2.4-2.6: Hofcultuur, vrouwen en Karel- en Arthurromans

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Tractatus Arnhem, 1646

De zwarte dood (de pest) kwam in de middeleeuwen in razend tempo vanuit Italië naar Europa, net zoals het coronavirus nu. Hoe reageerden we destijds?

1. We sloten ons op in onze huizen
2. We gingen dagelijks naar de kerk om God te vragen ons te behoeden
3. We vluchtten naar de stad
4. We lieten het over ons heen komen

De pest in de 14e eeuw

‘Ik schrijf jullie dit, dierbaren, omdat jullie moeten weten in welke gevaren we op dit moment verkeren.’* 

Met deze onheilspellende woorden waarschuwde geestelijke Lodewijk Heyligen vanuit Zuid-Frankrijk zijn broeders in Europa. Het was 17 april 1349. Bijna de helft van de bevolking om Lodewijk heen was gestorven. Vanuit Italië baande deze ongekende ziekte zich een weg over het continent naar boven: de zwarte dood. 

'Houd afstand. Blijf uit de buurt van besmette mensen. Begraaf je doden snel, en kom je huis zo weinig mogelijk uit.’
Dit advies dateert van ...

1. 1635 de grote pestepidemie in Nijmegen
2. 1830-1831 cholerapandemie in Europa
3. 1919 De Spaanse griep
4. 2020 Het coronavirus

maatregelen tegen de pest in de 14e eeuw

1. Een gezin waar iemand besmet was moest een bos stro aan de voordeur hangen ter herkenning. 

2. Afval dumpen was streng verboden.

3.De markt werd alleen toegankelijk voor één inwoner per besmet gezin. 

4.Was je ziek, dan mocht je geen water uit de stadsput halen.

 

Wat betekent theocentrisch?

De opkomst van de hofcultuur

Feodale samenleving

feodale stelsel

feodum=stuk land dat in bruikleen werd gegeven

leenheer

geestelijkheid

adel en ridders

boeren

vissers

burgers

Vóór 1000 na Chr.

Na ca. 1000 na Chr. 

Statische samenleving (standen)

Agrarische, feodale gemeenschap

ruilhandel

Geld is weer in omloop

Vorsten hebben geld voor literatuur

vorsten heffen tol

Mecenaat

• Vorsten hieven tol voor reizigers over hun wegen
• Ze konden nu een luxer leven leiden en bijv. literatuur kopen
• De hofcultuur ontstond
• Vorsten werden opdrachtgever > mecenas voor schrijvers en kunstenaars  

Hoofsheid

• Hoe ridders en hovelingen zich aan het 'hof' moest gedragen > 'hoofs'
• Gedragsregels/ etiquettes
• Om wrijvingen te voorkomen
• Correcte kleding, tafelmanieren, conversatie, wijze van vechten en de omgang met anderen
• hoofse normen biedt ruimte voor idealisering > 'Hoofse liefde'

Literatuur aan het hof

• Hoofse minnelyriek (bezingt de liefde)
• Ridderroman. Deze waren voor het vermaak van de hovelingen, maar ook als voorbeeld van goed gedrag voor de ridders en hovelingen. De normen en waarden van feodaliteit, de ridderschap en het hofleven krijgen aandacht.

Vrouwen uit de hogere standen hadden meer vrijheid in het vinden van een huwelijkspartner

1. juist
2. onjuist

De rechten van vrouwen in de middeleeuwen

• Vrouwen uit de hogere stand werden vaker uitgehuwelijkt.
• Armere vrouwen hadden meer vrijheid in keuze partner.
• Sommige vrouwen hadden economische zelfstandigheid 
  
• Afhankelijk van sociaal-economische achtergrond, levensloop, netwerk 
• Vrouwen uit de gegoede middengroepen hadden de meeste kansen op ontwikkeling
  

De vrouw in de middeleeuwse literatuur

• Hoe werden vrouwen afgeschilderd?
• Jan van Boendale schrijft: 'Dwijf es van naturen loes, vrecke ende ghierech altoes' > ('de vrouw is van nature onbetrouwbaar, gierig en hebzuchtig')
• In de ridderromans (14e eeuw) staat ze juist op een voetstuk 

Karel- en Arthurromans

• Karelepiek, Arthurepiek 
• Epiek: verhalend

Karelepiek

• Avonturen van Karel de Grote of zijn vazallen
  
• Chanson de geste (liederen over heldendaden) uit de Oudfranse literatuur. Over oorlog en strijd (Christ. - moslims)
• Karel de Grote: heerste in de 9e eeuw. Nog in 1100 werd er chansons de gestes geschreven!
• Onderwerpen: 1.  strijd tegen ongelovigen, 2. spanningen binnen het feodale systeem. Anoniem.

Middelnederlandse Karelroman

• Karel ende Elegast (1250)
• Waarschijnlijk vertaling van een oorspronkelijk chanson de geste

Karel ende Elegast

Karel de Grote moet in opdracht van een engel ’s nachts uit stelen gaan. Hij gehoorzaamt met tegenzin. In een duister woud ontmoet hij roofridder Elegast. Omdat hij Elegast indertijd verbannen heeft, en hij niet wil toegeven dat hij op pad is om te gaan stelen, stelt Karel zichzelf voor als Adelbrecht (dat betekent: van adellijke geboorte). Ze breken in bij Eggeric van Eggermonde, de zwager van Karel. Daar is Elegast ongewild getuige van een echtelijke ruzie, waarbij duidelijk wordt dat Eggeric samen met een aantal handlangers van plan is op de hofdag Karel van het leven te beroven. Weer buiten vertelt Elegast over het complot aan Adelbrecht/Karel, die de volgende dag zijn maatregelen treft. Eggeric wordt aangehouden, maar daagt Elegast uit om in een tweegevecht als godsoordeel uit te maken wie de waarheid spreekt. Elegast wint dit gevecht en mag met de zuster van de koning, Eggerics weduwe, trouwen. De eer van Elegast is hersteld en Karel is gered.

Arthurromans

• Individuele avonturen, toernooien en tweegevechten, en de hoofse liefde
• Gebaseerd op verhalen over Engelse koning Arthur
• Chretien de Troyes (eind 12e eeuw) eerste schrijver
• Het hof van Arthur is een hoofs model waarin geen feodale conflicten bestaan

Arthurromans

• Het hof van Arthur is begin- en eindpunt van de 'queeste'
  
• Queeste is een ridderlijke zoektocht
• Iets uit een niet-hoofse wereld komt op het pad van de ridder: de aanleiding
• Hij komt een obstakel tegen op zijn pad, en dat overwint hij.
• Hij keert terug naar het hof van Arthur 

Nederlandse Arthurromans

• Eerst vertaald uit het Frans daarna ook oorspronkelijk Nederlands werk
• Walewein door Vlamingen Penninc en Pieter Vostaert

Arthur wil het schaakbord hebben, maar het verdwijnt door het raam. Ridder Walewein gaat voor Arthur achter het schaakbord aan en beleeft talloze spannende en wonderlijke avonturen waarin hij zich steeds de hoofse ridder bij uitstek toont.

Karelepiek

Strijd, oorlog

Historische basis

Arthurepiek

(Individuele) tweegevechten, hoofse liefde

Fictief, sprookjesachtig