Signaal- en verwijswoorden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Signaalwoorden

Wat te tot nu toe hebben gedaan: 

• Weten welk leestype je bent en welke leesuitdagingen je hebt. 
• Weten welke leesstrategieën er zijn. 
• Weten wat signaalwoorden zijn en deze kunnen herkennen in een tekst. 
• Weten wat verwijswoorden zijn en deze kunnen herkennen  in een tekst. 
• Weten wat het antecedent is en deze kunnen vinden in een tekst. 
• Grondig een tekst kunnen lezen met behulp van de leesstrategieën. 

Lesdoelen

• Oefenen met signaal- en verwijswoorden,
• Oefenen met grondig lezen en de leesstrategieën, 
• Weten wat je moet weten/kunnen voor het proefwerk.

Signaalwoorden

Signaalwoorden zijn woorden die een tekst begrijpelijker maken.

Met deze woorden leg je verbanden tussen zinnen en alinea’s. Ze geven de lezer een ‘signaal’ (een teken), bijvoorbeeld: en, maar, toen, want, tenzij, zo, ten slotte. 

Hierdoor leer je de teksten beter te begrijpen.

Voorbeelden soorten signaalwoorden: 

Soort verband	Signaalwoorden
Oorzaak- gevolg	door, doordat, hierdoor, daardoor, waardoor, zodat, vanwege, als gevolg van, het gevolg is, dus.
Tijdaangevend	nu, nadat, voorheen, toen, eerst, later, daarna, intussen, dadelijk, straks, vroeger, tegenwoordig, destijds.
Voorwaarde	als, mits, indien, tenzij, aangenomen dat, in het geval dat, gesteld dat, zodra.

Voorbeelden soorten signaalwoorden: 

Soort verband	Signaalwoorden
Conclusie	dus, hieruit volgt, dan ook, concluderend
Opsomming	en, ook, nog, bovendien, verder, ten eerste, etc.
Reden of verklaring	want, omdat, daarom, om deze reden, dus, etc.
Tegenstelling	maar, toch, terwijl, hoewel, in tegenstelling tot, etc.

Voorbeeld

a. Signaalwoord: en.

b. Verband: opsomming.
c. Zin: Je hebt je huiswerk gemaakt én je stelt vragen in de les. Goed gedaan!
d. Uitleg: Er is hier sprake van een opsomming, omdat er wordt opgesomd wat iemand goed heeft gedaan. 

Voorbeeld

Fleur gaat niet naar school, omdat het regent. 

'Omdat' is een signaalwoord van reden. Het regent is dus de reden dat Fleur niet naar school gaat.

Verschil oorzaak-gevolg/ reden:

Door de tramstoring reden er geen trams, waardoor ik te laat kwam. Oorzaak ligt buiten jouw schuld.

Ik kwam te laat op school, want ik had geen zin om mijn bed uit te komen.

Welk verband geeft het signaalwoord daarna aan?

1. voorwaarde
2. tijd (chronologie)
3. oorzaak-gevolg
4. opsomming

In het zuiden van het land sneeuwt het, ... hier valt er regen.

1. daarom
2. tenzij
3. dus
4. maar

Wat is de functie van het signaalwoord 'maar'?

Ik wil graag naar de stad, maar ik heb geen tijd.

1. voorbeeld
2. volgorde
3. tegenstelling
4. voorwaarde

Wat is de functie van 'dus' ?
Ik heb goed geleerd, dus verwacht ik een goed cijfer.

1. reden-verklaring
2. tegenstelling
3. conclusie
4. opsomming

Wat is de functie van 'omdat'?
Ik heb een goed cijfer, omdat ik goed geleerd heb.

1. conclusie
2. reden-verklaring
3. tegenstelling
4. opsomming

Wat is de functie van 'daardoor' ?
Het heeft gesneeuwd, daardoor rijden er geen treinen.

1. oorzaak-gevolg
2. doel-middel
3. tegenstelling
4. verklaring

Wat is de functie van 'als' ?
Ik ga je met mee, als het tenminste droog blijft.

1. conclusie
2. tegenstelling
3. oorzaak-gevolg
4. voorwaarde

Opdracht: 

• In duo's
• 10 minuten
• Klaar? Steek je vinger op. 
• Opdracht: 

- Noteer vijf verschillende signaalwoorden met het bijbehorende verband. 
- Maak vijf zinnen. In elke zin moet een ander signaalwoord én verband zitten. 
- Leg per zin uit om wat voor soort verband het gaat. 

