De alchemie

• Scheikunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Van alchemie naar chemie

Het ontstaan

Alchemie was de kunst om natuurlijke materie om te zetten in menselijke creaties. Deze techniek bezat wonderbaarlijke krachten. 

zand + vuur -> glas 

gesteenten als malachiet en azuriet -> koper

Natuurlijke materie werd 'getransmuteerd'. 

Processen die in de natuur millennia vergen, kunnen in een laboratorium enorm worden versneld. 

Doelen in de alchemie

1. Men wilde gewone metalen in goud of zilver laten veranderen. 

2. Men was op zoek naar het levenselixer, een drank die de drinker het eeuwige leven zou bezorgen, of in ieder geval het leven zou verlengen. 

Sommige alchemisten wilden ook nog een derde doel vervullen, namelijk het maken van menselijk leven.

Hoewel de technieken dubieus waren en vaak meer op goocheltrucs leken, was de alchemie in veel opzichten een voorloper van de moderne wetenschap, in het bijzonder van de scheikunde. 

Griekse elementen: kleuren met geneesmiddelen

Empedocles (ca 490 - ca 430), een oudere tijdgenoot van Socrates, leverde een fundamentele bijdrage aan de vorming an de theorie van de materie. 

Luister! Er zijn vier wortels van alle dingen: 

vuur en water en aarde en de grenzeloze hoogte van de lucht [...]

Zoals schilders met virtuoze vaardigheden en artistiek meesterschap met geneesmiddelen van allerlei kleuren op offergaven schakeringen aanbrengen en daarbij tot een harmonieus resultaat komen door meer van de ene en minder van de andere te gebruiken, en beelden voorbrengen die op allerlei soorten dingen gelijken [...]

Democritus (atomos: 'ongesneden') ondeelbare deeltjes die de oerkern van alle materie vormen

Empedocles gebruikt de botanische term 'wortels' als metaforische wortel voor zijn theorie over de materie: het basismateriaal van de natuur komt voort uit de vier oerelementen 

Zijn poëtische uitspraak was de inspiratiebron van het atomisme. 

Plato: atomen -> vorm

Volgens de theorie van de platonische lichamen moesten de atomaire deeltjes van de vier elementen geometrisch zijn: polyeders (veelvlakken) met welbepaalde vormen. 

Alchemie van Alexandrië: Zosimus

Vanuit Griekenland kwam de alchemie naar Egypte toe. Hier probeerden pioniers de natuur chemisch na te bootsen, te veranderen of zelfs te perfectioneer. 

Chemische experimenten : eigenschappen + fysische materie veranderen. 

Het maken en doen lijken. 

In zijn geschriften verklaart en illustreert Zosimus fundamentele alchemistische processen zoals destillatie en calcinatie, de eigenschappen van ingrediënten zoals zwavel, kwik en arseendampen, en de apparatuur die je nodig hebt om ermee te werken. 

Hermes Trismegistus

Hermetische geschriften, een verzameling teksten die 

filosofische, mystieke en alchemistische ideeën bevatten.

Griekse god Hermes

Egyptische god Thoth

 Beide goden werden geassocieerd met wijsheid, magie en communicatie, en de combinatie van hun eigenschappen in Hermes Trismegistus maakte hem tot een personificatie van de ultieme wijsheid en de brug tussen de menselijke en goddelijke wereld.

Er is echter geen historisch bewijs dat Hermes Trismegistus ooit daadwerkelijk heeft bestaan als een enkel persoon. Het is eerder een mythologische of symbolische figuur die in verschillende perioden van de geschiedenis werd vereerd.

Er zijn nog veel meer ontwikkelingen geweest..

Lees het verhaal en onderstreep of markeer wat niet klopt. 

Toe naar iets gezamenlijk

Het ontwikkelen van een wetenschappelijke methode - en woordenschat - die zowel hun experimenten als de registratie van de resultaten van praktische proeven en ontdekkingen bevorderden. 

algemeen erkend door zowel laboratoriumtechnici als natuurfilosofen, om de ingrendienen en procédés voor wetenschappelijke formules aan te duiden en vast te leggen. 

