taalkunde

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Taalkunde

Havo 4

Wat gaan we doen?

In 2 lessen: 

• Taalkundig onderwerp         analyseren 
• Werken in groepjes
  
• Pitchen

Waarom? 

• Inzicht krijgen in Nederlandse taal en eigen taalgebruik
• Inzicht krijgen in normen rondom taalgebruik
• Onderzoeksvaardigheden trainen
• Argumentatieleer trainen

Wat vindt iemand van het taalgebruik? 

Wat zeggen de regels? 

Wat mensen hardop zeggen.

Taalnorm

Taalwerkelijkheid

Taalgevoel

Aansluitend op de sleepvraag de theorie herhalen over over taalnorm, taalgevoel, taalwerkelijkheid met de nadruk op de verschillen binnen deze drie termen en dat de taalwerkelijkheid per situatie verschilt. 

 Wat is de invloed van ons taalgevoel en onze taalwerkelijkheid op de taalnorm?

 Moet een taalnorm altijd in overeenstemming zijn met ons taalgevoel en onze taalwerkelijkheid?

 Moet of kan een taalnorm aangepast worden aan de taalwerkelijkheid?

Leesvraag

Leest het recept voor brownies moeilijk/makkelijk/prettig? 

Hoe komt dat denk je? 

Ik weet een goed recept voor chocoladebrownies en hieronder staat hoe je chocoladebrownies moet maken:

Breek een reep pure chocolade in stukjes. Doe boter, suiker, chocolade en stroop in een pannetje. Zet het op een laag vuur en roer door tot de boter en chocolade zijn gesmolten. Als de chocolade niet zacht wordt, blijf dan goed roeren. De chocolade zal smeuïg worden. Roer de koekkruiden en walnoten door de gesmolten chocolade. Giet de chocolade in een bakvorm en verdeel de chocolade gelijkmatig uit. Bak de chocoladebrownies in 25 minuten op 190 °C. Haal de chocoladebrownies na 25 minuten uit de oven en laat de chocoladebrownies afkoelen. Snijd de chocoladebrownies in gelijke stukken en geniet maar! 

Gesprek in de klas

Valt je op aan deze schrijfstijl?  

Hoe zou de schrijfstijl verbeterd kunnen worden?

Als het goed is komen leerlingen hier met: het woord chocolade komt veel te vaak voor. Een verwijswoord is beter. Vervolgvraag is: welk verwijswoord? Gebruik je elke keer hetzelfde verwijswoord? Welke dan? 

En is chocolade mannelijk, vrouwelijk of onzijdig (het is mannelijk)? Is dit van invloed op de verwijswoorden?

En zou het anders zijn in een recept voor appeltaart? 

Belang van verwijswoorden?

Laat leerlingen kort en bondig formuleren. Ze mogen meerdere antwoorden geven. 

Groepjes maken.
Max. 4 personen per groepje.

Opdracht

Maak de zinnen over verwijswoorden die je krijgt uitgedeeld

Maak ze alleen. 

Denk niet te lang na per vraag

Deel leerlingmateriaal uit: drie x acht zinnen over drie soorten verwijswoorden: bezittelijk voornaamwoord, persoonlijk voornaamwoord, betrekkelijk voornaamwoord

In groepjes bespreken

Wat heeft een ieder ingevuld? 

Waarom heb je voor een antwoord gekozen? 

Welk onderdeel (A, B, C) heeft de meeste variatie in de antwoorden? Hoe komt dat?

Bekijk nog een keer 

jullie antwoorden

Vergelijk goed wat iedereen heeft.

Zoek op in bronnen per onderdeel wat de taalnorm/taalregel is. 

http://ans.ruhosting.nl/e-ans/index.html - - voornaamwoorden (pronomen) – algemene inleiding

https://taaladvies.net/taal/advies/vraag/208/die_dat_het_meisje/ 

https://www.cambiumned.nl/theorie/grammatica/overige/verwijswoorden/ 

https://onzetaal.nl/zoekresultaten?keywords=verwijswoorden 

Wat heb jullie als groepje ontdekt over het bezittelijk voornaamwoord als verwijswoord ?

Wat heb jullie als groepje ontdekt over het persoonlijk voornaamwoord als verwijswoord?

Wat heb jullie als groepje ontdekt over het betrekkelijk voornaamwoord als verwijswoord?
Per groepje 1 antwoord.

Conclusie? 

Kort klassengesprek

Hier zouden de leerlingen een conclusie moeten trekken, namelijk dat het niet eenduidig is wat de regel is. 

Afsluiting en 

vooruitblik

Wat zeggen anderen over 'Het meisje die in mijn klas' zit? 

