1.2 Een winstgevende kolonie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Stilte-werkmoment

Maak in je werkboek het volgende af in stilte:

- De oriëntatie van hoofdstuk 1

- Alle vragen van paragraaf 1.1

Ben je klaar of loop je vast?

- Leer de flitskaarten van paragraaf 1.1

- Lees paragraaf 1.2 in je boek

1.2 Een winstgevende kolonie

Lesplan

Doel: Ik ken de verschillende groepen in de koloniale samenleving. Ik weet waarom het cultuurstelsel werd ingevoerd en later werd afgeschaft. Ik weet wat de komst van de vrije economie betekende voor Nederlands-Indië

Doen:  - Terugblik en voorkennis

               - Uitleg paragraaf 1.2

               - Maken: opdrachten van 1.2

Afsluiten

Terugblik: Exit-ticket

Rana: Noem 3 oorzaken van het Modern Imperialisme

- Het bracht macht en aanzien

- Grondstoffen voor de industrie

- Het idee dat de Europeanen en hun cultuur het beste waren

Lua / Teun: Wat maakte de VOC een bijzonder bedrijf?

Chelsey: Wat is de reden dat de Nederlanders de term 'pacificatie' gebruikte voor wat er in Nederlands-Indië gebeurde?

Terugblik: Exit-ticket

In welk jaar werd ....

Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste tijdsvolgorde:

1...

2...

3...

4...

Zet de gebeurtenissen in de juiste tijdsvolgorde

De eerste Nederlanders komen aan in Oost-Indië

Oost-Indië krijgt de naam Nederlands-Indië

De VOC gaat failliet

Nederland verovert eilanden tijdens het modern imperialisme

Terugblik

De Indische eilanden zijn voor de komst van Europeanen al beïnvloed door het hindoeïsme, boeddhisme en de islam.

Op veel Indische eilanden ontstaan staten die bestuurd worden door vorsten.

In Nederland wordt de VOC opgericht om te handelen met Oost-Indië. De VOC heeft een handelsmonopolie en is een bijzonder bedrijf met speciale rechten. De VOC sticht handelsposten en gebruikt geweld om de Indische bevolking tot handel te dwingen.

Terugblik

Als de VOC rond 1800 failliet gaat, neemt de Nederlandse staat de bezittingen over. Oost-Indië wordt een kolonie van Nederland en krijgt de naam Nederlands-Indië.

Rond 1800 begint het Modern Imperialisme: Europese landen veroveren gebieden en breiden hun kolonies in Azië en Afrika uit. Nederland doet er ook aan mee en richt het KNIL op. Met dat leger veroveren ze met veel geweld grote gebieden in Nederlands-Indië. Ze noemen het de pacificatie.

Fragment

Kijkvraag: in het Fragment wordt het cultuurstelsel beschreven. Wat is het cultuurstelsel?

Wat is het cultuurstelsel?

Verschillende groepen

De samenleving in Nederlands-Indië was erg ongelijk:

• Nederlanders: tot 1880 waren het voornamelijk mannen. De witte mannen leefden vaak gescheiden van de inheemse bevolking. Ze waren rijk en hadden bedienden. Vanaf 1880 kwamen er steeds meer Nederlandse vrouwen naar Nederlands-Indië
• Indo's: kinderen uit een relatie tussen een Nederlander en een inheemse werden zo genoemd. Er was veel racisme: het idee dat er verschillende mensenrassen zijn en dat het ene ras beter is dan het andere. Indo's met een lichte huidskleur hadden daardoor vaak een hogere status.
• Slaven: ook in Nederlands-Indië was slavernij. Het waren vaak Afrikanen, Indiërs en Chinezen. In 1860 werd de slavernij afgeschaft, maar stiekem werd er daarna ook nog veel met slaven gewerkt.

Vrouwen

Vanaf 1880 kwamen er steeds meer Nederlandse vrouwen naar Nederlands-Indië. Ze kwamen vaak uit rijke gezinnen en hadden een opleiding gehad. Toch mochten vrouwen in die tijd niet werken of zich met politiek bemoeien. Ze deden vaak liefdadigheidswerk.