Hoe op te schrijven

a. Signaalwoord
b. Verband.
c. Voorbeeldzin. 
d. Uitleg verband in zin. 

Verwijswoorden

Lees de volgende zinnen. Wat valt je op?

Pieter loopt naar de deur. Pieter doet de deur open. Pieter neemt een pakketje aan van de postbezorger en Pieter legt het pakketje op de tafel. Het pakketje is voor de moeder van Pieter en Pieter is nieuwsgierig. Wat is het?

Lees de volgende zinnen. Wat valt je op?

Pieter loopt naar de deur. Hij doet de deur open en neemt een pakketje aan van de postbezorger. Pieter legt het pakketje op de tafel. Het is voor zijn moeder en hij is nieuwsgierig. Wat is het?

Verwijswoorden

Verwijswoorden verwijzen meestal 

naar een woord dat al eerder genoemd is ,of 

wijzen vooruit naar een woord dat nog genoemd gaat worden.

Verwijswoorden

Verwijswoorden wijzen terug naar een woord of (een deel van) een zin. Er zijn verschillende soorten verwijswoorden:

– persoonlijke voornaamwoorden: hij, hem, zij, ze, haar, hen, hun;
– bezittelijke voornaamwoorden: zijn, haar, hun;
– aanwijzende en betrekkelijke voornaamwoorden: deze, die, dit, dat;
– bijwoorden: er, daar, waar, toen, zo;
– waar + voorzetsel of voorzetsel + wie?: waar, waarmee, waarover, waarvoor enz., met wie, over wie, voor wie enz.

Tip:

Naar 'de' woorden verwijs je met  'die' en 'deze'.

Naar 'het' woorden verwijs je met 'dit' en 'dat'.

Antecedent

Het woord of de zin waarnaar wordt verwezen, noem je het antecedent.

Voorbeeld: De leerling zit te werken, hij wil een voldoende halen.

Hij is het verwijswoord, de leerling is het antecedent.

Antecedent

Het moet wel duidelijk zijn naar wie je verwijst!

Uit het nieuws:

De slachtoffers zijn Valerio Scofano (50), zijn broer Giacomo (70), zijn zwager Santino Carnevale (70) en zijn zoon Massimo (40).

9. Het leven in de zeeën bestaat langer dan ..... op het land.

1. dat
2. dit
3. die
4. deze

10. De cactus houdt van zon, zet ....... daarom op een licht plaats.

1. dat
2. dit
3. deze
4. hun

11. Jij hebt een rekenmachine ... ik graag mijn wiskunde zou willen maken.

1. waarmee
2. waarin
3. met die
4. met dat

Lesdoelen

• Ik kan signaalwoorden in een tekst herkennen en kan benoemen om wat voor tekstverbanden het gaat
• Ik kan verwijswoorden in een tekst herkennen

Aan de slag! 

1. Bekijk het tekstgeraamte. Wat weet je al over het onderwerp? En waar ben je benieuwd naar?
2. Vertel in één zin waar de tekst over gaat. 
3. Markeer alle verwijswoorden en geef van vijf woorden aan wat het antecedent is. 
4. Markeer alle signaalwoorden. Geef van vijf woorden aan wat het tekstverband is. 
5. Welke groepen zouden het meest kwetsbaar zijn voor stress en prestatiedruk? 

Maak deze opdracht bij de tekst in Teams.

Wat ik het best snap, zijn de...

1. verwijswoorden
2. signaalwoorden
3. allebei

Toets ( week 44):  

Weten	Kunnen
- hoe de leesmotor werkt (les 1); - welk leestype je bent (les 1); - strategieën voor vóór, tijdens en na het lezen (les 2); - wat signaalwoorden zijn en hoe je uit kunt leggen wat ze betekenen (les 2); - wat verwijswoorden zijn en waar ze naar verwijzen (les 3).	- leesstrategieën kunnen gebruiken (les 2 en 4); - signaalwoorden herkennen (les 2); van signaalwoorden zeggen welk signaal ze geven (les 2); - voorbeeldzinnen maken met signaalwoorden (les 2); - de juiste verwijswoorden kiezen (les 3); - aanwijzen waar verwijswoorden naar verwijzen (les 3); - vragen beantwoorden bij een tekst (les 3 en 5).