HC deelcontext 1: De Verlichting

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789
1 / 33
next
Slide 1: Slide
GeschiedenisMiddelbare schoolvwoLeerjaar 6

This lesson contains 33 slides, with interactive quiz, text slides and 5 videos.

time-iconLesson duration is: 60 min

Items in this lesson

Van Absolutisme naar de Verlichting

1650-1789

Slide 1 - Slide

 Wat is Verlichting? > 'Durf te denken' (Kant, 1724-1804)
  • Komt voort uit de wetenschappelijke revolutie >  
  • Kennis van klassieke inzichten +
  • nieuwe inzichten door
  • kennis op grond van zintuiglijke waarneming:
  • empirisme
  • Maar: in hoeverre zijn onze zintuigen te vertrouwen? >>>>



Slide 2 - Slide

Slide 3 - Slide

Slide 4 - Slide

Slide 5 - Slide

Slide 6 - Slide

Slide 7 - Slide

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 8 - Slide

 Wat is Verlichting?  

  • Naast empirisme ook:

  • rationalismekennis op grond van logisch en verstandelijk redeneren
  • Gevolg: het ontstaan van het 'Verlichte denken':
  • - optimisme
  • - vooruitgangsdenken
  • - verstand en rede ipv traditie, bijgeloof en dogma's > 'durf te denken'
  • allerlei zaken in de samenleving worden ter discussie gesteld o.a 
  • geloof en 
  • ordening van de samenleving


Slide 9 - Slide

Opdracht: Expertgroepen
1.  Jullie gaan in groepen van vier personen samenwerken, De groepen worden genummerd (1,2,3,4,5,6)
2. De groepsleden worden ook genummerd (1, 2, 3, 4)
3. De docent verdeelt de filosofen (Spinoza, Voltaire, Rousseau, 
    Montesquieu, Kant en Locke) over de groepen
4. Iedere groep gaat mbv het boek en het internet zoveel mogelijk informatie verzamelen orde de filosoof en zijn
    denkbeelden. (20 minuten) 
5. Jullie maken allemaal op een blaadje een overzicht van deze gegevens
6. Op een teken van de docent schuiven de nummers 1  van iedere tafel door naar de volgende tafel en
     praat deze groep vervolgens bij over de filosoof; een gesprek volgt.
7. Op een teken van de docent gaan de nummers 2 naar een volgende groep, waarbij ze de groep waar hun
    groepslid al is geweest overslaan,  en de werkwijze herhaalt zich.

Slide 10 - Slide

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 11 - Slide

Spinoza
  • mechanistisch wereldbeeld populair
  • Baruch d'Espinoza (1632 - 1677):
  • zoon gevluchte Joodse ouders (Portugal)
  • 'God is in alles in de natuur'
  • 'bijbel is een uitvinding van de fantasie'
  • nadruk op vrijheid van meningsuiting en
  • democratie (Ethica)

Slide 12 - Slide

Slide 13 - Video

Voltaire (Francois-Marie Arouet)
1694 - 1778

  • 'Ik zeg wat ik denk'
  • Voor: constitutionele monarchie:
  • de staat garandeert vrijheid en welvaart en
  • religieuze tolerantie
  • tegen: vooroordelen, orthodoxie en
  • onwetendheid > anti-democratisch
  • voorstander van mensenrechten en de rede

  • deïst ('God is een horlogemaker')
  • inspirator van Franse Revolutionairen


Slide 14 - Slide

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 15 - Slide

Slide 16 - Video

John Locke (1632-1704): 

  • Mens is een 'tabula rasa' =
  • een onbeschreven blad >
  • gelijkheidsideaal
  • Mens heeft natuurrechten:
  • recht op bezit en bescherming >
  • regering moet hiervoor garant staan in een: 
  • 'sociaal contract', maar: 
  • volk heeft 'recht op verzet'
  • Bovendien: scheiding der machten:
  • - uitvoerende macht (const. vorst)
  • - wetgevende macht (parlement)

Slide 17 - Slide

Montesquieu: Trias Politica

Slide 18 - Slide

Log in op Lessonup en beargumenteer de volgende stelling:

