7.1 Nieuwe ideeën over samenleven

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

7.1 Nieuwe ideeën over samenleven

Leerdoelen

Je kunt het ontstaan van verlichte ideeën beschrijven en verklaren.

Je kunt meerdere verlichte ideeën benoemen en uitleggen (o.a. Trias Politica, het sociaal contract, mensenrechten enzovoort).

Je kunt verklaren waarom verlichte denkers belang hechten aan onderwijs en de verspreiding van kennis.

Je kunt met voorbeelden uitleggen wat verlicht absolutisme inhoudt

Lesvolgorde

Moeilijke woorden 7.1

Uitleg 7.1

Vragen

Huiswerk

Moeilijke woorden?

Ontstaan verlichte idealen

• Oorsprong: renaissance (wetenschappelijke belangstelling, kritisch denken) en wetenschappelijke revolutie (‘rationeel’ optimisme door wetenschappelijke ontdekkingen)
  
• De 18e eeuw betere en eerlijker samenleving door rationeel optimisme
• Filosofen stelden vragen over de macht van de vorst en de kerk (die macht werd in twijfel getrokken).

Ideeën ancien regime (oude regime)

• Traditie: het is al eeuwenlang zo, het zal wel zo horen.
• Vorst door God aangesteld (droit divine= goddelijk recht)  

Ideeën filosofen

• Zoals er natuurwetten bestaan (kookpunt water), zo gelden er ook natuurlijke rechten voor iedereen. 
• Voorbeelden: mensenrechten, zoals vrijheid van meningsuiting.
• Natuurlijke rechten zouden zorgen voor meer gelijkheid tussen mensen.

De verlichting

Kernidee: mens kan door rationeel denken (gebruik van de rede) zichzelf en de samenleving begrijpen en verbeteren.

Definitie: Immanuel Kant in “Was ist Aufklärung?”(1784)

Motto: sapere aude! (Durf te denken!)

Verlichte filosofen

• Montesquieu (1689-1755)
  
• Macht bij één persoon leidt tot machtsmisbruik en onderdrukking
• De l’esprit de lois (1748): trias politica; machtenscheiding tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht (Gaf garantie dat iedereen gelijk werd behandeld)
  
• Wie de bestuurders zouden moeten zijn vond hij minder belangrijk

Verlichte ideeën

Voltaire (1694-1778)

Franse schrijver, tegenstander van godsdienstig fanatisme en intolerantie.

Deïsme: heelal gemaakt door opperwezen als een ‘horlogemaker’, sinds het af is verloopt alles volgens vaste wetten, Het opperwezen (god) kijkt er niet meer naar om.

Inzicht door onderzoek en gebruik van het verstand

Verlichte ideeën

Voltaire keek neer op het volk en moest niets van democratie hebben; hij was voorstander van een absolute vorst (die vrijheid van denken garandeerde, de macht van de kerk beperkte en de vooruitgang bevorderde).

Verlicht despotisme

Veel vorsten hielden vast aan het absolutisme (Lodewijk XV! Frankrijk) regeringsvorm van ancien regime.

Verlicht despotisme voorbeeld: Frederik II van Pruisen.

Alles voor het volk, maar niets door het volk. Koning Frederik II bepaalde wat goed was voor het volk.

Wel sociaal contract, maar het volk mocht hem niet afzetten vond hij.

Koning Frederik II van Pruisen

Verlichte ideeën

John Locke (1632-1704)

Burgers hebben ‘natuurlijke rechten’ regeringen  moesten die garanderen (recht op leven, vrijheid en bezit)

Regeringen zijn gebaseerd op sociaal contract met burgers; houden regeringen zich daar niet aan, dan mogen burgers in opstand komen

Dus: vorst staat niet boven de wet, maar heeft de taak het volk te beschermen en voor welzijn te zorgen.

Verlichte ideeën

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)

Volkssoevereiniteit; regeringen moeten de ‘algemene wil’ uitvoeren.

Meerderheid van het volk bepaalt, minderheid pas zich aan.

Maar: wie weet wat die ‘algemene wil’ inhoudt?

Mensen sluiten een sociaal contract en dragen soevereiniteit over aan volksvergadering (soort parlement).

Volksvergadering is uitdrukking van de algemene wil

Onderwijs en opvoeding zijn van belang om maatschappij beter te kunnen maken

Verlichte ideeën

Adam Smith (1723-1790)

Mensen willen van nature hun economische situatie verbeteren

Regeringen moesten zich zo min mogelijk bemoeien met de economie

Kritiek op mercantilisme (beschermen eigen markt)

Voorstander van economische vrijheid 

Eigenbelang is drijfveer bij economisch handelen; als iedereen dit nastreeft zorgt een ‘onzichtbare hand’ voor het algemeen belang.

Deze ideeën leven bij het liberalisme (bijvoorbeeld VVD)

Verlichte ideeën

• Onderwijs belangrijk om het volk te laten denken.
• Diderot en d'Alembert  stelden encyclopedie samen met kennis van honderden deskundigen.
• Wijd verspreid en populair.
• Kritiek op voorrechten adel en kerk.
• Veel edelen en geestelijken wilde boeken verbieden, werkte averechts.

Leg uit waarom het ancien regime tegen de ideeën van veel verlichtingsfilosofen waren.

Voltaire was een voorstander van.....

1. democratie
2. verlicht despotisme
3. ancien regime
4. absolutisme

Huiswerk

7.1 blz. 127 de vragen 1 t/m 4 en vraag 6