Muziek Cultuur van het Moderne

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Moderne muziek

Wat weet je nog over het expressionisme in de beeldende kunst?

Leerdoelen aan het eind vd les weet je:

o Weet je aan de hand van welke begrippen je muziek kan beschrijven;

o Kan je kenmerken noemen van muziek voor 1900 (zodat je weet hoe kunstenaars breken met de traditionele kunstregels)

o Ken je een aantal moderne componisten;

o Kan je kenmerken noemen van moderne muziek;

o Kan je uitleggen wat atonaliteit,

o Je kent de volgende begrippen: atonaliteit, (twaalftoonsmuziek), 

Dit laatste schilderij van Mondriaan werd in 1997 gekocht, mbv de Nederlandsche bank, voor 37 miljoen dollar van eigenaar 

S. Newhouse, New York. Tegenwoordig hangt het in het Kunstmuseum in Den Haag.

Wat weet jij over
moderne muziek?

Wat zijn de
muzikale middelen?

Muzikale middelen:

Toonhoogte

Toonduur (maat/ritme)

Tempo

Dynamiek

Klankkleur

met deze vormgevingsmiddelen creëren componisten muziekstukken, composities.

De muziek aan het begin van de 20e eeuw was erg vernieuwend ten opzichte van muziek uit de periode vóór 1900...

Moderne muziek

1900-1950

Muziek

vóór 1900

Tonale muziek

veel dissonanten

atonaliteit

duidelijke harmonie en melodie

1

2

3

4

Voor 1900

----------------------------------

Tonale muziek/Tonaliteit 

(er zit een grondtoon in de muziek die voor samenhang zorgt)

Er is een duidelijke melodie en harmonie in de muziek 

(je herkent de structuur in de muziek, het voldoet aan je verwachtingen)

1900- 1950

----------------------------------

Het tonale systeem werd losgelaten...vernieuwing!

- Veel dissonanten

- Atonaliteit

- Melodie kent geen logisch verloop/ grote sprongen/ fragmentarisch

-Klankkleur: andere 'instrumenten' of bijzondere combinatie

- 12 toonsmuziek 

- Jazzmuziek

Introductie op vraag

De stroming van het expressionisme ontwikkelt zich vooral in Duitsland ook in de muziek. De componist Arnold Schönberg is een belangrijke vertegenwoordiger. De gedichtencyclus Pierrot Lunaire van Albert Giraud zet hij op verzoek van de sopraan Albertine Zehme op muziek. 

Bekijk de video: Enthauptung uit Pierrot Lunaire 

van Arnold Schönberg. 

>>>

De term expressionisme wordt gebruikt voor muziek met bijzondere kenmerken.
Noem voor zowel tekst als muziek twee kenmerken die terug te vinden zijn in het videofragment.

In dit fragment wordt gebruik gemaakt van 'Sprechgesang', een veelgebruikte zangvorm in expressionistische muziek. Deze zangvorm lijkt wel op spreken, waardoor komt dat?

Er moet zeer vaak gerepeteerd worden voor dit stuk, tot 200x zelfs. Ook dat garandeert niet dat er geen fouten in de uitvoering zitten. Ook voor de zangeres is het een moeilijk stuk.

Geef twee redenen waarom het ook voor de zangeres een moeilijk stuk is.

Welke twee kenmerken horen bij jazzmuziek?

1. Blue note
2. Dissonanten
3. Improvisatie
4. Atonaliteit

Hoe noem je in de blues/jazz een noot die onzuiver begint en naar de juiste hoogte glijdt?

1. dissonant
2. blue note
3. syncope
4. grondtoon

Wat is het effect van een syncope in de jazzmuziek?

1. het klinkt somber
2. er kan hierdoor geïmproviseerd worden
3. je kan het makkelijker meezingen
4. Door verschuiving van ritmische accenten gaat het swingen

Veel avant-gardekunstenaars voelen zich verwant aan jazz en de jazzmusici. Dat heeft niet alleen te maken met de muziek die verfrissend nieuw is, maar ook met hun visie op ‘echte’ kunst.

Geef, buiten de muziek, hiervoor een verklaring. Noem vier zaken.
Bekijk videofragment 1. Jazzmuziek ontstaat in New Orleans en heeft verschillende bronnen.
Noem drie bronnen van de jazzmuziek.

Antwoord

Jazz is direct wat veel expressionisten aanspreekt: jazz wordt als regel niet uitgeschreven. De musici zijn veelal autodidact en niet academisch geschoold. Jazz en aanverwante muziek hebben deels hun wortels in Afrika. Afrikaanse kunst is in die tijd een inspiratiebron voor veel expressionisten en kubisten. Jazzmuziek komt deels tot stand door te reageren op medemusici. Er is veel improvisatie. De muziek heeft lak aan academische regels. De ‘blue note’, een kenmerk van jazz, is bijvoorbeeld een bewust ingezette valse noot. Jazz en ragtime hebben een bedenkelijke reputatie bij de conservatieve, burgerlijke bourgeoisie. Juist tegen die groep zet de avant-garde zich sterk af.

Antwoord

: Jazz is een combinatie van:

- West-Afrikaanse ritmes;

- Vroege blues/hollerin’;

- Ragtime ;

- Negrospirituals;

- Franse marsmuziek.

Bron

Rond 1900 komen klassieke musici in verzet tegen de oplaaiende ragtime rage die de V. S. overspoelt. Ze voelen zich bedreigd. "De dagen van ragtime zijn geteld[. . . ] we betreuren het dat ook maar iemand zich verbeeldt dat ragtime ook maar van het geringste muzikaal belang is. Het was een populaire beweging in de verkeerde richting. 

"Dit schrijft een Amerikaans muziektijdschrift. De Amerikaans Federatie van Musici geeft zijn leden het advies geen ragtime te spelen: "De musici weten wat goed is en als de mensen dat niet weten, dan moeten we ze het leren. 

"Ook in Europa is ragtime een rage. Jazz en charleston, de bijbehorende dans zijn ongekend populair bij de jeugd, tot ontzetting van ouders en opvoeders. Nederlandse musici en componisten scharen zich achter de Amerikaanse visie: jazz is rotzooi en rommel uit de achterbuurt.

Naar De Wilde jaren: een eeuw jeugdcultuur, Utrecht 2000.

Bekijk videofragment 2 en lees de brontekst.

Jazz en ragtime hebben in die tijd een zeer bedenkelijke reputatie bij de burgerij. Pas na de Tweede Wereldoorlog worden beiden in Europa echt geaccepteerd. Ook de bijbehorende dansen worden als onfatsoenlijk beschouwd.
Geef daarvoor twee redenen.

Antwoord

Jazz en ragtime ontstaan in de achterbuurten van grote steden. Jazz en ragtime worden vooral gespeeld in bordelen en kroegen. Het is ‘zwarte’ muziek en daar moet de burgerij niets van hebben. De dansen zijn voor die tijd erg lichamelijk en tamelijk wild, wat ongepast wordt gevonden.

Antwoord

Het naziregime vindt jazz ook een ongewenste vorm van muziek en een vorm van ‘entartete Kunst’, maar dat om andere redenen.
Geef een reden waarom de nazi’s jazz verboden.

Jazz is niet cultuureigen voor het Duitse volk/geen ‘Blut und Boden’, maar van Afrikaanse origine. Jazz wordt gezien als een uiting van een primitieve cultuur.