Confrontatie en co-existentie (1955-1963) - les 16

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

3.4 Ontspanning (1963-1991)

Leidende vraag: Waardoor namen de spanningen tussen Oost en West af? 

2 a Wat was de Praagse Lente? 

b Leg het verband uit tussen de Breznjevdoctrine en het einde van de Praagse Lente. 

• 2 a Een korte periode van hervormingen en optimisme, in het voorjaar van 1968, waarin de nieuwe communistische leiding van Tsjecho-Slowakije een plan presenteerde voor een ‘democratisch communisme’, met vrijheid van meningsuiting en vrije verkiezingen.
  
• b De Breznjev-doctrine, hield in dat de Sovjet-Unie moest ingrijpen als een communistisch land dreigde af te glijden naar het kapitalisme. Omdat dat leek te gebeuren viel een troepenmacht van het Warschaupact met een half miljoen man Tsjecho-Slowakije binnen, waarmee de Praagse Lente ten einde was. De totalitaire communistische partijdictatuur werd volledig hersteld.

2 c Leg uit dat de grootmachten zich in 1968 hielden aan de afspraken van Jalta over invloedsferen. 

• c Bijvoorbeeld: De VS waren zeker niet van plan (de relatie met Moskou op het spel te zetten door) in te grijpen toen het Warschaupact Tsjecho-Slowakije binnen viel. Daar kon de Sovjet-Unie haar gang blijven gaan, want dat viel onder haar invloedssfeer.
  

Bron 31 Uit de rede van Breznjev op het vijfde partijcongres van Polen in 1968. 

Wanneer de binnenlandse en buitenlande krachten, die vijandig zijn aan het socialisme, trachten de ontwikkeling van een of ander socialitisch land in de richting van het herstel van de kapitalistische orde te leiden, als er een bedreiging ontstaat voor de zaak van het socialisme in dat land, een bedreiging voor de veiligheid van de socialistische gemeenschap als een geheel, dan vormt dit niet langer een aangelegenheid die alleen het volk van dat land aangaat, maar dan wordt dit tot een gemeenschappelijk vraagstuk dat alle socialistische landen raakt. Vanzelfsprekend betekent een actie, zoals militaire hulp aan een broederland ten-einde de bedreiging voor het socialistisch stelsel af te wenden, een buitengewone maatregel, die is ingegeven door noodzaak. 

Gebruik bron 31. 

9 a Leg het verband uit tussen de Praagse Lente en bron 31. 

• 9 a Bijvoorbeeld: Tijdens de Praagse Lente waren studenten en intellectuelen de onderdrukking zat en geloofden in ‘socialisme met een menselijk gezicht’. Aangemoedigd door hun enthousiasme voerde Dubček snelle veranderingen door. Breznjev waarschuwde hen dat ze wel socialistisch (bedoeld is communistisch) moeten blijven, anders grijpen de ‘broederlanden’ in.
  

9 b Leg uit dat de Praagse Lente een voorbeeld is van de kenmerkende aspecten: 

1 in praktijk brengen van de totalitaire communistische ideologie 

2 de verdeling van de wereld in twee ideologische blokken 

• b Bijvoorbeeld: Tijdens de Praagse Lente werd het ‘communisme met een menselijk gezicht’ populair: het communisme moest minder totalitair worden. Daarmee dreigde Tsjecho-Slowakije uit het communistische Oostblok te vallen.

9 c Bedenk hoe je de Praagse Lente in verband kunt brengen met het kenmerkende aspect: de toenemende welvaart die vanaf de jaren 1960 aanleiding gaf tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen. 

• c Bijvoorbeeld: De Praagse Lente werd vooral gedragen door studenten en intellectuelen, die groot waren geworden na de Tweede Wereldoorlog. Zij vonden net als de jongeren in het Westen andere waarden zoals democratisering belangrijker dan bijvoorbeeld het opbouwen van een welvaartsstaat.
  

Bron 32: Nederlandse prent (Behrendt, 1969). Het gezicht op de locomotief is van Dubcek (CSSR = Tsjecho-Slowakije). In de trein staan Breznjev en een andere Sovjetleider. Rechts staan leiders van andere communistische landen.

