lit gs

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

10 min in stilte lezen! 

Literatuurgeschiedenis

Nederlandse literatuurgeschiedenis - waarom eigenlijk?

Literatuurgeschiedenis is een verhaal van onze cultuur:

• Hoe mensen leefden
• Wat mensen dachten en voelden
• Wat belangrijk was voor hen

Gedeeld via verhalen, gedichten, drama

Begrip van de Nederlandse samenleving

• Erfgoed = belangrijk
• Wie waren: Rembrandt, Vondel, Multatuli?
• P.C. Hooft ≠ alleen winkelstraat

In den beginne...

•  Mensen konden niet lezen, schrijven, na jagen alleen maar verhalen luistere/vertellen
•  Langzaam maar zeker ook over dingen waarover nagedacht werd: dood, waarom kou, etc.
•  Antwoorden gezocht in God of Goden.

Antwoorden werden 'gevonden'....

• Vraagstukken/thematieken vaak hetzelfde:

1. Vertrouwen in God(en)
2. Straf bij niet volgen regels

Vertrouwen in God

Niet omkijken

Orpheus (Griekse mythologie)

Lot (Bijbels verhaal): vrouw verandert in zoutpilaar

Hoogmoed

Hoofdpersoon denkt gelijk heel wat te zijn, voelt zich gelijk aan God(en)

Hoogmoed eindigt altijd in straf

'Leentjebuur' en intertekstualiteit

Oorsprong wereldliteratuur: verhalen lenen van elkaar

Voorbeelden:

Lion King → gebaseerd op Hamlet (Shakespeare)

Elementen hergebruiken = intertekstualiteit

Cultuur en ontwikkeling

• Cultuur = constant in ontwikkeling

Sommige ideeën, waarden en normen blijven

• Belangrijke aspecten van cultuur:

1. In leven houden
2. Bestuderen
3. Doorgeven aan nieuwe generaties

• Confrontatie met ideeën uit het verleden:

1. Nadenken over:

Wie ben ik?  Welke ideeën zijn belangrijk voor mij?

vraag

Wat is het motto van de middeleeuwen?

Driedeling Middeleeuwen

Vroege middeleeuwen (500-1000)

•  Bekering tot het Christendom
• Geestelijken waren vrijwel de enigen die konden lezen en schrijven
• Zeer grote invloed van het geloof (theocentrisch)

Hoge middeleeuwen (1000-1300)

• Eerste steden ontstaan
• Literatuurgeschiedenis ‘begint’ ca. 1100
• Eerste universiteiten komen op
  

Late middeleeuwen (1300-1500)

• Burgerij krijgt meer macht  en cultuur krijgt een burgerlijk karakter
• Het grootste gedeelte van de maatschappij behoort niet tot een van de drie standen

De middeleeuwse maatschappij

Kenmerken:

1. Standenmaatschappij

2. Theocentrisch

3. Ridderlijk karakter

4. Burgerlijk

Theocentrisch

• Het geloof in God speelt een belangrijke rol in de maatschappij.
• Alleen geestelijken konden lezen en schrijven. 
• Mensen moesten hard werken, goed leven en veel bidden om in de hemel te kunnen komen.  

Afbeelding: Fresco op de muur van de kerk van Hrastovlje in Slovenië (1490).

De rooms-katholieke kerk domineert het leven in de middeleeuwen. De geestelijkheid (bisschoppen, priesters, monniken, nonnen) vormen de eerste stand, de adel (vorsten, graven en ridders) de tweede en de boeren de derde stand. Later, met de opkomst van de steden, komt daar de burgerij bij.

De hoofse cultuur ontstaat als reactie op ruw en onbeschaafd gedrag. Je hoort jezelf onder controle te houden, een ander in zijn waarde te laten en je hoffelijk te gedragen (etiquette).

Het volk kent geen Latijn (de taal van de geestelijkheid en adel). Steeds meer verhalen en liederen worden geschreven in de volkstaal: het Middelnederlands, dat grote regionale verschillen kent.

Boeken worden met de hand gemaakt en teksten met de hand geschreven op perkament. Alleen de allerrijksten konden zich zo’n boek (handschrift) permitteren.

Verhalen worden niet gelezen maar verteld. Het christelijk wereld- en mensbeeld, en later ook de hoofse cultuur, worden op de preekstoel door priesters doorgegeven en door verhalen en liederen van rondtrekkende minstrelen. troubadours en toneelgezelschappen.

De rooms-katholieke kerk domineert het leven in de middeleeuwen. De geestelijkheid (bisschoppen, priesters, monniken, nonnen) vormen de eerste stand, de adel (vorsten, graven en ridders) de tweede en de boeren de derde stand. Later, met de opkomst van de steden, komt daar de burgerij bij.

De hoofse cultuur ontstaat als reactie op ruw en onbeschaafd gedrag. Je hoort jezelf onder controle te houden, een ander in zijn waarde te laten en je hoffelijk te gedragen (etiquette).

