Spreekwoorden, uitdrukkingen en gezegdes

• Nederlands
• Middelbare school
• vmbo, havo
• Leerjaar 1,2

Lesdoelen

Aan het eind van deze les:

• Ken je het verschil tussen spreekwoorden en uitdrukkingen 
• Ken je de betekenis van enkele spreekwoorden, uitdrukkingen en kan deze uitleggen
• Kan je zelf naar betekenissen zoeken.

Figuurlijk taalgebruik

Als ik zeg 

‘Die leerling heeft een schop onder zijn kont nodig.’ 

Wat bedoel ik dan?

 

Figuurlijk taalgebruik

Ik bedoel dan: 'Die leerling moet even flink aangepakt worden'.   

Dit is figuurlijk taalgebruik.

Uitdrukking

Dit groepje woorden met een aparte betekenis noem je een uitdrukking. 

- De persoonsvorm kan in een uitdrukking mee veranderen met het onderwerp: Zij hebben een schop onder hun kont nodig.

-Ook kun je de uitdrukking in een zin gebruiken:

De cijfers van Johan laten zien dat hij  een schop onder zijn kont nodig heeft.

Dit is figuurlijk taalgebruik.

Letterlijke betekenis:

-Iemand schoppen onder zijn kont. 

Spreekwoord

Uitdrukkingen die je niet kunt aanpassen heten spreekwoorden.  Wie kent er een spreekwoord?

 

 Spreekwoorden 

-Zijn onveranderlijk. 

Nu breekt mijn klomp

en niet: nu breekt mijn linkerklomp.

Dezelfde woorden in dezelfde volgorde. 

Wat heb ik nu aan mijn fiets hangen

en niet: wat had ik gisteren aan mijn fiets hangen

 

 Spreekwoorden 

-Staat in de tegenwoordige tijd

Wat heb ik nu aan mijn fiets hangen

en niet: wat had ik gisteren aan mijn fiets hangen

-Een mededeling, geen vraag. 

‘Boontje komt om zijn loontje’

en niet: komt boontje om zijn loontje?

-Meestal een algemene levenswijsheid.

‘Na regen komt zonneschijn’.

Gezegde

Bevat, vaak geen wijsheid. 

Staat geen werkwoord in. 

Hierdoor is het een zinsdeel. En kan je het verwerken in een zin: Rik en Pieter zijn echt vrienden, door dik en dun.

Deze kan je eventueel weglaten

Uitdrukking 

Vaak een werkwoord (verschil met gezegde)

Een hele zin. 

Bevat meestal geen wijsheden. 

Je kan een uitdrukking veranderen van woordvolgorde.

Voorbeeld:

 'Er als de kippen bij zijn', kun je veranderen in; 'Zij zijn er altijd als de kippen bij als het gratis is'.

Turf mee

Hoeveel spreekwoorden en uitdrukkingen ken jij in dit filmpje?

Verschil spreekwoord & uitdrukking & gezegde

Nu aan de slag!

Je gaat zo in je groepje aan het werk

Je krijgt een opdracht.

Zoek de betekenis van de spreekwoorden en uitdrukkingen op die in je opdracht staan.

Zet deze in één word document.

Zoek bij één een plaatje/foto.

Maak een zin of zinnen met dat spreekwoord/uitdrukking.

Presenteer de betekenis van één spreekwoord.  

Controleren

Wat weet je nu van spreekwoorden en uitdrukkingen?

Zet je device weer aan en log in op deze lesson up.

Ik heb 8 quizvragen voor je!

 

Moet je een spreekwoord
letterlijk of figuurlijk nemen?

1. letterlijk
2. figuurlijk

De appel valt niet ver van de boom

1. Het is nergens beter dan thuis
2. Van iets wat je jong leert, heb je later veel voordeel
3. Kinderen lijken vaak op hun ouders
4. Hele goede vrienden zijn

Iemand met open armen ontvangen

1. Het is nergens beter dan thuis
2. Geen last hebben van iemand
3. Hele goede vrienden zijn
4. Iemand enthousiast ontvangen

Mijn bloed kookt

1. Iemand heel leuk vinden
2. Ergens veel moeite voor doen
3. Heel boos zijn
4. Verliefd zijn

Een nieuwsgierig Aagje:
spreekwoord, gezegde of uitdrukking?

1. Spreekwoord
2. uitdrukking
3. gezegde

Reflectie

Wat vonden jullie van deze werkvorm?

Wat ging er goed en wat kan er beter? (samenwerken, verdeling werk, opzoeken, netjes in een document zetten etc.)

Tot morgen! Dan beginnen we aan werkwoordspelling.