vakdidactiek taalbeschouwing 25 januari 2024

• Nederlands
• HBO
• Studiejaar 4

vakdidactiek: taalbeschouwing

grammatica en spelling

Allereerst

Wat hebben jullie gemaakt van de opdracht bij Hoe overleef ik alles wat ik niemand vertel?

Daarna: de laatste zinnen uit de groeidocumenten.

gelezen: de artikelen taalbeschouwing

niet aan toegekomen

een enkele

groot aantal

alles

Welke bewering snijdt geen hout?

1. Grammaticaal inzicht is nodig voor verbeteren taalvaardigheid.
2. Grammatica en spelling zijn geen doel, maar een middel.
3. Grammaticaal inzicht is noodzakelijk voor het leren van een moderne vreemde taal
4. Grammatica en spelling zijn geen taalvaardigheden.

samengevat

1. Taalbeschouwing is geen taalvaardigheid.

2. Taalbeschouwing is een middel, geen doel.

3. Taalbeschouwing is nodig voor het verbeteren van tava.

4. zonder taalbeschouwing kun je heel gelukkig worden, maar word je geen vaardiger taalgebruiker.

probleemanalyse

Wat is  nou eigenlijk het probleem?

- 

grammatica en spelling 

zijn GEEN taalvaardigheden

ENE KANT

Te prominente plaats in het onderwijs

ANDERE KANT

Nooit genoeg spelling en grammatica

ENE KANT

Kunnen grammatica en spelling geïntegreerd worden in onderwijs van de verschillende COMMUNICATIEVE VAARDIGHEDEN?

ANDERE KANT

Is het beter (soms) afzonderlijk aandacht te besteden aan taalbeschouwing?

Hoevéél aandacht?

Hoe?

Doel?

WAT (NIET)

Weg met het traditionele grammaticaonderwijs!

WAAROM:

- leidt NIET tot taalinzicht/taalbewustzijn

- trucks en ezelsbruggetjes domineren

De rol van grammatica bij werkwoordspelling

Robert Chamalaun is op dit onderwerp op 3 maart 2023 gepromoveerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

bespreking proefschrift + onderzoek:

Levende Talen Tijdschrift 24ste jrg nr. 3 sep 2023

Wat zijn veronderstelde oorzaken van fouten tegen de werkwoordspelling?

veronderstelde oorzaken fouten tegen de werkwoordspelling

- Gebrek aan regelkennis

- luiheid

-onvoldoende aandacht voor spelling

-  wel regelkennis, maar niet in staat correct toe te passen

toelichting

voorwaarde om regelkennis werkwoordspelling toe te passen:

het kunnen maken van een correcte grammaticale analyse

verklaring: 

spelling van werkwoorden is grammaticaal bepaald

Op welk uitgangspunten is de Nederlandse spelling gebaseerd?

1. Op de uitspraak van een woord in de standaardtaal.
2. Op de overeenkomst in vorm waarop een woord is opgebouwd.
3. Op de grammaticale functie
4. Anders:

uitgangspunten spelling

1. het fonologische principe:

het woord moet zoveel mogelijk gespeld zijn met de klanken die we horen in de standaarduitspraak van dat woord.

2. het morfologische principe:

het woord moet zoveel mogelijk gespeld zijn met de klanken die we horen in de standaarduitspraak van dat woord.

botsing 

Bij een botsing tussen het fonologische en het morfologische principe gaat het morfologische principe vóór op het fonologische principe.

In 'ik vind' hoor je een t maar je schrijft een d omdat je in vinden de d ziet staan. 

vervolg uitgangspunten spelling

3. de grammaticale functie

homofonen KLINKEN hetzelfde, maar ze worden anders geschreven vanwege de grammaticale functie:

Hij verbaast zich: persoonsvorm tegenwoordige tijd

Hij is verbaasd: voltooid deelwoord

twee spelling(s)manieren

1. Correcte grammaticale analyse maken

2. Geheugenprocedure: spellingvormen uit het mentale lexicon halen. Pas op:

homofoonintrusie: spelling klopt met uitspraak, maar niet met de grammaticale functie

De geheugenprocedure is dus weliswaar een manier om te spellen, maar met deze procedure kom je niet altijd tot de correcte spelling van de werkwoordsvorm.

conclusie promotieonderzoek

Homofone werkwoordsvormen kunnen alleen goed gespeld worden als spellers de grammaticale functies van de werkwoordsvormen herkennen.

De studie toont aan dat er grote verschillen zijn in het correct spellen van werkwoorden tussen spellers in verschillemde opleidingstypen en leerjaren: 

minder spelfouten naarmate men in een hoger leerjaar zit en een theoretischer  ('hoger') opleidingstype volgt.

aanbevelingen

1. Besteed tijdens de spellingles niet alleen tijd aan spellingregels, maar wijs eerst de leerlingen op de grammaticale functie van de werkwoordsvorm.

2. Maak de leerling bewust van het homofoondominantie-effect zodat zij zich realiseren dat vertrouwen op de geheugenprocedure niet altijd leidt tot de juiste spelling.

3. Oorzaak spelfouten: gebrekkig inzicht in de grammaticale functie van werkwoordsvormen. Besteed dus meer aandacht aan grammaticale analyse.