Het volk kent geen Latijn (de taal van de geestelijkheid en adel). Steeds meer verhalen en liederen worden geschreven in de volkstaal: het Middelnederlands, dat grote regionale verschillen kent.

Boeken worden met de hand gemaakt en teksten met de hand geschreven op perkament. Alleen de allerrijksten konden zich zo’n boek (handschrift) permitteren.

Verhalen worden niet gelezen maar verteld. Het christelijk wereld- en mensbeeld, en later ook de hoofse cultuur, worden op de preekstoel door priesters doorgegeven en door verhalen en liederen van rondtrekkende minstrelen. troubadours en toneelgezelschappen.

Leven in de middeleeuwen

Rooms-katholieke kerk domineert

• Geestelijkheid = eerste stand
• Adel = tweede stand
• Boeren = derde stand

Later: opkomst burgerij (steden)

Hoofse cultuur

Reactie op ruw gedrag

Waarden:

• Zelfbeheersing
• Hoffelijkheid (etiquette)

Taal en literatuur

• Volk kent geen Latijn → Middelnederlands (volkstaal)
• Boeken: met de hand gemaakt, alleen voor de rijken
• Verhalen/liederen worden verteld (niet gelezen)
• Verspreiding ideeën

Verspreiding christelijk wereldbeeld & hoofse cultuur:

• Preekstoel (priesters)
• Rondtrekkende minstrelen, troubadours, toneelgezelschappen

De rooms-katholieke kerk domineert het leven in de middeleeuwen. De geestelijkheid (bisschoppen, priesters, monniken, nonnen) vormen de eerste stand, de adel (vorsten, graven en ridders) de tweede en de boeren de derde stand. Later, met de opkomst van de steden, komt daar de burgerij bij.

De hoofse cultuur ontstaat als reactie op ruw en onbeschaafd gedrag. Je hoort jezelf onder controle te houden, een ander in zijn waarde te laten en je hoffelijk te gedragen (etiquette).

Het volk kent geen Latijn (de taal van de geestelijkheid en adel). Steeds meer verhalen en liederen worden geschreven in de volkstaal: het Middelnederlands, dat grote regionale verschillen kent.

Boeken worden met de hand gemaakt en teksten met de hand geschreven op perkament. Alleen de allerrijksten konden zich zo’n boek (handschrift) permitteren.

Verhalen worden niet gelezen maar verteld. Het christelijk wereld- en mensbeeld, en later ook de hoofse cultuur, worden op de preekstoel door priesters doorgegeven en door verhalen en liederen van rondtrekkende minstrelen. troubadours en toneelgezelschappen.

Middeleeuwse literatuur

Tot het eind van de 11e eeuw: 

• Taal:
• Latijn, uiteindelijk in het Middelnederlands
• Overlevering volksverhalen:
• mondeling --> orale traditie, vaak op rij,
• Boeken werden geschreven met de...
• hand

Taal

Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu

Hebben alle vogels nesten begonnen, behalve ik en jij. Waarop wachten we nu?

Twijfels over of dat het alleroudste Nederlandse zinnetje is

Belangrijke bronnen die dit ontkrachten:

• Lex salica (achtste eeuw)

=Wettekst in het Latijn. Af en toe verklaring in het Oudnederlands ter verduidelijking. Matho thi afrio lito – slaaf werd bevrijd

• Utrechtse doopgelofte (achtste eeuw)

Priester stelt vragen en antwoord zorgt voor doopgelofte 

Middeleeuwse verhalen zijn vaak rijmend, welk belangrijk voordeel zou dit hebben voor de vertellers?

Maak een overzicht/woordwolk met de titel 'literatuurgeschiedenis'

Waarom behandelen we literatuurgeschiedenis? 

Welke zelfde soortige thematieken zagen we in oude verhalen?

Intertekstualiteit en voorbeeld

Standenmaatschappij

Motto middeleeuwen

Orale traditie

Hoofsheid

Scriptoria

 12e en 13e eeuw: literatuur was theocentrisch en ridderlijk (heiligenlevens en ridderromans werden geschreven)

In de 13e eeuw komt ook didactische literatuur, gericht op (het opvoeden van) de adel en de burgerij.

Gedenk te sterven (memento mori)

De Heilige Hiëronymus, 1521, Albrecht Dürer

Boekdrukkunst

• Rond 1450 vond Johannes Gutenberg de boekdrukkunst uit. 
• Rijm werd overbodig, verhalen werden in proza omgezet.
  

Ridderromans:

- Karelromans

- Arthurromans

Karelromans

Karel de Grote en zijn vazallen staan centraal

twee onderwerpen staan centraal:

1. de strijd tegen de heidenen 

2. de spanningen binnen het feodale systeem door opstandige vazallen

De vrouw is een voorwerp op een schaakbord.

Karel ende Elegast

Arthurromans

Het koningschap van Arthur wordt als hoogtepunt van de Britse geschiedenis voorgesteld.

De nadruk ligt op individuele avonturen, toernooien en tweegevechten en op de hoofse liefde (de vrouw wordt geadoreerd)

sprookjesachtig, fantastisch en fictief

Walewein