Ook de rijke inheemse vrouwen deden dit. In 1904 werd de eerste school voor inheemse meisjes opgericht.

Cultuurstelsel

In 1830 werd het cultuurstelsel ingevoerd op Java.

• De boeren moesten op 1/5 deel van hun grond cultuurproducten (koffie/suiker/tabak) verbouwen.
• Deze cultuurproducten moesten ze afstaan aan Nederland.
• De regenten moesten toezicht houden.

Uitbuiting

Het cultuurstelsel was een ramp voor de boeren:

• Ze moesten hun beste grond gebruiken voor cultuurproducten. Konden minder voedsel (rijst) verbouwen. Er kwam schaarste en hongersnood.
• Regenten kregen bonussen van de Nederlanders en dwongen de boeren om nog meer grond te gebruiken voor cultuurproducten.
• Boeren zonder geschikte grond moesten 66 dagen per jaar zware arbeid verrichten voor het Nederlandse bestuur. In de praktijk waren dit soms 100 tot 200 dagen arbeid.

Kritiek

Er kwam steeds meer kritiek op het cultuurstelsel:

• Door het populaire boek van Eduard Douwes Dekker (Multatuli) met de titel: Max Havelaar. Hierin werd de onderdrukking van de inheemse bevolking beschreven
• Vanuit het liberalisme. Dat is een politieke stroming die vrijheid voor burgers belangrijk vindt. Dwang, wetten en regels wordt gezien als bemoeienis van de overheid. Liberalen willen een vrije economie met de vrijheid om bedrijven op te richten.

Vrije economie / vrije markt

In 1870 werd het cultuurstelsel afgeschaft. Er kwam een systeem van vrije arbeid: ondernemers (vaak Nederlanders) richtten bedrijven en plantages op. Inheemse loonarbeiders deden het werk.

Geen verbetering

Voor de boeren was de komst van de vrije economie geen verbetering. Veel boeren gingen failliet en kwamen in loondienst. Ze moesten hard werken voor weinig geld.

Contractarbeiders

Op sommige eilanden was er een tekort aan arbeiders. Daarom haalden de Nederlandse ondernemers contractarbeiders van andere eilanden of uit andere landen. Die arbeiders tekenden een contract en kregen een voorschot op hun loon. Het loon was echter zo laag dat ze het voorschot niet konden terugbetalen. Daardoor bleven ze gebonden aan hun baas en werden ze een soort slaven. De Nederlanders noemden hun contractarbeiders koelies.

Het leven van contractarbeiders

Het leven was zwaar voor contractarbeiders:

• Lang en eentonig werk
• Slechte huizen en hygiëne
• Geldboetes en lijfstraffen voor overtredingen
• De koelieordonnantie was een wet waarin stond dat koelies die zich niet aan het contract hielden, mochten worden gestraft

Aan de slag

Opdracht 2 en 3 samen

Zelfstandig: alle andere opdrachten van paragraaf 1.2

Klaar? Check of je alles van paragraaf 1.1 af hebt.

Afsluiten

In de koloniale samenleving waren veel sociale verschillen. Sommige van die verschillen kwamen door racisme. 

In 1830 wordt het cultuurstelsel ingevoerd. Boeren moeten op 1/5 deel van hun grond cultuurproducten verbouwen en afstaan aan Nederland.

Er komt steeds meer kritiek op het cultuurstelsel door het boek Max Havelaar en door het liberalisme. Dat is een politieke stroming die vrijheid belangrijk vindt.

In 1870 wordt het cultuurstelsel afgeschaft en komt het systeem van vrije arbeid. Rijke Nederlanders richten bedrijven op. Ze nemen contractarbeiders/koelies in dienst. Zij hadden een zwaar leven.

Exit-ticket

Vakje 1:

Leg uit waarom de prijs van rijst steeg toen het cultuurstelsel werd ingevoerd

Vakje 2:

Geef een voordeel en een nadeel van de afschaffing van het cultuurstelsel voor de inheemse boeren.