Samenvattende les Poëzie

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Leerlijsten

Kenmerken Poëzie & rijmvormen - oranje/zalmroze

Rijmschema's - blauw

Vormen beeldspraak - paars

Verschillende stijlfiguren - lichtgroen.

Leren havo (vwo volgende slide)

Op Niveau Fictie blok 1 (oefeningen en theorie):  Beeldspraak: metafoor, vergelijking & personificatie

Op Niveau fictie blok 2. (oefeningen en theorie): Kenmerken van poëzie: enjambement, strofen, 

Stijlfiguren: herhaling, opsomming, tegenstelling, eufemisme, hyperbool, understatement, ironie en sarcasme.

Op Niveau fictie blok 4. (oefeningen en theorie): binnenrijm, eindrijm, rijmschema's: gepaard rijm, gekruist rijm, omarmend rijm, slagrijm en gebroken rijm, assonantie, alliteratie. 

Fictie blok 6:

herhaling stof en oefeningen. 

Leren: alle slides - pleonasme, tautologie en retorische vraag (laatste drie slides). Voor meer informatie, zie de lessen in LessonUp.

Leren havo

Opdrachtenboek downloaden: https://drive.google.com/drive/folders/0B4Zr5wqgHOhefnFNQkhINHo4VExkOVQxazU3OWVULTZIR3BocURVdGY5S2R5OUxSNWY3M0k?resourcekey=0-hQd4tVf4xw9nyYdXYWLiUw

Leren vwo

• Gebruik de rest van de les om te leren voor de toets.
• Leer de stof en maak opdrachten in je opdrachtenboek (fictie).
• Fictie blok 1. Bladzijde 9 t/m 21: opdrachten & uitleg Beeldspraak.
• Fictie blok 2. Bladzijde 59 t/m 70: opdrachten en uitleg kenmerken van Poëzie en stijlfiguren.

• leren: alle theorie op de slides. Voor meer informatie, zie de lessen in LessonUp.
  

Poëzie

Bij poëzie is de afspraak dat het iets wil overbrengen.

In poëzie probeert een dichter met taal iets te zeggen wat zich niet eerder in taal liet omschrijven.

Poëzie vs. Proza

Bij proza wordt de regel bepaald door de breedte van het blad

Bij poëzie wordt de regel (‘vers’) bepaald door de dichter --> vaak dus regels in stukken gehad.

Poëzie heeft een soort ritme (metrum).

Poëzie heeft een diepere of verbeeldende betekenis.

Waar zou je een gedicht aan kunnen herkennen?

• Typografie
• Afwijkend gebruik van interpunctie
• Opbouw in strofes
• Beeldspraak
• Rijm 

Strofes

Een strofe is een groep versregels bij elkaar. Het is dus eigenlijk een alinea.

Rijm in gedichten

Een gedicht hoeft niet per definitie te rijmen, maar soms gebeurt dat wel.

Je kunt dan verschillende soorten 'rijm' onderscheiden.

eindrijm

alliteratie

assonantie

Voorrijm 

Rijm aan het begin van de zin, klanken komen overeen.

“Blinkende toortsen en flonkrend kristal

Klinkende kelken en jubelgeschal”

                                                  (P.A. de Génestet)

Voorrijm (rijm aan het begin van de zin, klanken komen overeen)

“Blinkende toortsen en flonkrend kristal

Klinkende kelken en jubelgeschal”

                                                  (P.A. de Génestet)

Enjambement

Enjambement is het opdelen van een zin over twee (of eventueel meer) versregels. De mogelijke redenen om dit te doen zijn onder andere:

• Het creëren van ongebruikelijk rijm. 
  

De kat viel van de trappe,

mijn vader verkoopt aardappe-

len en uien.

• Het nadrukkelijker maken van rijm.
  

de bloemen, witte en gele als room en rood'

als kindernagels en getreepte, lood-

blauw als een avondlucht bij windgetij. (Herman Gorter)

• Het minder nadrukkelijk maken van rijm.
  

Omwille van het ritme.

enjambement -> De zin loopt gewoon door op de volgende regel.

“Gezegend zij de Heer, die t’ allen tijde

mijn toevlucht is, mijn hand leert hoe te strijden,

die voor ’t gevecht mijn vingers vaardig maakt!”

(psalm 144, berijmd)

Let op! Geen enjambement.

“Gezegend zij de Heer die mij behoedt

en die de volken brengt onder mijn voet.

Eindrijm

• Benoem de regels met letters.
• Iedere regel verdient een nieuwe letter, totdat een regel rijmt op een voorgaande regel, dan krijgt deze regel dezelfde letter. 

• Hier: ABAB

EINDRIJM

Op twee slakken

Twee slakken waren al sinds jaren

op weg van Groningen naar Haren.

Ten slotte kwam geheel ontdaan

de oudste aan het eindpunt aan.

Hij slikte en sprak diep bewogen:

'Mijn broer is uit de bocht gevlogen.'

uit: 'De peperbek', 1966.

