5.3 Stamboomonderzoek deel 1

5.3: Stamboomonderzoek 
1 / 36
next
Slide 1: Slide
BiologieMiddelbare schoolvwoLeerjaar 4

This lesson contains 36 slides, with interactive quizzes and text slides.

time-iconLesson duration is: 80 min

Items in this lesson

5.3: Stamboomonderzoek 

Slide 1 - Slide

Kenmerken hoofdstuk 5
  • Begin is verdieping en herhaling van stof uit de 2e.
  • Oefenen-oefenen-oefenen van genetische vraagstukken (paragraaf 3 en 4)
  • Grijpt terug op hoofdstuk Cellen (H2) en Voortplanting (meiose, H4)  

Slide 2 - Slide

Deze les:
- Herh. deel begrippen 5.1 en 5.2 (let op! goede zelfstandige verwerking van deze paragrafen noodzakelijk)
- 5.3 Stamboomonderzoek
- Opdrachten maken

Slide 3 - Slide

Allel
Van genen kunnen verschillende versies bestaan.
Een versie van een gen heet een allel.
Een diploïde cel heeft dus altijd twee allelen van elk gen, op elk homoloog chromosoom één.

Slide 4 - Slide

Allel
Verschillende versies van genen zijn ontstaan door toevallige, levensvatbare mutaties in eerdere generaties. 

Slide 5 - Slide

Haplotype
De combinatie van allelen op één chromosoom is het haplotype.

Een diploïde cel heeft dus 2 haplotypes van elk chromosoom (2 x 23). 

Slide 6 - Slide

Genotype
Combinatie van de allelen van een individu.
Je erfelijke eigenschappen worden bepaald door je genotype - dat wat aangeboren is.

Slide 7 - Slide

Fenotype
Het fenotype zijn de uiteindelijke, 'waarneembare' eigenschappen van een individu: wordt bepaald door het genotype in combinatie met het milieu (bijv. leefstijl, omgeving)

Slide 8 - Slide

Autosomen/ geslachtschromosomen
Geslachtschromosomen: het chromosomenpaar dat het geslacht bepaalt
Autosomen: alle andere chromosomen.
XX, XY bij mensen.

Slide 9 - Slide

5.3 Leerdoelen
Je leidt de kans op een bepaald genotype en fenotype bij de nakomelingen af uit een monohybride kruising met:
7. ... een dominant en een recessief allel bij zowel een autosomaal als bij een X-chromosomaal gen. 
8. ...een codominant of intermediair fenotype.
9. ...multipele allelen. 
10. ...letale allelen.

Slide 10 - Slide

5.3 Begrippen




Voor we aan de slag kunnen met erfelijkheidsvraagstukken, moeten een paar begrippen helder zijn! 
Korte herhaling van klas 2...
Stamboom, dominant, recessief, homozygoot, heterozygoot, monohybride kruising, X-chromosomaal, Onvolledig dominant, Intermediair, Multipele allelen, Codominant, Letale allelen. 

Slide 11 - Slide

Dominant/ recessief
Een dominant allel zie je altijd terug in het fenotype (ook als er maar één dominant allel is).

In het genotype noteer je een dominant allel met een HOOFDLETTER.

Slide 12 - Slide

Dominant/ recessief
Een recessief allel zie je alleen terug in het fenotype als er geen dominante allelen aanwezig zijn.

In het genotype noteer je een recessief allel met een kleine letter.


Slide 13 - Slide

Dominant/ recessief
Allelen van hetzelfde gen hebben dezelfde letter (HOOFD of klein)

Dus H en h, R en r, A en a
Bij sommige vragen mag je de letter zelf bedenken, bij anderen is hij gegeven.

Slide 14 - Slide

Homozygoot
Een individu met twee dezelfde allelen.
Twee dominante allelen of twee recessieve allelen.

Genotype is AA (homozygoot dominant) of aa (homozygoot recessief).

Kan maar 1 type allel doorgeven aan nakomelingen.

Slide 15 - Slide

Heterozygoot
Een individu met twee verschillende allelen.
Een dominant en een recessief allel.
Genotype is Aa.
Dit individu kan allel A of allel a doorgeven aan volgende generatie.

