1.4 De aarde brandt en beeft

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

1.4 De aarde brandt en beeft

Leerdoelen par. 1.4 

1. Op welke manier hangen platentektoniek en vulkanisme met elkaar samen?
   
2. Welk verband is er tussen platentektoniek en aardbevingen?
   
3. Hoe ontstaan de verschijnselen die samenhangen met vulkanisme?
   
4. Wat zijn de kenmerken van een aardbeving?
   
5. Hoe ontstaat een tsunami?

Vulkanisme

- Bij eruptie (vulkaanuitbarsting) komt magma (gesmolten gesteente) naar buiten

- herkomstgebied magma = magmakamer

- magma aan aardoppervlak = lava

- meeste vulkanisme bij randen van platen

- Bij convergente en divergente plaatgrenzen!

Vulkanen bij divergerende platen

Vulkanen bij convergerende platen

Schildvulkaan

- lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt

- effusieve uitbarsting (niet explosief!)

- dunne lavastromen worden over elkaar heen afgezet

- vulkaan heeft brede basis (tot 190km!) en flauwe hellingen

- bij hotspots en divergerende plaatgrenzen

Spleetvulkaan

- Lava zeer vloeibaar, waardoor het ver weg stroomt (basalt)

- Effusieve uitbarsting

- Lava komt uit kilometerslange scheuren naar buiten

Stratovulkaan

- Lava is taai-vloeibaar door combi basalt, graniet en water
- Taaie lava verstopt in de kraterpijp

- Explosieve uitbarstingen, vulkanische bommen, pyroclastische stroom 

- Vulkaan is kegel met kleine doorsnede en steile wanden, opgebouwd uit laagjes as en lava

- Bij subductiezones

Pyroclastische stroom?

- temperatuur tot 850 graden C

- snelheid tot 725 km/u

- gassen/lava/as/steen

- bekendste voorbeeld: Pompei

Caldeira

Kenmerken:

- Dak van magmakamer stort in door grote explosie

- Kratermeer in diepte die ontstaat

Uitzondering: Hotspots

Hotspot niet aan rand van plaat (bijv. Hawaii hotspot). 

Kenmerken:

- Uit onderste deel mantel komen hete mantelpluimen basaltisch

   materiaal boven (top pluim = hotspot)

- Materiaal brandt dwars door lithosfeer heen

- Mantelpluimen liggen vast in mantel en platen bewegen over hotspots     heen

Hawaii

Hawai

Vulkanisme bij hotspots

Hotspot

Hotspots 

Aardbevingen

hypocentrum = plaats waar aardbeving ontstaat

epicentrum = plaats van aardbeving aan aardoppervlak loodrecht boven hypocentrum

Hoe meer spanning zich opbouwt tussen platen, des te zwaarder de aardbeving.

Schaal van Richter - Momentmagnitudeschaal

De momentmagnitudeschaal is logaritmische schaal gebaseerd op hoeveelheid energie die vrijkomt bij aardbeving.

- bij elke magnitude hoger komt 32 keer meer energie vrij.

- rampzaligheid van aardbeving hangt onder andere af van bebouwing en bevolkingsdichtheid

- Meeste aardbevingen aan randen van platen, ongeveer de helft bij botsende platen.

- De momentmagnitudeschaal geeft een betere weergave van de energie die vrijkomt bij een aardbeving dan de schaal van Richter. Daarom wordt de schaal van Richter niet meer gebruikt.

earthquake.usgs.gov

www.knmi.nl

 Tsunami's

Convergente beweging 

Opschuivende breuklijn 

Hoe ontstaat een tsunami?

Tsunami

4.4 Tsunami's

  Tsunami

Wat?

Waar?

Waarom daar?

Kan dit bij ons ook?

Tsunami

Tsunami

Kan dit?

Tsunami Japan 2011

Wat maakte deze tsunami nog heftiger?

Waarom was het ook na de tsunami nog levensgevaarlijk om hier in de buurt te komen?

Tsunami's

gevolgen

Yellowstone National Park

Yellowstone, Verenigde Staten