Gebruik bron 32. 

10a Beschrijf en verklaar de reactie van de communistische leiders die zijn afgebeeld. 

• 10 a Bijvoorbeeld: De communistische leiders van de Sovjet-Unie en andere Oostbloklanden zijn bezorgd over de koers die de leider van Tsjecho-Slowakije op gaat. Zij vrezen dat hij de afslag richting westerse democratie neemt en niet het rechte pad van het communisme zal blijven volgen. Zij waren bang De leiders van andere Oostbloklanden waren bang dat de Praagse Lente naar hun eigen land zou overslaan.

10 b Leg uit of deze prent is gemaakt voor of na de inval van het Warschaupact. 

• b Bijvoorbeeld: Voor de inval: Dubček rijdt hier nog naar de splitsing toe. Hij heeft nog de mogelijkheid om naar ‘Democratie’ af te slaan. Dat was na de inval niet meer zo.

De Space race is de strijd om als eerste een mens de ruimte in te krijgen. 

Reconstructie: 

Space race

1. Op 4 oktober 1957 lanceerden de Russen de  Spoetnik, het begin van de ruimtevaart!

2. Op 3 november stuurden de Russen voor het eerst een levend wezen de ruimte in, het hondje Laika, dat tijdens de reis stikte.

3. Op 12 april 1961 maakte de Russische Yuri Gagarin als eerste mens een ruimtereis.

4. Op 20 juli 1969 landde de eerste Amerikaanse astronaut Neil Armstrong op de maan landde.

Reconstructie: 

Een nieuwe wapenwedloop

Oorzaken: 

1. De SU plaatste middellange afstandsrakketten waarmee heel Europa met atoombommen getroffen kon worden. 
2. De NAVO besloot honderden middenlange afstandsrakketten in West-Europa te plaatsen. 

Ontspanning of detente.

Reconstructie: 

Demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam (1981) 

Ontspanning of detente.

Oorzaken: 

1. De Amerikaanse president Reagan was veel vijandiger t.o.v. de SU en noemde de SU een evil empire en de wapenwedloop 'een strijd tussen goed en kwaad'. 

2. Reagan lanceerde het SDI project. Ook wel het Strategisch Defensie Initiatief genoemd. Het was een plan voor een ruimteschild, met raketten die kernraketten uit de lucht konden schieten! 

Strategisch Defensie Initiatief (SDI)

Reconstructie: 

Demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam (1981) 

Ontspanning of detente.

21 november 1981: 400.000 mensen protesteerden tegen in Amersterdam tegen de middellange afstandsraketten. 

Doel: Demonstreren tegen Amerikaanse kernwapens in Nederland. 

De demonstratie komt in een periode, dat: 

- er weinig vertrouwen meer was in regeerders door de sociaal-culturele veranderingen sinds de jaren 1960

- veel mensen gewend waren om de protesteren (zie de protestgeneratie)

• Amerikanen waren niet de bevrijders en brengers van de welvaart, maar ook verharding vijandbeeld V.S. tegenover S.U. (velen waren daarom anti-Amerikaans).
  
• Maakte weinig uit, ook een tweede demonstratie in Den Haag (550.000 mensen). Regering verzette zich niet tegen de kernwapens i.v.m. verhouding V.S..
  

Demonstratie tegen kernwapens in Amsterdam (1981) 

Bijbehorende kenmerkende aspecten: 

37 De rol van moderne propaganda- en communicatiemiddelen en vormen van massaorganisatie. 

45 De verdeling van de wereld in twee ideologische blokken in de greep van een wapenwedloop en de daaruit voortvloeiende dreiging van een atoomoorlog. 

48 De toenemende westerse welvaart die vanaf de jaren zestig van de 20ste eeuw aanleiding geeft tot ingrijpende sociaal-culturele veranderingsprocessen. 

Huiswerk

Lees van paragraaf 3.4 Ontspanning (1963-1991) de tekst onder het kopje 'Een nieuwe wapenwedloop' (blz. 66). 
Maak de opdrachten 3, 12, 13, 14