§6.3 De opkomst van de middeleeuwse stad

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

§6.3 De opkomst van de middeleeuwse stad

Herinnering

Pak je schrift

Wat hebben we vorige les besproken?

Wie, Wat, Waarom, Wanneer

Lesdoelen

Je kan uitleggen:

• Hoe handel rond 1000 weer opkwam
• Hoe steden groeiden en ontstonden
• Wat stadsrechten zijn
• Hoe de stedelijke samenleving gelaagd was

Middeleeuwse stad

Je gaat zo een middeleeuwse stad zien

Zoek 2 dingen waaraan je herkent dat deze stad middeleeuws is

Welke middeleeuwse dingen heb je gevonden?

Weinig handel

Tussen 500 en 1000 was er weinig handel in Europa

Ten eerste was reizen gevaarlijk door rovers

Ook waren de wegen slecht onderhouden

Daarnaast was het door tol erg duur

Romeinse wegen

Middeleeuwse wegen

Tol is geld dat je moet betalen om een brug of weg te mogen gebruiken

Weinig landbouwopbrengst

Aan het begin van de middeleeuwen was er minder landbouw

Mensen waren zelfvoorzienend, dus maakten alleen voedsel voor zichzelf en hun heer

Ze konden ook niet meer maken door te weinig grond en slechte technieken

Let op

Dit stuk over de landbouw staat niet in je boek. Echter is dit wel een belangrijke oorzaak van de opkomst van steden.

!

Meer landbouwopbrengsten

Rond 1000 ging het beter met de landbouw

Horigheid verdween en boeren werden vrijer

Ze zorgden voor 2 dingen:

Meer landbouwgrond

Betere technieken

Meer landbouwgrond

Rond 1000 waren er in Nederland veel moerassen

Boeren besloten deze droog te leggen: inpolderen

Ook werden er bossen gekapt

Zo was er meer ruimte voor landbouw

Filmpje

Inpolderen in de 20ste eeuw

Betere technieken

Er werden ook betere technieken bedacht voor landbouw:

Drieslagstelsel

De grond werd verdeeld in 3 delen. Ieder jaar had een stuk een ander doel. Het ene jaar graan dat in zomer groeit, het andere jaar graan voor de winter en daarna even niets (braak). Zo kon de grond herstellen.

Haam

Door de Haam konden paarden en ossen makkelijker een ploeg trekken, zonder pijn. Eerst ging dit gewoon met een touw om de nek.

Hoefijzer

Hoefijzers beschermden de hoeven van paarden en ossen tegen beschadiging en infecties. Hierdoor konden ze beter en harder werken.

Naar de markt

De verbetering in de landbouw zorgde voor meer voedsel

Meer mensen konden gevoed worden (bevolkingsgroei)

Boeren hielden zelfs voedsel over

Het voedsel dat over was werd verkocht op de markt

Vanaf 1000 groeit de Europese bevoking snel

Ambachtslieden

Mensen die voedsel kochten hoefden zelf geen boer te zijn

Zij konden ander werk doen

Deze mensen werden ambachtslieden of handelaren

De boeren konden juist hun spullen kopen

Mensen die spullen met de hand (en gereedschap) maken

Noem 3 voorbeelden van een ambacht

Filmpje

Naar de markt en ambachtslieden

Verstedelijking

Zoals je zag gingen mensen bij de markt wonen

Drukke markten groeiden uit tot steden

Er ontstond zo weer een landbouwstedelijke samenleving

De meeste steden ontstonden bij rivieren

Zet de gebeurtenissen voor verstedelijking op de juiste plek in de schakels. De eerste is al ingevuld.

1

2

3

4

6

5

Horigheid verdwijnt en boeren worden vrij

Er komt meer land en betere technieken voor de landbouw

Boeren produceren meer voedsel dan ze zelf nodig hebben

Boeren en handelaren verkopen voedsel op de markt

Niet iedereen moet boer zijn, dus er komen ambachtslieden

Ambachtslieden en handelaren gaan bij de markt wonen

Herleving van de handel

In de 11de en 12de eeuw gingen handelaren samenwerken

• In gilden
• Met andere steden (Hanze)
• Met de koning

Gilden

Er kwamen erg veel ambachtslieden in sommige steden

Zij besloten te gaan samenwerken in verenigingen

Zo'n vereniging noemden ze een gilde

Ieder ambacht had zijn eigen gilde (vereniging)

Voordelen

Als lid van een gilde mocht je je ambacht uitvoeren

Maar het gilde zorgde ook voor bejaarde en zieke leden

Als een lid overleed, betaalde het gilde de begrafenis

Maar ze gaven ook veel feesten en andere steun

Lid worden

Als je lid wilde worden moest je in de leer bij een meester

Als leerling leerde je de basis

Daarna kon je als gezel voor de meester gaan werken

Om zelf meester te worden moest je een meesterproef doen

Hiermee laat je al je kennen en kunnen zien. Dit waren altijd enorm lastige projecten waar je veel ervaring en kennis voor nodig had.

