Verdienen & Uitgeven (5e) Samenvatting

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Macro-economie

In de vorige lesbrief (Jong & Oud) hebben hebben we één bepaalde markt behandeld (Micro-economie). Binnen de Micro-economie staat het gedrag van het individu of een groep staat centraal.

Binnen de Macro-economie bestuderen we niet één bepaalde markt meer, maar kijken we naar het totaal:

• de vraag van alle consumenten samen
• het aanbod van alle ondernemingen samen
• de totale waarde van productiviteit van een land = het Bruto Binnenlands Product (BBP)

BBP

Het Bruto Binnenland Product (BBP) = de totale (toegevoegde) waarde van alle in een land geproduceerde goederen en diensten gedurende een bepaalde periode (meestal een jaar).

Het BBP dient als maatstaf voor

de welvaart in een land!

meer productie

=> hoger BBP

=> meer welvaart

Toegevoegde waarde

toegevoegde waarde = omzet - inkoopwaarde (van de omzet) = productie = inkomen bedrijf

Bedrijfskolom

Een bedrijfskolom bestaat uit alle bedrijven waarin de opeenvolgende productiestadia worden doorlopen van oerproduct tot eindproduct.

Productiefactoren

Productiefactoren & Inkomen

Primair inkomen (en secondair)

Primair inkomen (loon, pacht, huur, rente en winst)

+ Sociale uitkeringen en toeslagen (huur, zorg en kinderopvang)

- Belastingen en sociale premies (progressief)

= Secondair inkomen = netto besteedbaar inkomen

Primaire inkomens (loon, pacht, huur, rente en winst) dragen bij aan de productie, overdrachtsinkomens (sociale uitkeringen en toeslagen) niet!

Primair inkomen

Bruto Binnenlands Product (BBP)

=

 de productie van alle commerciële en

niet-commerciële bedrijven bij

elkaar opgesteld

=

Bruto Binnenlands Inkomen (BBI)

Bruto Binnenlands Product (BBP)

BBP kijkt alleen naar de formele economie, alle in Nederland officiële geregistreerde transacties.

Er is ook een informele economie bestaande uit:

• grijze deel, legale activiteiten als huishoudelijk werk
  
• zwarte deel, illegale activiteiten zoals iemand die bijwerkt zonder BTW in rekening te brengen of handel in verdovende middelen

BBP objectief en subjectief

                                  via de productie BBP        =          via het inkomen BBI

                                 (objectieve methode)                  (subjectieve methode)

                             + ambtenarensalarissen                     + afschrijvingen 

Reëel inkomen

Reëel inkomen betekent inkomen in goederen (of volume),

in tegenstelling tot nominaal inkomen dat inkomen in geld betekent.

Formule: % Δ reëel inkomen = % Δ nominaal inkomen - % inflatie

BBP (Nederland)

Vragen:

1. Waar liggen de rijkste gebieden van Nederland?

2. Waar liggen de armste gebieden van Nederland?

BBPperInwoner=​AantalInwoners​​BBP​​

Welvaart

Welvaart is de mate waarin iemand in staat is om zijn / haar behoeften te voorzien met schaarse middelen.

• behoeftes -> meer productie -> meer welvaart?
• negatieve externe effecten (ziekenhuiskosten, CO2-uitstoot bij productie)
• welvaart is subjectief

Welvaart en welzijn

Welvaart (maatstaven)

1. BBP per inwoner, nadelen:

• zegt niets over verdeling
• neemt vrijwilligerswerk en huishoudelijk werk niet mee
• neemt zwart werk niet mee

2. Groene BBP

• gaat uit van BBP
• neemt natuur, milieu en duurzaamheid ook mee

3. Human Development Index (HDI)

• gaat uit van het BBP
• neemt volksgezondheid (m.n. levensverwachting) en niveau van scholing ook mee

4. World Happiness Index

• gaat uit van BBP per hoofd
• neemt mate van sociale voorzieningen, levensverwachting en keuzevrijheid ook mee

Economische kringloop

• gaat over bestedingen
• tussen 5 economische sectoren 

       1. gezinnen

       2. bedrijven

       3. financiële instellingen

       4. overheid

       5. buitenland

• het is een vereenvoudigde weergave van de geldstromen tussen deze sectoren (dus geen stromen van goederen, diensten en productiefactoren)
• voor elke sector geldt: ingaande geldstroom = uitgaande geldstroom

Economische kringloop (afkortingen)