4. Kweek spellingbewustzijn

dus

-  niet méér grammatica, maar anders

- aanvullen algoritmische didactiek met een taalkundige benadering: aandacht voor de systematiek achter de werkwoorden + waarom we fouten maken.

- breng leerlingen bij dat gebruiksfrequenties van woorden een rol spelen bij maken van fouten: laat alarmbellen rinkelen.

huidige situatie

wenselijke situatie:

meer aandacht voor grammatica in dienst van werkwoordspelling'

huidige situatie

'laag onderwijsrendement huidig taalbeschouwingsonderwijs'

verklaring

Grote kloof tussen spellingtheorie en schrijfpraktijk

Het traditionele grammaticaonderwijs heeft geen positief effect op schrijfvaardigheid/taalvaardigheid

1. trucjes en ezelsbruggetjes domineren de didactiek.

2. kritisch en reflectief denken worden niet bereikt/aangetoond.

3. het heeft geen grammaticaal inzicht tot gevolg.

4. het onderwijs is ongewijzigd hoewel de taalwetenschap enorm ontwikkeld is

tegenwerping (geen tegenargument)

Het grammaticaonderwijs in een relevante context heeft WEL positieve effecten op de schrijfvaardigheid van STERKE schrijvers.

afweging voor- en nadelen

argument vóór :

grammaticaonderwijs heeft als doel het doorgronden van de het taalsysteem EN het verkrijgen van taalinzicht.

subargument:

nodig voor correct formuleren zoals de beknopte bijzin, + gebruik van zij (ze)/hen/hun

tegenwerping (geen tegenargument): aansluitingsproblematiek

Om grammaticaal inzicht aan te wenden voor correct formuleren is  abstract denkvermogen vereist en dit ontwikkelen leerlingen pas in de bovenbouw en dan zijn de meesten de basiskennis vergeten.

afweging

argument vóór: grammaticaonderwijs is nodig voor de moderne vreemde talen.

tegenwerping:

De basis is genoeg. Daarnaast moet de relevantie van dat grammaticaonderwijs duidelijk zijn: er moet een bewuste relatie met andere talen gelegd worden,

afweging

argument vóór: 

grammaticaonderwijs is nodig voor de spelling van werkwoordsvormen en voor toepassing van interpunctie. (zie ook recent promotieonderzoek!)

tegenwerping:

slechts nodig voor herkennen van persoonsvormen + bijbehorende onderwerpen EN voor herkennen samengestelde zinnen.

Hoe dan wel?

Nederlands anders

Jeroen 

steenbakkers

Nederlands Anders

constructivisme: 

je leert niet door kennisoverdracht, maar je leert als gevolg van je denkactiviteiten.

Door nieuwe kennis te verbinden aan voorkennis

Nederlands Anders!

Aansluiting bij de leefwereld/emoties van jongeren bevordert de intrinsieke motivatie:

onderwerpen zinvol maken door

1. relevantie onderwerpen aan te tonen

2. snel voortgang te maken

Nederlands 'anders'?

werkvormen:

a. samenwerken : eigen ideeën worden op die manier getoetst aan die van anderen.

b. laat leerlingen puzzelen op uitdagende opdrachten.

c. wek projectmatig

persoonsvorm

voorbeeldopdracht

Bepaal of onderstaande werkwoorden

A. Altijd een persoonsvorm zijn.

B. soms een persoonsvorm kan zijn.

C. nooit een persoonsvorm zijn.

D. in deze vorm niet bestaan :(

beheerst

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

beheersd

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

straft

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

bestraft

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

lopen

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

verwachtten

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

verwachte

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

verwachten

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

beweerd

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

beweert

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

beweerdt

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

beweerde

1. altijd een persoonsvorm
2. soms een persoonsvorm
3. nooit een persoonsvorm
4. bestaat in deze vorm niet

wat wel

- (PAAR) grammaticale begrippen ten bate van spelling

-concepten gebruiken om te verrijken: predicatie en valentie

- grammaticaonderwijs gericht op aanpak inhoudelijke hiaten

- grammaticaonderwijs in de vorm van reflectie op taalgebruik gekoppeld aan taalvaardigheidsonderwijs

- taalbeschouwelijke aanpak van het spellingonderwijs

- inzicht in hoe en waarom Nederlandse spelling

HOE ANDERS:

- taalbeschouwelijke aanpak van spellingonderwijs

- spellingmotivatie bevorderen

- expliciete koppeling grammatica's moderne vreemde talen (taaloverstijgende aanpak)

-  instrumenteel perspectief: bewust grammaticale structuur in context van taalvaardigheid leren gebruiken.

- betekenisvol aanbieden van grammatica in de context van teksten.

- nadruk op bewustwording regels

Comproved

Toets feedback geven

opdracht volgende week

- lees artikelen

- bedenk een communicatieve les taalbeschouwing

- neem een zelfgemaakte toets taalbeschouwing mee: stuur mij deze 7 februari of 8 februari 's ochtends door.

- bereid een korte uitleg van een taalbeschouwingsonderwerp voor. (voor iets wat je ZELF lastig vindt)