Lees thuis het artikel.
Elk groepje heeft een ander artikel.

Ga de volgende les in hetzelfde groepje zitten. 

Taalkunde. Les 2

Herhaling van het onderwerp

Het meisje die daar loopt heeft prachtig rood haar. 

De olijfolie is op. Het moet even gehaald worden bij de AH. 

Lekkere puree. Hoe heb je het gemaakt? 

Wat hebben we de vorige les rondom de taalnormen 

van de verwijswoorden ontdekt?

Wat zijn de verwijswoorden? Kloppen die? Hoe zat het ook al weer? 

het meisje dat

De olijfolie is op, hij moet...

de puree... Hoe heb je hem gemaakt?

Dat is de regel, de norm. 

De werkelijkheid is vaak anders. 

Het meisje die daar loopt heeft prachtig rood haar. 

De olijfolie is op. Het moet even gehaald worden bij de AH. 

Lekkere puree. Hoe heb je het gemaakt? 

Wat zegt jouw taalgevoel over deze zinnen? 

Kort gesprek voorafgaan aan het onderzoek over taalgevoel/taalnorm/taalwerkelijkheid in de klas en bij de leerlingen. Na afloop nogmaals een inventarisatie van het taalgevoel en de taalwerkelijkheid. Is er iets veranderd daarin? 

In hoeverre past 'een meisje die' binnen jouw taalgevoel? 0 is niet, 100 is wel.

0100

In hoeverre past 'De olijfolie is op. Het moet gehaald worden' binnen jouw taalgevoel? 0 is niet, 100 is wel.

0100

In hoeverre past 'Lekkere puree! Hoe heb je het gemaakt?' binnen jouw taalgevoel? 0 is niet, 100 is wel.

0100

 Pitch over het artikel

Elk groepje bespreekt eerst uitgebreid het artikel.

Eén iemand gaat straks pitchen: 

1 tot 2 minuten vertellen over jullie bevindingen. 

Bereid eerst de pitch samen voor, kies dan wie gaat pitchen

Artikel bespreken in je groepje

- Wat is het standpunt van de schrijver?
- Welke argumenten geeft hij/zij?
- Delen jullie die mening? 
- Waarom wel/ waarom niet?
- Geef voorbeelden bij je onderbouwing

Gebruik de termen: 

taalnorm-taalgevoel-taalwerkelijkheid

Straks: elke groep pitcht hun bevindingen

Klassengesprek over de pitches

- Reageer op de inhoud van het artikel

- Komen de termen 

taalgevoel/norm/werkelijkheid goed aan bod? 

- Is het standpunt van de schrijver duidelijk? 

- En het standpunt van de groepjes? 

Welke taalnorm/taalgevoel van de artikelen
vind jij het beste?

Groep 1

Groep 2

Groep 3

Groep 4

Groep 5

Groep 6

Mijn taalwerkelijkheid is:

1. Het meisje die en dat. Het gaat door elkaar
2. Meisje die gebruik ik nooit.
3. Ik weet niet hoe ik dit doe, het maakt me niets uit
4. Ik weet niet hoe ik dit doe, ik ga er eens op letten.

 Is er een betere oplossing om de pronominale verwijswoorden correct te kunnen toepassen?

 Vind je de huidige taalnorm voor het correct kunnen toepassen van de pronominale verwijswoorden goed of fout? Licht je antwoord toe en geef een concreet voorbeeld.

 Welke veranderingen voor het correct kunnen toepassen van de pronominale verwijswoorden raad jij aan? Onderbouw je mening.

 Wat zijn de consequenties van ons taalgevoel en taalwerkelijkheid voor een (bestaande) taalnorm?

 Wat zijn de voors en tegens van het aanpassen van een taalnorm als de bestaande regels voor veel mensen voor onduidelijkheid/ verwarring zorgt?

De taalwerkelijkheid van de klas is:

1. Meisje die of dat. Dat wisselt per persoon in de klas.
2. Meisje die zeggen we zelden.
3. Meisje die zeggen we meestal.
4. Meisje die of dat, het maakt ons niks uit.

De taalwerkelijkheid van deze klas, komt overeen met mijn taalwerkelijkheid thuis?

1. Ja
2. Nee
3. Ik weet het niet
4. Soms

Filosofische vraag

Mogen taalnormen worden aangepast? 

Waarom wel? 

Waarom niet? 

Over verwijswoorden gebruiken:
Eerst dacht ik.... nu weet ik...

Evaluerende vraag over het pronominale voornaamwoord. De leerlingen nemen een deel van de tekst over en vullen de rest in.