Slide 19 - Slide

Stelling: de 'trias politica' is in Nederland geheel overgenomen

Slide 20 - Mind map

HC 2.1: De Verlichting (1650 -1789)
  • Hoofdvraag: Welke ideeën ontstonden tijdens de Verlichting over de ideale samenleving?
  • Kenmerkende aspecten:
  • 23. Het streven van vorsten naar absolute macht
  • 26. Wetenschappelijke revolutie
  • 27. Rationeel optimisme en 'verlicht denken' dat werd toegepast op alle terreinen van de   samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
  • 28. Voortbestaan van 'ancien régime' met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse, verlichte wijze vorm geven (verlicht absolutisme)

Slide 21 - Slide

Kritiek op de ordening in de samenleving
  • Verlichte denkers tegen de standenmaatschappij:
  • ipv erfelijke rechten en religieuze ideeën: natuurrechten o.a
  • recht op vrijheid, leven en bezit
  • 'Droit Divin' werd verworpen
  • pas eind 18e eeuw idee van universele vrijheid / volledige gelijkheid >
  • minder gericht op de ratio,
  • meer vanuit het gevoel > romantiek >
  • Rousseau

Slide 22 - Slide

Slide 23 - Video

Rousseau (1712-1778): 
  • 'permanente volkssoevereiniteit':
  • 'de regering is de uitvoerder van de gezamenlijke wil van de burgers' >
  • inspirator Franse Revolutie
  • 'Edele wilde' >
  • grondlegger Romantiek:
  • gevoel ipv ratio

Slide 24 - Slide

Verspreiding van de idealen van de Verlichting:
  • 'salons' en koffiehuizen
  • 'encyclopédie'
  • briefwisselingen en boeken 
  • Natuurkundige genootschappen
  • 'Maatschappij tot het Nut van iedereen' (NL)
  • Tijdschriften

Slide 25 - Slide

Slide 26 - Video

Verlicht absolutisme:
I. Frederik II de Grote van Pruisen
  • poging van vorsten om:
  • absolutisme te continuëren en:
  • verlicht denken te implementeren.
  • o.a. Frederik II de Grote van Pruisen (1712/1740 - 1786):
  • - 'eerste dienaar van de staat'
  • - Voltaire aan het hof 
  • - afschaffen lijfstraffen
  • - verbeteren onderwijs
  • - introductie aardappel
  • - droogleggen moerassen
  • - godsdienstige verdraagzaamheid 
  • 'Niets door het volk, alles voor het volk'
  • wel bleef lijfeigenschap bestaan

Slide 27 - Slide

II. Keizer Josef II van Oostenrijk
(1741/1765 - 1790)
  • broer van Marie-Antoinette
  • streefde naar centralisatie maar:
  • lijfeigenschap afgeschaft
  • kerk ondergeschikt gemaakt aan de staat o.a:
  • seminaries opgegaan in staatsscholen
  • bedevaartsplaatsen gesloten
  • aantal feestdagen teruggebracht > bijnaam:
  • 'keizer-koster'
  • godsdienstvrijheid (1781)
  • burgerlijk huwelijk ingevoerd
  • aantal kermissen beperkt
  • rechtspraak hervormd (1787)

Slide 28 - Slide

III. Catharina de Grote van Rusland
(1729/1762 - 1796)
  • Duitse prinses, gehuwd met Peter III (incapabel)
  • intellectueel (Voltaire: de ster van het noorden'))
  • door een staatsgreep aan de macht 
  • begin Russische 'Gouden Eeuw':
  • successen tegen Zweden en Osmanen (Krim!)
  • Trias Politica ingevoerd
  • onderwijs bevorderd, Smolny-instituut
  • vaccinatie tegen pokken
  • toch: lijfeigenschap bleef en geen kritiek mogelijk
  • Franse Revolutie was een schok  >
  • vrijheid van meningsuiting ingetrokken

Slide 29 - Slide

Slide 30 - Slide

documentaire over hoe Catharina de weg naar de troon vond.

Slide 31 - Slide

Slide 32 - Video

Verspreiding idealen van de Verlichting, belangrijk:
  • Opkomst tijdschriften (spectators)
  • Koffiehuizen
  • Salons
  • Verenigingen zoals:
  • - natuurkundige genootschappen
  • - Maatschappij tot Nut van 't Algemeen
  • Reacties regeringen: censuur
  • weinig efeectief door:
  • - briefwisselingen
  • - persvrijheid in Republiek, bevorderd door: 
  • grotere tolerantie en:
  • afwezigheid central gezag

Slide 33 - Slide