Presentatie Renaissance, Classicisme en Warenar

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Renaissance, classisme en Warenar

Renaissance (wedergeboorte) 1

• Renaissance: culturele ontwikkeling, beweging van geleerde humanisten  en kunstenaars, geen politieke of religieuze beweging
• Ontstaan in Midden- en Noord-Italië, rond de 14e eeuw
• In eeuwen daarna doorgesijpeld in rest Europa (NL: 16/17e eeuw; geen trendsetten, maar trendvolgen)
• Poging om klassieke oudheid in cultuur, kunst en literatuur te laten herleven en navolgen
• Sociale basis van Renaissance waren burgers: humanisten, leden heersende klasse en kunstenaars

Renaissance (wedergeboorte) 2

I: Architectuur

• Oude bouwerwerken + 'De architectura' (over symmetrie en verhouding) van Vitrivius vormden inspiratiebron
• 'De architectura' in 15e eeuw opnieuw uitgegeven

Renaissance (wedergeboorte) 3

II: Schilderkunst

• a) nog steeds veel religieuze voorstellingen
• b) schilders ontdekten oudheid om op een werkelijkheidsgetrouwe wijze weer te geven
• Renaissanceschilderijen hebben herkenbare ruimteweergave en personages zijn in duidelijke proporties

Renaissance (wedergeboorte) 4

III: Herontdekking mythologie

• verhalen over klassieke goden werden als onderwerp verwerkt
• Intellectuele inhoud was belangrijk geworden
• Renaissancekunst: intellectueel spel voor elite van kenners
• Renaissancekunst: vaak bewust raadselachtig 

Renaissance (wedergeboorte) 4

IV: Literatuur

• a) herleefde aandacht voor klassieke literaire genres als: epos, komedie en tragedie
• Voorschriften literatuur van Horatius (ca. 20 voor Chr.) werden bestudeerd en  toegepast 
• Klassieke schrijvers bestudeerd en toegepast
• Idelalen: translatio -> imitatio -> aemulatio

Voorschriften Horatius: Ars Poetica

• Geen onmenselijke of onmogelijke scènes
  
• Niet méér dan vijf bedrijven
  
• Niet meer dan drie spelers
  
• Geen 'deus ex machina', behoudens noodzakelijke uitzonderingen

Renaissanceliteratuur

• Net als schilderkunst uit die tijd: bedoeld voor geschoold elitair publiek 
• Dat verwijzingen naar en spelen met (klassieke) bronnen kon waarderen
• Literatuur moest diepzinnig zijn: vol mythologische toespelingen, taalspel, woordspelingen en dubbelzinnigheden

Maatschappelijke achtergronden (1)

• We kwamen uit de middeleeuwen: God centraal (theocentrisme), Kerk voerde regie op alles, standenmaatschappij, meeste mensen onmondig / konden niet lezen
• Humanisten (14e eeuw): stelden mens centraal (antropocentrisme) 
• Humanisten: geschiedenis en literatuur leveren voorbeelden op van goed en kwaad handelen (dus: niet meer uitsluitend Bijbel als richtsnoer)
• Humanisten bestudeerden vooral niet-christelijke, klassieke, auteurs

Maatschappelijke achtergronden (2)

• In Duitse landen en de Nederlanden: humanisten ook betrokken bij debat misstanden in kerk / verbeteringen daarvan
• Humanisten pleiten voor eigen onderzoek, betrouwbare bronnen, eigen oordelen en onafhankelijke opstelling t.o.v. kerk (reformatie, beeldenstorm, Tachtigjarige Oorlog)
• Erasmus van Rotterdam (1466-1536): 'Lof der Zotheid'
• Maarten Luther (1483 - 1546): 95 stellingen kerkdeur Wittenberg
• Calvijn (1509 - 1564): predestinatie
• rond 1440: drukpers (maar: boeken bleven nog steeds kostbaar bezit)

Waardoor kon Renaissance ontstaan?