Beginrijm: alliteratie

Alliteratie:

Wij weten wat we willen!

De kat krabt de krullen van de trap.

Berend Botje, Donald Duck, Guus Geluk, Mickey Mouse

Witte winter,

wollen wanten,

warme jas

waar gisteren nog gras was

zie ik pijltjes in de sneeuw

poes volgt de pootjes

van een spreeuw

Wanneer verschillende woorden met dezelfde letter beginnen

Assonantie (klinkerrijm)

Assonantie:

Let op de klank van de klinkers als je half wilt rijmen.

Herhaling van de klank van de klinkers in het midden van woorden, 

zonder verder te rijmen

RIJMSCHEMA

Een dichter hanteert vaak een volgorde voor zijn rijmwoorden binnen een strofe, dit wordt een rijmschema genoemd.

aabb cc

Elke rijmklank heeft een letter als symbool.

De klank in de eerste regel krijgt de letter a

als symbool, de volgende rijmklank krijgt b

als symbool. Et cetera.

Soorten rijm benoemen

AAAA - Slagrijm

AABB - Gepaard Rijm

ABAB - Gekruist Rijm

ABBA - Omarmend Rijm

ABCB - Gebroken Rijm

Rijmschema AAAA

(slagrijm)

Beeldspraak

Beeldspraak is figuurlijk taalgebruik. Dat wil zeggen dat er niet letterlijk wordt gezegd wat er wordt bedoeld. Stel dat je een wedstrijdje sprinten doet met een vriend of vriendin en een toeschouwer roept: ''Jullie gaan als een speer!''. Dan bedoelt deze vriendelijke man niet letterlijk dat jullie gaan als een speer.

Beeldspraak

• De alarmbel gilde toen we besloten te vertrekken
  
• Ze verdronk in de emoties.
  
• Een brandend stukje sneeuw (paradoxaal!)
  
• Met lood in zijn schoenen begon hij aan de terugreis…
  
• De bladeren van de bomen wiegen heen en weer…
  
• En zijn hart opende…
  

Metaforen

Een metafoor is een vorm van beeldspraak waarbij figuurlijk taalgebruik centraal staat. Door het gebruik van een metafoor wordt er een bepaald beeld geschapen. Dit beeld heeft een overeenkomst met wat er werkelijk bedoeld wordt.

Bij een metafoor wordt altijd een vergelijking getrokken. Er wordt een vergelijking gemaakt tussen iets wat men wel en wat men niet kent.

Metaforen

Als je bijvoorbeeld wilt zeggen dat je klasgenoot Bram altijd alles weet, kan je daar een metafoor van maken:

Bram is de wandelende encyclopedie van de klas.

Als student woonde ze in een kamer die rook als een zwijnenstal.

Hier wordt expliciet genoemd dat de geur de gemeenschappelijke eigenschap is. Ander is dit in de zin:

Haar studentenkamer was een zwijnenstal.

Hier heb je als lezer de vrijheid om andere eigenschappen invullen, bijvoorbeeld dat het in haar studentenkamer een rotzooi was.

Personificatie

Personificatie is een vorm van beeldspraak waarbij de dichter menselijke eigenschappen of menselijk gedrag toekent aan abstracte begrippen of levenloze objecten.

De bomen fluisteren zachtjes haar naam.

De telefoon slaapt op de lessenaar.

Metonymia

Een Metonymia is een bepaalde stijlfiguur waarbij je niet rechtstreeks zegt wat je bedoelt, maar een woord gebruikt dat daarmee te maken heeft. 

Zo kun je spreken van koppen tellen, terwijl je bedoelt: 'mensen tellen'. In plaats van het 'geheel' (mens) noem je een onderdeel (kop).

Metonymia

• Ghana speelde vanavond zijn laatste groepswedstrijd. (bedoeld is: het Ghanese team, voetbalelftal o.i.d.)
  
• De schuwe pluimstaart klom heel snel de boom in. (bedoeld is: de eekhoorn (met z’n pluimstaart)
  
• Heb je je tong verloren? (bedoeld is: je vermogen om te praten – ‘je tong te roeren’)
•  Onze buren hebben lekkage. (bedoeld is: (in) het huis van de buren lekt (het)

Vergelijking met als

Is een vorm van beeldspraak waarbij de overeenkomst tussen beeld en dat wat met dat beeld bedoeld wordt een belangrijke rol speelt. 

Bij een metafoor staat het bedoelde (het object) er niet bij, bij een vergelijking met als wel: beeld en object worden met elkaar verbonden door (zo)als. 

Ook kan een ander verbindingswoord voorkomen, bijv. in: een boom van een vent of een schat van een kind.                      

Repetitio - woord herhalen

Een repetitio is een stijlfiguur waarbij woorden, delen van woorden of delen van zinnen worden herhaald.

• Je hebt mensen en mensen.
• Uur na uur na uur zagen we hetzelfde.
  
• Drommels, drommels en nog eens drommels.