen. 

Er is niet een juist antwoord. Beide projecties zijn niet neutraal. Wel zou gesteld kunnen worden dat het doel van de Gall-Peters-projectie zuiverder is: het beoogt alle delen van de wereld in de juiste oppervlakteverhouding weer te geven. 

Het doel van de Mercator-projectie is navigatie en uitbuiting van andere gebieden. Het westerse superioriteitsdenken wordt ook gereflecteerd in de kaart, doordat de voormalige koloniën in verhouding veel kleiner zijn dan Europa. 

Je weet nu dat...

een kaart altijd met een bepaald doel gemaakt wordt en dus nooit neutraal is.

een kaart altijd vervormt, omdat de aarde bol is en de kaart plat.

Doel van de slide:

samenvatten van het voorgaande, wat voorbereiding was op de volgende bronnenoefening. 

Bestudeer de kaart!

Wat valt je op?

Doel van de slide: leerlingen krijgen 1 minuut de tijd om de kaart rustig te bestuderen.

Bron:

Generale Caart van de Provintie Suriname, 1702. Toegang: 4. Miko, inventarisnummer: 92. 

Noem iets dat je is opgevallen aan de kaart, waarvan je denkt dat je klasgenoten het misschien niet gezien hebben. 

Doel van de slide:

Nadenken over de voor- en nadelen van verschillende projecties. Een mening vormen. 

Hier staan verschillende dorpen van gevluchte slaafgemaakten in brand. De koloniale machthebbers noemen de mensen die uit slavernij vluchten 'wegloopers'. De brandende dorpen lijken een overwinning van de machthebber, maar in werkelijkheid treffen de koloniale troepen de dorpen steeds leeg aan. De Marrons weten elke keer hun dorpen op tijd te verlaten.

In dit kader staat opgeschreven aan wie deze kaart gericht is. De tekst begint met "Aan de Edele Groot Agtbare Heeren". Deze heren bevinden zich in de Republiek en hebben allen een belang in Suriname. Zij zijn bijvoorbeeld plantage-eigenaren of aandeelhouders. 

Zij komen zelf vrijwel nooit in Suriname.

Hier zien we gevechten tussen koloniale militairen en mensen die gevlucht zijn uit slavernij. De koloniale machthebber is in deze afbeeldingen steeds aan de winnende hand. Dit was in werkelijkheid niet zo.

Vanaf de 17e eeuw worden slaafgemaakten op grote schaal vanuit West-Afrika naar plantages in Suriname gevoerd. In de jungle om de plantages heen stichten gevluchte slaafgemaakten nieuwe dorpen en gemeenschapen. Zij worden door de koloniale machthebber Marrons genoemd. Er wordt veel gestreden tussen de gevluchte slaafgemaakten en de koloniale overheersers, zoals ook is weergegeven op de kaart. De kaartmaker wekt de indruk alsof de gevluchte slaafgemaakten steeds verliezen, maar in werkelijkheid is dit absoluut niet het geval. De koloniale machthebber kent het gebied veel slechter en krijgt geen controle over de groepen die uit slavernij weten te vluchten.

Doel van de slide: 

Meer informatie vergaren over de kaart.

Bestudeer gezamenlijk de kaart. 

Mogelijke vragen om tot een gesprek te komen:

Komt de kaart neutraal over? Zo ja, waardoor komt dat? 

Hadden de leerlingen de brandende dorpen in eerste instantie gezien?

Wie zou opdracht hebben gegeven tot het maken van deze kaart? Waarom?

Is de informatie op de kaart betrouwbaar? Of objectief? 

Bron:

Generale Caart van de Provintie Suriname, 1702. Toegang: 4. Miko, inventarisnummer: 92. 

Het doel van deze kaart is...

1. Verslag uitbrengen van de overwinning van de koloniale machthebbers op de Marrons.
2. Het zo duidelijk mogelijk in kaart brengen van alle plantages en eigenaren.
3. Het geruststellen van de aandeelhouders en plantage-eigenaren in Amsterdam.
4. Overdrijven hoe machtig de koloniale machthebber is in Suriname.

Doel van de slide: met de vergaarde informatie afwegen welk doel de kaart moet hebben gehad.

Het juiste antwoord is: C het geruststellen van de aandeelhouders en plantage-eigenaren in Amsterdam.

D mag ook goed gerekend worden.

Hoewel de meeste aandeelhouders en plantage-eigenaren nooit in Suriname kwamen, bereikten geruchten over de Marrons de Republiek natuurlijk wel. De mannen die een belang hadden in Suriname zullen dus ongerust zijn geweest: gaat het wel goed daar? In dat licht moet deze kaart bezien worden.

Door deze kaart te bestuderen wordt duidelijk dat kaarten gebruikt kunnen worden om de perceptie van mensen te manipuleren. 

Kaarten ogen vaak objectief. Deze kaart van Suriname komt ook zo over, dankzij de legenda en de nauwkeurigheid van het landschap. Maar de kaart was een propagandamiddel van de koloniale overheid. Het doel was het geruststellen van de aandeelhouders. De kaart geeft niet de werkelijke situatie weer. In werkelijkheid waren de verschillende Marron-gemeenschappen aan de winnende hand, en zag de koloniale overheid zich genoodzaakt vredesverdragen met hen te sluiten. 

Heb je nog een vraag over deze les?

Doel van de slide:

Afsluiting.

Wat blijft je bij van deze les?

Doel van de slide:

Afsluiting.