Slide 16 - Slide

Drager
Een heterozygoot individu heeft het dominate fenotype maar is wel drager van het recessieve allel.
Kan dus wél het recessieve allel doorgeven en zorgen voor recessieve fenotype in de volgende generatie.

Slide 17 - Slide

Begrippen
P generatie: de beide ouders
F1 generatie: de kinderen van de P generatie
F2 generatie: de kinderen bij doorkruisen van de individuen van de F1 generatie (kleinkinderen van P).

Slide 18 - Slide

Monohybride kruisingen
Bij een monohybride kruising kijken we naar de overerving van 1 enkel gen. 

Met een stamboom kan je helderheid krijgen over de overerving van een eigenschap. 

Slide 19 - Slide

Stamboom
In een stamboom let je goed op de legenda.
           
            Man


            Vrouw

Slide 20 - Slide

Onthouden!
Om te zoeken naar welk allel dominant is bij een autosomale overerving:

Ga op zoek in de stamboom naar een kind met een afwijkend fenotype dan beide ouders.

Je weet dan de genotypes van ouders (Aa) en kind (aa).

Slide 21 - Slide

Oefenen stamboom
Welke eigenschap is dominant?
Wat is het genotype van:
4?
5?
7?


Tekst

Slide 22 - Slide

Oefenen stamboom (2)
a) eigenschap C
b) Aa
c) Aa
d) AA of Aa



Slide 23 - Slide

Monohybride kruisingen
- 'Gewoon' =  autosomale overerving
- X-chromosomale overerving
- Intermediair fenotype (autosomaal)
- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)
- Letale allelen (autosomaal)

Slide 24 - Slide

Monohybride kruisingen
- 'Gewoon' =  autosomale overerving
- X-chromosomale overerving
- Intermediair fenotype (autosomaal)
- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)
- Letale allelen (autosomaal)

Slide 25 - Slide

Twee zwarte cavia's krijgen een nestje jonge cavia's, waarvan 2 zwart en 2 wit. Het genotype van de ouders was...
A
Aa
B
AA
C
aa

Slide 26 - Quiz

A = zwart, a = wit

P: Aa x Aa

Kruisingsschema
A
a
A
AA
Aa
a
Aa
aa

Slide 27 - Slide

Onthouden!
Een verhouding 3:1 of 75%/25% van een eigenschap in de nakomelingen wijst altijd op een kruising van 2 heterozygote ouders, want...



A
a
A
AA
Aa
a
Aa
aa

Slide 28 - Slide

In een caviafamilie is de helft van de caviababy's zwart en de andere helft is wit, wat zijn de genotypen van de ouders?
A
Aa x Aa
B
AA x aa
C
Aa x aa
D
aa x aa

Slide 29 - Quiz

Slide 30 - Link

Monohybride kruisingen
- 'Gewoon' =  autosomale overerving
- X-chromosomale overerving
- Intermediair fenotype (autosomaal)
- Multipele allelen met codominantie (autosomaal)
- Letale allelen (autosomaal)

Slide 31 - Slide

X-chromosomale overerving
Allelen op het X-chromosoom erven anders over omdat een man maar één 
X-chromosoom heeft.
Notatie: XA en Xa , Y/Y -

Vrouw:  XX
Man: XY

Slide 32 - Slide

Onthouden!
Een jongen erft altijd het X chromosoom van moeder én bij hem geldt fenotype = genotype

Een meisje erft altijd het X chromosoom van vader. Heeft de vader het dominante fenotype dan alle dochters ook.

Slide 33 - Slide

Oefenen X-chromosomaal (3)
Hieronder staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een ziekte. De rode personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door een gen dat X-chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?
 

Slide 34 - Slide

Slide 35 - Link

Nu en huiswerk
-Lees paragraaf 5.3 helemaal
-Maak de oefening stamboom autosomaal en X-chromosomaal op biologiepagina.nl 
-Maak in nectar online opdracht 24 t/m 28

Slide 36 - Slide