Sinds de oudheid al gebruikt. 

Symbolen gebruiken om geheimen te bewaren. 

NATUUR NABOOTSEN. 

Verbranden of koken, oplossen of verdampen, condenseren of fermenteren, het kon allemaal de basissubstantie van planten en mineralen veranderen. 

Gaan voor goud 

 Lood werd gezien als een minder zuiver metaal dan goud. Het was als het ware ziek en kon weer gezond gemaakt worden door het te zuiveren. De steen der wijzen zou daarbij een belangrijk hulpmiddel zijn en was ook onmisbaar bij het ontwikkelen van het levenselixer. Deze ‘steen’, een rode, poederachtige substantie, zou alle onedele metalen kunnen genezen en daardoor veranderen in goud. -> verhaal mee!

Nicolas Flamel

 In de 14e en 15e eeuw, na zijn dood, groeide de legende 

rond zijn naam. Het idee dat hij de Steen der Wijzen had 

gevonden, werd pas veel later populair.

De legende zegt dat Flamel, nadat hij enkele mysterieuze manuscripten had ontvangen van een onbekende bron (soms wordt gezegd dat hij een oud boek van de alchemist Abraham de Jood bezat), het alchemistische proces begreep waarmee de Steen der Wijzen gemaakt kon worden. Hij zou dit geheim hebben ontdekt rond 1378 en zou het alchemistische proces van transmutatie (het omzetten van metalen in goud) en het maken van het elixer van leven hebben gekend. 

Desondanks blijft de legende van Flamel en de Steen der Wijzen voortleven in de populaire cultuur. Zijn naam is verschenen in tal van boeken, films en andere mediavormen, zoals in de Harry Potter-boeken van J.K. Rowling, waarin Flamel wordt afgebeeld als de maker van de Steen der Wijzen. Dit heeft bijgedragen aan de blijvende fascinatie met zowel Flamel als de mysterieuze Steen der Wijzen.

De metalen van de planeten

Kwam vanuit Babylonische Perzië en bleef tot lang in de achttiende eeuw bestaan. 

Vaak werden de hemellichamen verpersoonlijkt. 

Alchemie: voorloper van de scheikunde

Demoproef en zelf aan de slag!

Gaan we het maken of 

doen we het erop lijken? 

Transmutatie

Demoproef “Aurum ex Nihilo?” (Goud uit het Niets?)

Doel: Een chemische reactie laten zien die lijkt op transmutatie.

Benodigdheden:

- Zinkpoeder (Zincum)

- NaOH-oplossing (Natrium Hydroxidum)

- Koperen munt (Cuprum)

- Bunsenbrander (Ignis chemicus)

 Is dit echte transmutatie?

(Uitleggen dat het een legering is, geen goudvorming

Demoproef “Aurum ex Nihilo?” (Goud uit het Niets?)

Doel: Een chemische reactie laten zien die lijkt op transmutatie.

Benodigdheden:

- Zinkpoeder (Zincum)

- NaOH-oplossing (Natrium Hydroxidum)

- Koperen munt (Cuprum)

- Bunsenbrander (Ignis chemicus)

Uitvoering:

Dompel de munt onder in een zinkoplossing en verwarm zachtjes. De munt wordt zilverkleurig (Argentum!).

Verhit verder in de vlam – de munt wordt goudkleurig! (Aurum!)

 Is dit echte transmutatie?

(Uitleggen dat het een legering is, geen goudvorming

Heb je nu ook echt zilver gemaakt? 

Kunnen we nu al goud maken?

De alchemisten waren de kwartiermakers voor de moderne chemische en farmaceutische wetenschap. In 1980 slaagde de Amerikaanse atoomfysicus Glenn Seaborg erin, in een kernreactor goud te produceren uit bismut en lood. Hij verwezenlijkte daarmee toch nog de droom die alchemisten gedurende twee millennia gekoesterd hadden. Maar het experiment was verschrikkelijk kostbaar en leverde nog geen milligram goud op – een resultaat waarover Huygens fijntjes geglimlacht zou hebben.