12.2 Het zit in de familie

• Biologie
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Welkom

- Boek, schrift, pen/potlood op tafel.

- Huiswerk in de agenda zetten.

- Les §12.2 Het zit in de familie

Leerdoelen

- Je kunt uitleggen hoe aandoeningen overerven.

- Je kunt eigenschappen in een stamboom weergeven.

- Je kunt uitleggen wat het belang is van stamboomonderzoek.

Huiswerk

Lezen (Lz) §12.2

Maken (Mk) en Nakijken (Nk) §12.2

Samenvatten §12.2

Hebben deze mensen hetzelfde genotype en fenotype?

1. Zelfde genotype / zelfde fenotype
2. Zelfde genotype / verschillend fenotype
3. Verschillend genotype / zelfde fenotype
4. Verschillend genotype / Verschillend fenotype

Homozygoot

Homozygoot

Homozygoot

Heterozygoot

Heterozygoot

Heterozygoot

Dominant

Dominant

Dominant

Recessief

Recessief

Recessief

Hoe krijg je een erfelijke aandoening?

Erfelijke aandoeningen: veroorzaakt door foutjes in de genen. 

Monogeen: erfelijke aandoening bepaald door één gen (bv albinisme)

Recessief overervende ziekte: 

ziekmakende allel dat niet tot uiting komt bij een heterogeen genenpaar 

Drager: mensen die één recessief allel bij zich dragen en niet ziek zijn. 

Uitlegfilmpjes.

-8 min. Erfelijke eigenschappen selecteren

 -2 min. autosomaal overerven  *autosoom = niet geslachtscel

https://www

- 5 min. monohybride kruisingen

Recessief overervende ziekte 

- Als beide ouders heterozygoot zijn voor een eigenschap (bv Aa + Aa)

- Als de ziekte niet tot uiting komt, noem je het ziekmakende allel 'recessief' (bv 'a')

-> Is dochter ziek, dan is zij 'aa'.  

Dominant overervende ziekte

- Als één van de ouders heterozygoot is, andere ouder homozygoot (recessief) is.

- Kind dat gezond is móet wel 'aa' zijn. Dominant krijg nl altijd hoofdletter. Dus kind dat Aa is, is óók ziek. 

Maken

Opdracht 4, 6, 7

Iemand die wel het gen voor de zieke hypofosfatase bezit maar zelf niet ziek is, wordt een drager genoemd.

Is Stephanie een drager? En Henry?

1. Alleen Stephanie is een drager.
2. Alleen Henry is een drager.
3. Stephanie en Henry zijn beiden drager.
4. Stephanie en Henry zijn beiden geen drager.

Weinig kleurenblinde meisjes

Geslachtsgebonden recessieve overerving:
als een aandoening veroorzaakt wordt door een  gen op het X-chromosoom en recessief is. ->
Vrouw heeft nog een ander X-chromosoom om 'te compenseren', dus mannen met x-chromosomale aandoening komt vaker voor. 

Noteren van geslachtsgeb.eigenschap:

voorbeeld: X^A en X^a. 

X-chromosomale afwijking -> voorbeeld

Voorbeeld: op Y-chromosoom zitten geen allelen voor de eigenschap kleurenblindheid. 

Zie afbeelding hiernaast. 

- Genotype vader met dominante allel noteer je als X^AY. (niet kleurenblind)

- Genotype van moeder noteer je als X^AX^a. (drager)

meisje kan alleen kleurenblind zijn als vader kleurenblind is en moeder drager. 

Maken

Opdracht 11, 12

Klaar? Maak de overige opgaven, kijk na, maak een samenvatting/mindmap

Volgende les: stambomen

Welke zin over een dominante x-chromosomale overerving van een afwijking is juist?

1. Een vader met een afwijking geeft dit door aan al zijn zoons
2. Een vader met een afwijking geeft dit door aan al zijn dochters
3. Een moeder met een afwijking geeft dit door aan al haar zoons
4. Een moeder met een afwijking geeft dit door aan al haar dochters

De ziekte van Duchenne komt veel vaker bij mannen voor. Dit is dus waarschijnlijk een:

1. y-chromosomale overerving
2. x-chromosomale overerving
3. ziekte veroorzaakt door defect testosteron
4. alleen via de vader te erven

Snap je het? -> Ja-> Top! 
Nee? -> Filmpje ! :) (6.5 minuut)

Waarvoor gebruik je een stamboom?

Stamboom: overzicht van een familie  waarin je de fenotypen van elk persoon voor een bepaalde eigenschap noteert. 

Wanneer laten ouders een stamboomonderzoek doen?

Een stamboom geeft informatie over hoe een eigenschap overerft.

Erfelijkheidsvoorlichters gebruiken stambomen om een advies te kunnen geven aan mensen die een erfelijke aandoening in de familie hebben.

Uitlegfilmpje meneer Biodam 

Gun jezelf de tijd: 7 min. Helder verhaal!

Twee witte Leghorns worden met elkaar
gekruist.
De stamboom geeft de resultaten van
deze kruising weer.
Wat is het genotype van de ouders?

1. Beide hebben genotype AA
2. Beide hebben genotype aa
3. Beide hebben genotype Aa
4. Eén van beide heeft genotype AA, de ander Aa.

Bekijk de stamboom hiernaast voor de eigenschap links- en rechtshandigheid. De witte symbolen stellen linkshandige personen voor en de zwarte symbolen rechtshandige.
Kun je aan de hand van deze stamboom zeggen welk allel dominant is? Licht je antwoord toe.

Bepaal het genotype van alle leden van de stamboom.
(Tip: Vierkant is man, Rondje is vrouw)

Maken

Opdracht 14, 16, 17, 20, 21

Zijn er nog vragen? 

Aan de slag

Maken en nakijken §12.2

Samenvatten §12.2