Alfa-excellent les 1 en 2

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Alfa-excellent

Twee modules

twee uur per week

zes/acht weken lang

Is Donald Duck een vogel?

GROEN

ROOD

BLAUW

opdracht 1

In tweetallen, twee minuten:

Stel je bent een woordenboekmaker, hoe zou je dan het begrip ‘ vogel’ omschrijven? Wat zet je in je woordenboek?

Vallen de volgende dieren onder jullie omschrijving?

struisvogel

pinguïn

vleermuis

vogelbekdier

NRC 6 januari 2007 door B.Maris

“Vraag iemand om een definitie te geven van een vogel en het zal gaan over vliegen, vleugels, veren, een snavel en eieren. Toch is het onmogelijk om uit deze vijf kenmerken een sluitende definitie op te bouwen. Want struisvogels en pinguïns vliegen niet. Ook zijn er andere beesten met vleugels (vleermuizen) of veren (dinosauriërs) of een snavel (het vogelbekdier).”

Prototypetheorie: theorie die wil verklaren op welke manier betekenis in het brein van de mens georganiseerd is.

In de categorie ‘vogel’ hoort de mus thuis in de kern, de duif ook. Maar de pinguïn en de struisvogel bevinden zich aan de rand, zij zijn ‘ iets minder vogel’ dan de mus of de duif.

opdracht 2

10 seconden: teken een huis

opdracht 3

Tweetallen, pen en papier

Zorg ervoor dat je buurman/-vrouw niet kan zien wat je schrijft of tekent.

Dus: ruggen tegen elkaar of boek rechtop tussen de tafeltjes.

Schrijf vier fruitsoorten op.

Tijd: 10 seconden

Teken een kopje om uit te drinken. 

Tijd: 10 seconden

Tijd om uit te wisselen met een ander tweetal.

Heeft het andere tweetal dezelfde fruitsoorten opgeschreven?

Is een kokosnoot fruit? En een tomaat?

Lijken de getekende kopjes op elkaar?

thuisopdracht

bedenk zelf een categorie die je wilt onderzoeken in de prototypetheorie

en onderzoek of je ook een categorie kunt bedenken met een duidelijke kern en randverschijnselen.

Tot slot: waarom zou een mens zijn brein volgens deze prototypes organiseren?

les 2

Een woordenboek in je hoofd

www.google.com

opdracht 1a

Je hebt een afbeelding gekregen met daarbij een incompleet woord. Maak het woord compleet door één letter in te vullen.

echt maar 1 letter

opdracht 1b

Draai je blaad je om.

 Op de achterkant staat nog een afbeelding met daarbij een incompleet woord. Maak het woord weer compleet door één letter in te vullen.

Echt maar één letter
 

raadsel

• Er staan drie witte koelkasten op een rij. 
• Wat is de kleur van de       eerste koelkast? 
• En van de tweede? 
• En van de derde?
• Wat drinkt een koe?

 

opdracht 2: Maak de volgende zinnen af met één woord.

Hij poetst zijn tanden iedere…

Na het eten zet je bord in de…

Als ik bij de kassa kom, moet ik …

Steek jij de stekker in het …?

Als het donker wordt, gaan de lampen…

Vorige week dinsdag rookte zij een …

Hij poetst zijn tanden iedere…

Na het eten zet je bord in de…

Als ik bij de kassa kom, moet ik …

Steek jij de stekker in het …?

Als het donker wordt, gaan de lampen…

Vorige week dinsdag rookte zij een …

maand?

douche?

lezen?

tijdschrift?

gedurende?

bord?

Woorden in ons mentale lexicon onderhouden semantische relaties met elkaar.

Dat gebeurt niet alleen op woordniveau, maar ook op zinsniveau.

In je hoofd is de ordening van woorden niet alfabetisch, zoals in een woordenboek. Woorden in je hoofd zijn onder andere geordend op basis van betekenis. Woorden die zich in hetzelfde betekenisveld in ons hoofd bevinden, worden sneller geactiveerd.

Bijvoorbeeld: kennis van de kleur van melk = melk + wit

wit + drank + koeien =melk

Dit werkt niet alleen zo op woordniveau, maar ook op zinsniveau. Op basis van de context kunnen bepaalde (onmogelijke) woorden door het brein worden uitgesloten. Daardoor weten we vaak al voordat een zin is afgelopen, hoe deze gaat eindigen.

In de context van een zin als ‘Steek jij de stekker in het …?’ heeft jouw brein dus eigenlijk al voordat de zin is afgelopen, beslist dat daarop ‘stopcontact’ volgt. Een woord als ‘tijdschrift’ wordt door de context uitgesloten.

opdracht 3

Je ontvangt een blaadje met daarop drie zinnen. Lees deze zinnen aandachtig.

• Beschrijf het volgende plaatje met een zin.
  

Beide paren van de zinnen zijn semantisch gezien onzin. Toch zal waarschijnlijk de meerderheid van de leerlingen vinden dat zin a, d en e beter klinken dan zin b, c en f.

Waar komt dat door?

Beide paren van de zinnen zijn semantisch gezien onzin. Toch is er een voorkeur? Hoe komt dit?

Doordat de stimulus een bepaalde syntactische structuur bevatte (‘De winkelier verkocht een boek aan de klant’ versus ‘De docent wenst de leerling veel succes’) bevat de zin die de leerling genoteerd heeft waarschijnlijk dezelfde syntactische structuur. Deze structuur is in het brein al gefaciliteerd.

In onderzoek van Levelt en Kelters (1982) werden winkeliers opgebeld met de vraag:

Om hoe laat gaat uw winkel dicht?

Hoe laat gaat uw winkel dicht?

Na zin 1 antwoordde de winkelier vaker: om X uur, na zin 2 antwoordde de winkelier vaker: X uur.

Vanwege deze structurele relaties, vinden de meeste mensen de zinnen a, d en e ook beter klinken dan de zinnen b, c en f.

 Op basis van de zinsstructuur is een werkwoord (a) namelijk logischer dan een zelfstandig naamwoord (b), een bijwoord (d) logischer dan een werkwoord (c), en een werkwoord (e) logischer dan een zelfstandig naamwoord (f).

Raadsel

Ork, ork, ork, soep eet je met een...

Hier zie je hetzelfde fenomeen, maar dan op klankniveau(fonologie)
 

Je ziet zo een aantal woorden. Geef telkens aan of het woord eetbaar is. Roep ‘ja’ of ‘nee’.

• vla
• schaats
• taart
• eis

opdracht voor deze week

Bedenk zelf een voorbeeld van:

Fonologische priming

Semantische priming

Syntactische priming

opdracht 4

Hieronder/naast  staan steeds twee paren van zinnen. Welke van deze twee zinnen klinkt beter?

a. Als je fiets gestolen is, moet je [formuleren].

b. Als je fiets gestolen is, moet je [batterijen].

c. Vandaag ben ik te laat voor school, dus loop ik heel erg [luisteren].

d. Vandaag ben ik te laat voor school, dus loop ik heel erg [morgen].

e. Het is mooi als je vandaag op tijd [frituurt].

f. Het is mooi als je vandaag op tijd [thee].