Leg uit wat een meesterproef is

Hanze

Ook handelaren gingen met elkaar samenwerken

De belangrijkste samenwerking was de Hanze

Deze samenwerking had 3 voordelen:

Er kon meer gekocht en verkocht worden

1

Samen reizen is veiliger

2

Ze stonden sterker tegenover machtige edelen (ze mochten meer)

3

Samenwerking van handelaren uit verschillende steden rond de Noordzee en Oostzee

Machtige steden

Je snapt nu hoe steden konden groeien

De steden werden erg groot en vooral rijk

Maar de heer of koning had het vaak voor het zeggen in de stad

Stedelingen wilden zelf beslissen over hun stad

Stadsrechten

De heer wilde de stad best meer rechten geven

In ruil hiervoor moest de stad veel geld betalen aan de heer

In de stadsrechten werd bepaald wat de stad wel en niet mocht

Bijvoorbeeld:

Tol

Tol is een belasting die betaald moet worden om van een weg, brug of vaarroute gebruik te mogen maken. De stad kon deze tol vragen.

Muren

Een stad mocht muren om de stad bouwen. Hiermee konden stedelingen zichzelf verdedigen.

Rechtspraak

Een stad mocht de eigen regels bepalen. Zo kon je voor diefstal in de ene stad je handen kwijtraken terwijl je in een andere stad alleen een boete betaalt.

Geld

Een stad mocht zijn eigen munten maken.

Stadsrechten

Dit zijn stadsrechten. Onderaan zie je de zegels, dat waren handtekeningen van belangrijke mensen.

Geef een voorbeeld van een stadsrecht

Filmpje

Stadsrechten

Wat zie je als je een middeleeuwse stad zou binnen lopen?

Het was er druk en krap: de meeste steden waren niet groter dan 5000 inwoners, maar omdat het er klein en smal was leek het veel drukker.

De markt

Deze geestelijken houden een processie: een tocht door de stad om hun geloof in God te laten zien. Soms werd dit gedaan om boete te doen.

De winkels waren meestal duidelijk te herkennen aan uithangborden, waarop symbolen van de ambachten stonden, zoals een vis of brood.

In principe mocht iedereen de stad binnen, zolang je maar geen (grote) wapens meenam. Messen moesten worden gemeten: was een mes te groot dan moest je hem bij de stadspoort achterlaten.

Inwoners van een stad noemen we tegenwoordig vaak burgers, maar in de Middeleeuwen werd meestal de term poorter gebruikt. Een stad had meestal een haven, wat in het Latijn portus is

Een van de grootste gevaren van een middeleeuwse stad was brand. De meeste huizen waren van hout, en een klein vuurtje kon binnen enkele dagen de halve stad in as hebben gelegd. Ambachten waarbij veel vuur werd gebruikt, zoals bijvoorbeeld een smederij, bevonden zich daarom op speciale plekken in de stad.

Schapen, kippen, honden en varkens: er liepen in een stad vaak net zoveel dieren als mensen rond. 

Niet alle straten waren bestraat: na een regenbui was het een grote modderpoel, waarbij het (huis)vuil door de straten spoelde.

Riolering of een vuilnisdienst bestond nog niet. Mensen gooiden hun afval soms gewoon op straat of in de gracht. Het stonk er dus nogal, vooral ’s zomers. Die viezigheid was ook gevaarlijk. Het vuil trok ongedierte aan, zoals ratten. Hierdoor braken er ziekten uit.

Water (om te drinken en om schoon te worden) werd uit de gracht gehaald. Inderdaad: 500 meter verderop was er nog afval in gegooid...

De schandpaal was één van de straffen die je in de Middeleeuwen kon krijgen.

Er waren maar een paar gebouwen van steen in een middeleeuwse stad, zoals bijvoorbeeld de kerk of het stadhuis. Later komen er meer stenen gebouwen bij, zoals bijvoorbeeld de gildenhuizen.

Huizen in deze bouwstijl noem je vakwerkhuizen: de balken in de muren zorgen voor de stevigheid van het huis. De ruimte tussen de balken worden opgevuld met takken van bijvoorbeeld wilgen. Vervolgens worden ze geplamuurd met een mengsel van stro en leem.

In een stad was van alles te vinden: eten, drinken, handel en vermaak. Het was er vies, maar mensen kwamen er graag.

Een middeleeuwse stad. Wat is er allemaal te zien?

Geef een korte beschrijving van een middeleeuwse stad zoals op de afbeelding

Gelaagdheid in de stedelijke samenleving

De mensen in de steden waren vrij, maar niet gelijk

Net als de Egyptische samenleving was de bevolking gelaagd

Filmpje

Het leven in de middeleeuwse stad

Resumé

Pak je schrift

Schrijf voor jezelf op (of bedenk 4 vragen over) wat we deze les besproken hebben

Wie, Wat, Waarom, Wanneer

Huiswerk

Schrijf op in je agenda

Maken opdracht 8 & 21.3