• W = Binnenlands Product
• Y = Nationaal Inkomen
• C = Consumptie (van consumptiegoederen)
• B = Belastingen
• S = Sparen
• I = Investeringen (in kapitaalgoederen)
• O = Overheidsbestedingen
• E = Export
• M = Import

Economische kringloop (formules)

• Y = C + B  + S                        (BBI = bestedingen van de gezinnen = BBP)
• Y = C + I + O + E - M           (BBI = bestedingen aan de bedrijven = BBP)
• particulier spaarsaldo = S - I
• overheidssaldo              = B - O
• nationaal spaarsaldo  = (S - I) + (B-O)
• saldo buitenland           = E - M (saldo

                       lopende rekening betalingsbalans)

• (S - I) + (B - O) = (E - M)

Overheid

• O = Cop + Com + lo
  

       Cop  = personele overheidsconsumptie

                     (naar de gezinnen)

       Com = materiële overheidsconsumptie

                     (naar de bedrijven)

       Io       = overheidsinvesteringen

                     (naar de bedrijven)

• Y = Ybedr + Yo
  

       Ybedr = BBI gezinnen bij bedrijven

       Yo        = BBI gezinnen bij overheid

BBP / BBI berekenen

Tekst

(ambtenarensalarissen)

+ afschrijvingen

Bruto Binnenlands Product (BBP)

De hoogte van het BBP wordt bepaald door 2 factoren:

1. de productiecapaciteit (= aanbodzijde = structuur) bestaat uit de maximale productie van alle productiefactoren in een land (hoofdstuk 3)
2. de bestedingen (= vraagzijde = conjunctuur) komen van de 4 sectoren in de economische kringloop (hoofdstuk 4):

        consumenten, bedrijven, overheid en buitenland

        Y = C + I + O + (E - M)

Bruto Binnenlands Product (BBP)

Productiecapaciteit (structuur)

De grootte van de productiecapaciteit (structuur)

wordt bepaald door de kwantiteit (omvang)

en de kwaliteit van de productiefactoren (KANO):

1. Kapitaal
   
2. Arbeid
   
3. Natuur
4. Ondernemerschap

1. De productiefactor Kapitaal

De omvang (kwantiteit) van de productiefactor kapitaal wordt bepaald door:

1. het producentenvertrouwen
2. de winsten van bedrijven
   
3. de rente (in Nederland door de ECB)
   
4. de besparingen van gezinnen
   
5. de invloed van de overheid met subsidies en heffingen
   

       (arbeids-, kapitaal- of milieubesparend)

De innovatie (kwaliteit) van de productiefactor kapitaal wordt bepaald door de besteding ervan die leidt tot een verhoging van de arbeidsproductiviteit.

2. De productiefactor Arbeid

De omvang (kwantiteit) van de productiefactor Arbeid wordt bepaald door:

1. de omvang van de bevolking (zoals geboortes, immigratie en emigratie)
2. de samenstelling van de bevolking (zoals vergrijzing)
3. de participatiegraad (zoals deeltijd en kinderopvang)
4. de wetgeving (zoals leerplichtleeftijd en pensioenleeftijd)

De arbeidsproductiviteit (kwaliteit) wordt bepaald door:

1. de mate van scholing
2. de efficiëntie (doelmatigheid) van de organisatie
3. de mate van mechanisering, automatisering en digitalisering
4. de arbeidsmentaliteit

Beroepsbevolking

Arbeidsproductiviteit

De productiefactor arbeid wordt voornamelijk bepaald door de arbeidsproductiviteit: hoeveel ik produceer binnen een bepaalde tijd.

• productiekosten lager (loonkosten per uur verdelen over meer producten) => prijzen lager
• betere internationale concurrentiepositie => meer export
  
• economische groei!

Loonkosten per product

Loonkosten per product

Als de arbeidsproductiviteit stijgt, en de totale loonkosten van de werknemer blijven gelijk, dan zullen de loonkosten per product...

• dalen, we kunnen de loonkosten immers over meer producten verdelen 

Als de arbeidsproductiviteit daalt, en de totale loonkosten van de werknemer blijven gelijk, dan zullen de loonkosten per product...

• stijgen, we kunnen de loonkosten immers over minder producten verdelen

Als de arbeidsproductiviteit 5% stijgt, en de totale loonkosten van de werknemer stijgen met 7%, dan zullen de loonkosten per product...

• stijgen, de arbeidsproductiviteit stijgt immers minder hard dan de totale loonkosten

Loonkosten per product

Als de arbeidsproductiviteit en de totale loonkosten veranderen, hoeveel procent veranderen de loonkosten per product dan?