• Reactie op middeleeuwen
• Waarin God en Kerk allesbepalend waren en de mens onmondig was
• Steeds grotere twijfel aan Kerk
• Inspiratie in oudheid en reformatie
• Geholpen door drukpers
• Zelf onderzoek doen en andere bronnen raadplegen + 'modernisering media' hadden sneeuwbaleffect

Kenmerken Renaissanceliteratuur in Nederland

• Auteurs werden bij naam bekend (daarvoor: anoniem)
•  Verandering van traditionele rederijkersliteratuur naar literatuur in volkstaal
• Klassieke genres
• Navolging klassieke auteurs: translatio -> imitatio -> aemulatio
• Horatius, Ars Poetica
• Raadselachtig, m.n. voor geschoold, elitair publiek 

Belangrijke Nederlandse schrijvers die passen in Renaissance (1)

• Roemer Visscher (1547-1620)
• Emblemenbundel 'Sinnepoppen' (1614)
• Motto (opschrift), pictura (afbeelding), subscriptio (bijschrift of uitleg)
• Ontstaan in Italië
• Raadselachtig: uitdaging om relatie tussen motto en pictura te ontdekken

Belangrijke Nederlandse schrijvers die passen in Renaissance (2)

• P.C. Hooft (1581-1647)
• Sonnettendichter, toneelschrijver, historicus, drost en baljuw
• Sonet: in 13e eeuw in Italië ontstaan -> werd Renaissancedichtvorm bij uitstek (Petrarkisme)
• Bezingen schoonheid 'Laura', liefdesklacht
• Woordenspel, kennis mythologie vereist
• Vaste dichtvorm -> meestal voor diepere uitleg vatbaar
• Literaire mode verbergt het persoonlijke

Belangrijke Nederlandse schrijvers die passen in Renaissance (3)

• Joost van den Vondel (1587-1679)
• Schrijver van o.a. treurspelen (klassiek drama)
• Een van bekendste: Ghijsbrecht van Aemstel (1638)
• Vijf bedrijven, volgens toneelwetten van Aristoteles
• Gebaseerd op Vergilius' epos over ondergang Troje: Aeneis
• Verplaatst naar ondergang Amsterdam
• En voorzien van chistelijk tintje
• Meer dan translatio en imitatio: echte aemulatio!

Warenar (1617) van P.C. Hooft

• Inhoud
• Naam hoofdpersoon
• Moralistisch bedoelde komedie (blijspel) volgens klassieke voorschriften
• Imitatio van Aulularia van Plautus (ca. 200 voor Chr)
• Vertaald naar zeer herkenbaar zeventiende eeuws Amsterdam
• Geen aemuatio (o.a. christelijke les ontbreekt)

Wat houdt 'classisime' in? (1)

• Lastige term, wordt in Europa verschillend ingevuld
• 'Classisme' (in Nederland in ca. 17e eeuw) ontwikkelde zich door tot het  (neo-) classisme' (van de 18e eeuw)
• Is sub-beweging tijdens Renaissance, maar niet een 'opvolger' in de tijd ervan, de Renaissance gaat door, classisme is een beweging / stroming daarbinnen (net als humanisme)
• term duidt in feite alleen maar op een terugkeer naar de klassieken
• in 18e eeuw: nieuwe golf van 'classisisme', dit wordt ook wel neo-classisisme genoemd

Wat houdt 'classisime' in? (2)

• Streven naar geïdealiseerde weergave werkelijkheid
•  Kunst gebaseerd op regels ontleend aan klassieke oudheid
• Stijl die past bij regenten, rijke en machtige burgers of stadsbestuurders en vorsten (in 17e eeuw, dit verandert in 18e eeuw!)
• Classistische gebouwen moesten macht, glorie, rijkdom en aanzien uitstralen
• Ook classisme in toneel (o.a. bevorderd door Nil Volentibus Arduum)
• En classisme in schilderkunst 

Wat houdt 'classisime' in? (3) Tot slot: (neo-)classisisme 18e eeuw, ook wel 'burgerlijk classisme' 

• Classisme blijft tot ver in 18e eeuw toonaangevende stijl
• Oorspronkelijk stijl van de machthebbers, maar in 18e eeuw ovegenomen door emanciperende burgerij
•  Aangepast aan opvattingen van burgerlijke publieksgroep
• Nadruk op eenvoud, zakelijkheid, regelmaat en heldere lijnen 
• Sloot aan bij Verlichtingsgedachte dat met de rede de wereld te doorgronden zou zijn
• 'Raadselachtige' van 17e eeuw gaat naar achtergrond 

Afronding

Zijn er nog vragen of opmerkingen?

Wat houdt 'classisime' in? (4) Tot slot: (neo-)classisisme 18e eeuw, ook wel 'burgerlijk Classisme' 

• Koele kleuren, scherpe contouren en rustige en statige compositie
• Onderwerpkeuze verandert: kunstenaars richting zich op weergave van eigen burgerlijke wereld; mythologische gebeurtenissen maakten plaats voor waargebeurde historische gebeurtenissen