2 De eerste boeren

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 1

Een belangrijke ontdekking

Feniks, Geschiedenis Werkplaats Memo

Wat weet je eigenlijk
van de eerste landbouw?

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je uitleggen hoe mensen aan landbouw gingen doen, waarom ze dit gingen doen en welke gevolgen dit had.

Middelen van bestaan zijn
manieren om in leven te blijven.
Welke middelen van bestaan
hadden de eerste mensen?

1. Wilde dieren temmen en verzamelen
2. Jagen en vissen
3. Jagen en verzamelen
4. Boeren en verzamelaars

Klimaatverandering

• Rond 10.000 v. Chr

• De aarde wordt warmer

• Nederland: moerassen en bossen

• Delen van Afrika en Midden-Oosten: droger 

Noord-Afrika en

Midden-Oosten

• Droog klimaat: minder begroeiing en water (ontstaan woestijnen)
  

• Te weinig voedsel: dieren trekken weg naar vruchtbare gebieden

• Mensen trekken ook weg of gaan andere middelen van bestaan zoeken om in leven te blijven

Vruchtbare Halve maan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (9000 v. Chr.)
  

• Midden-Oosten: Egypte, Israël, Palestina, Jordanië, Libanon, Syrië, Irak, Iran en Turkije

• 'De kraamkamer van de beschaving': later ontstonden hier van steden en het schrift

Oorzaken landbouw

Boeren moesten veel harder werken dan jagers/verzamelaars.

Waarom gaan ze dan toch over op de landbouw?

Overgang naar landbouw in 3 fases:

1. In het Midden-Oosten, 10.000 jaar v.C, veranderde het klimaat --> meer voedsel dankzij de natuur, jagers/verzamelaars bleven op 1 plaats blijven wonen. Ze leefden van wilde graansoorten.
   

Oorzaken landbouw

2.

1000 jaar later begonnen de mensen aan landbouw te doen. Zelf zaaien en oogsten. Leerden meer over planten en dieren.

Oorzaken landbouw

3a. Landbouw noodzakelijk om in leven te blijven. 

Er was meer voedsel --> bevolkingsgroei --> meer voedsel nodig --> landbouw belangrijker.

3b. In Mesopotamië groeiden al veel wilde graansoorten, gerst en bonen en in het Midden-Oosten was er vee dat goed te temmen was, zoals runderen, schapen, geiten en varkens. 

Landbouw ontstond in het Midden-Oosten, daar groeiden wilde graansoorten en bonen die geschikt waren om te verbouwen.

Ook leefden er veel dieren die je kon temmen.

OK, landbouw...
Welke 'optelsom' is juist over landbouw?

1. akkerbouw + landbouw = veeteelt
2. landbouw + veeteelt = akkerbouw
3. veeteelt + akkerbouw = landbouw
4. tuinbouw + veeteelt= landbouw

Leg uit waarom de landbouw niet in de gebieden A en B (in de kaart) ontstond.

Agrarische revolutie

• Revolutie betekent verandering
  

• Jager-verzamelaars worden boer

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer

• Landbouw bestaat uit: akkerbouw en veeteelt

Een recente, grote en belangrijke verandering

99% van de geschiedenis van de mens, heeft de mens geleefd als jager-verzamelaars

Welke middelen van bestaan
hadden de mensen vóór
de agrarische revolutie?

1. Jagen en verzamelen
2. Jagen, verzamelen, akkerbouw en veeteelt
3. Akkerbouw en veeteelt
4. Verzamelen, akkerbouw en veeteelt

Welke middelen van bestaan
hadden de mensen
tijdens de Landbouwrevolutie?

1. Jagen en verzamelen
2. Jagen, verzamelen, akkerbouw en veeteelt
3. Akkerbouw en veeteelt
4. Verzamelen, akkerbouw en veeteelt

Deze afbeelding geeft een voorbeeld van een boerendorp uit de nieuwe steentijd. Hoezo?

• De hut wijst op permanente bewoning

•  Er wordt graan bewaard
• Linksboven wordt graan geoogst en grond bewerkt
  
• Een dier achter een omheining
• Graven van mensen
  

Gevolgen van de landbouwrevolutie

• Mensen stoppen te leven als nomaden, vaste woonplaats
  

• Er ontstaan dorpen, later steden: landbouw(stedelijke)samenleving

• Economie: sommige mensen krijgen meer bezittingen

• Er ontstaat meer ongelijkheid: de één heeft meer bezittingen dan een ander. (sociale ongelijkheid)
  
  
• Culturele veranderingen
  
  
• Gezondheid
  

Çatal Hüyük

7000-6000 v. Chr.

Boeren in Europa

• Pas laat: het was niet nodig, er was voldoende voedsel te vinden.

• Eerste boeren in Nederland: Zuid-Limburg rond 5300 v. Chr.

• Tóch landbouw in Europa: mensen verhuizen uit gebieden waar gebrek aan landbouwgrond is en komen hier terecht

Neolithische bouwerken

Overblijfselen uit de nieuwe steentijd (neolithicum)

Dood en begraven

• Graven worden steeds uitgebreider: grafheuvels en hunebedden

• Zowel begraven als cremeren: urnenvelden

• Doden kregen bezittingen (grafgiften) mee: vermoedelijk geloven in leven na de dood 

Grafgiften

Hoe kan ik aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Bedenk nóg een reden
waarom de hunebedden pas
ná de landbouwrevolutie werden gemaakt.

Waarom zouden mensen offers brengen?

Natuurgodsdienst

Godsdienst waarbij mensen geloven dat er speciale krachten
zijn in de natuur die kunnen zorgen voor zaken als geluk en ongeluk.

Jagers en verzamelaars

De eerste boeren

Weinig bezit

Kleine groepen

vaste woonplaats

Nomaden

Grote groepen

Aardewerk

Gelijkheid

Ongelijkheid

Begrippen uit deze les

• middel van bestaan
• klimaatsverandering
• landbouwrevolutie
• landbouwsamenleving
• landbouw
• Vruchtbare halve maan
• natuurgodsdienst
• grafgiften
• offeren
• hunebedden
• sociale verschillen

Jaartallen uit deze les

• 10.000 v. Chr.: klimaatverandering
• 9000 v. Chr.: ontstaan van de landbouw in het Midden-Oosten
• 5300 v. Chr.: landbouw in Zuid-Limburg
• 3000 v. Chr.: geen jager-verzamelaars meer in Nederland

Verwerking leerstof

Maken blz. 27-28: 6 t/m 14. Verdieping via 5: Onderzoek doen