Procentuele verandering: omzetten naar indexcijfers!

loonkostenperproduct=​arbeidsproductiviteit​​loonkostenperwerknemer​​×100

indexcijferloonkostenperproduct=​indexcijferarbeidsproductiviteit​​indexcijferloonkostenperwerknemer​​×100

3. De productiefactor Natuur

De omvang (kwantiteit) en kwaliteit van de productiefactor natuur is moeilijker te beïnvloeden dan de andere productiefactoren, maar denk aan:

  

1. ontginning van nieuwe bronnen
   
2. inpoldering
   
3. irrigatie
4. boskap
5. overbevissing
6. milieuvervuiling
7. recycling

4. De productiefactor Ondernemerschap

De omvang (kwantiteit) en de kwaliteit van de productiefactor ondernemerschap kun je beschouwen als een eigenschap van de productiefactor Arbeid, denk hierbij aan:

1. zorgen voor een efficiënte organisatie
   
2. maken van goede investeringskeuzes
   
3. vergroten van de productiecapaciteit o.b.v.                                                                                                    de productiefactor waar een tekort aan is
4. de overheid kan ondernemerschap stimuleren

        door subsidies (zoals starters-, zelfstandigen-,

        MKB- en investeringsaftrek)

Inkomensongelijkheid

Voordelen:

• meer prikkels => arbeidsproductiviteit ↑

Nadelen:

• hogere inkomens hebben een lage tijdsvoorkeur => consumptie ↓
• lagere inkomens hebben minder geld voor scholing => arbeidsproductiviteit ↓ 
• lagere inkomens hebben meer schulden
• lagere inkomens hebben meer sociale en gezondheidsproblemen
• minder sociale cohesie

Conjunctuur

Krimp, recessie en depressie

                                                                        Krimp         = negatieve economische groei (het BBP daalt)

                                                                        Recessie   = de economie krimpt 2 opeenvolgende kwartalen

                                                                        Depressie = langdurige recessie met deflatie

Vragen (zie figuur rechts)

1. Waar is sprake van krimp?

• de groene lijn onder de stippellijn

2. Waar is sprake van groei in laagconjunctuur?

• de groene lijn tussen de rode- en stippellijn

Conjunctuurindicatoren

Vertrouwensindicatoren

 1. producentenvertrouwen

 2. consumentenvertrouwen

Economische indicatoren

 3. BBP

 4. consumptie

 5. uitvoer

 6. faillissementen

 7. investeringen

 8. prijzen koopwoningen

 9. productie

Arbeidsindicatoren

 10. gewerkte uren

 11. omzet uitzendbranche

 12. werkloosheid

 13. vacatures

Hoogconjunctuur

• veel
• veel

• stijgt
• stijgt
• stijgt
• daalt
• stijgen
• stijgen
• stijgt

• stijgt
• stijgt
• daalt
• stijgt

Laagconjunctuur

• weinig
• weinig

• daalt
• daalt
• daalt
• stijgt
• dalen
• dalen
• daalt

• daalt
• daalt
• stijgt
• daalt

Conjunctuurklok

1. Wat geeft de conjunctuurklok weer?

• het verloop van de conjunctuur (golfbeweging)

2. Welke fasen kent de conjunctuurklok?

• oranje (herfst) = boven de trend dalend
• rood (winter)    = onder de trend dalend
• geel (lente)       = onder de trend stijgend
• groen (zomer) = boven de trend stijgend

3. Wat staat er in de conjunctuurklok?

• de 13 conjunctuurindicatoren

4. Waar wordt de conjunctuurklok gebruikt?

• overheidsinstellingen, OESO en onderwijs

Conjunctuurbeleid

Anti- en procyclisch conjunctuurbeleid

Ingebouwde (automatische) stabilisatoren zijn sociale uitkeringen en progressieve belastingen.

Rol centrale bank (ECB)

1. Uitvoeren van monetair beleid (daarbij streeft zij naar een inflatie van 2% per jaar)

  Laagconjunctuur

• wat: maatschappelijke geldhoeveelheid vergroten
• hoe: renteverlaging -> minder sparen / meer lenen -> meer bestedingen -> vraag stijgt -> productie stijgt -> BBP stijgt 

  Hoogconjunctuur

• wat: maatschappelijke geldhoeveelheid verkleinen
• hoe: renteverhoging -> meer sparen / minder lenen -> minder bestedingen -> vraag daalt -> productie daalt -> BBP daalt 

2. Toezicht houden op financiële instellingen
3. Uitgeven van bankbiljetten
4. Beheren van internationale reserves