paragraaf 2.2 (On)beheersbare rivieren

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Lesdoelen

- je kunt de onderdelen in het dwarsprofiel van een rivier benoemen.

- je weet wat wordt bedoeld met het verval en het verhang en je kunt beide berekenen.

- je kunt uitleggen wat wordt bedoeld met de piekafvoer en het regiem van een rivier.

- je kunt het verband uitleggen tussen eigenschappen van het rivierprofiel en de afvoer van de rivieren Rijn en Maas.

welk begrip hoort bij de hele afbeelding

1. bovenloop
2. stroomgebied
3. waterscheiding
4. benedenloop

Afgebeeld is een........ van een rivier

1. bovenloop
2. benedenloop
3. middenloop
4. lengteprofiel

Stellingen:
1 Het verhang van de Maas in de Ardennen is groter dan in Limburg.
2 De stroomsnelheid van de Maas in de Ardennen is groter dan in Limburg.
3 De erosiekracht van een rivier is groter bij een klein verhang.
Neem de cijfers 1 tot en met 3 over op je antwoordblad. Zet achter elke stelling of deze juist of onjuist is.

Verbind de juiste begrippen met de juiste afbeelding

Lengteprofiel

Middenloop

Benedenloop

Dwarsprofiel

In welke bocht vindt erosie plaats bij het meanderen van een rivier?

1. Binnenbocht
2. Buitenbocht
3. Geen van beide
4. Beide bochten

Hoe werken kribben?

1. Stroomsnelheid rivier wordt hoger, rivier in het midden dieper door uitschurende werking.
2. Stroomsnelheid rivier wordt lager, rivier in het midden dieper door uitschurende werking.
3. Stroomsnelheid rivier wordt lager, rivier in het midden ondieper door sedimenterende werking.
4. Stroomsnelheid rivier wordt lager, rivier in het midden dieper door sedimenterende werking.

Verbindt de begrippen met de omschrijving

Dwarsdoorsnede van een rivier op een bepaalde plek.

Het gedeelte van een rivier dicht bij de monding.

Het gedeelte van een rivier tussen de bovenloop en de benedenloop.

Het verval van een rivier, gemeten in meters per kilometer.

Het hoogteverschil tussen twee punten langs een rivier.

Doorsnede in de lengterichting van de rivier.

Gebied dat zijn water afvoert via één hoofdrivier met zijn zijrivieren.

Het stelsel van de hoofdrivier en zijn zijrivieren.

De grens tussen twee stroomgebieden.

lengteprofiel

verval

verhang

middenloop

benedenloop

dwarsprofiel

Stroomgebied

Stroomstelsel

Waterscheiding

02:54

Bij hoog water wordt vooral zand en klei afgezet. Waar wordt vooral zand afgezet en waar klei? Wat is hiervoor de verklaring.

02:54

1. zandige hogere delen langs de rivier noemen we....
2. De gebieden met klei noemen we...

1. 1. duinen 2. schalen
2. 1. kommen 2. bekkens
3. 1. oeverwal 2. kommen
4. 1. oeverwal 2. uiterwaarden

02:54

Welk verband is er tussen de stroomsnelheid in een rivier en de mate van erosie en sedimentatie?

02:54

Welke sedimenten worden afgezet door een rivier? Zet in volgorde van groot (zwaar) naar klein (licht).= gesorteerd

Leerdoelen 

Je kent de kenmerkende eigenschappen van de Rijn en de Maas en hun stroomgebied.

Kenmerkende eigenschappen van (stroomgebieden) Rijn en Maas.

1. Rijn is regenrivier, Maas is gemengde rivier.
2. Rijn is gemengde rivier, Maas is regenrivier.
3. Het stroomgebied van de Rijn is groter
4. Het stroomgebied van de Rijn is kleiner

Piekafvoer

Het debiet dat zichtbaar is in de afbeelding hiernaast is een gemiddelde. Bij beide rivieren zie je een hoogste punt in het debiet. 

Dit is de piekafvoer: hoogste afvoer (tijdens of na een regenperiode) van een rivier.

De Rijn heeft een regelmatiger regiem dan de Maas. Beiden kennen een piekafvoer rond de winter. Hoe zit dit?

De Maas

De Maas is een regenrivier. Dat wil zeggen dat de Maas gevoed wordt door regenwater uit het stroomgebied.

Regenrivieren kennen een onregelmatig regiem: hoog debiet in de wintermaanden, laag debiet in de zomer.

Waarom?

Antwoord

In de wintermaanden valt meer neerslag, waardoor de Maas in de wintermaanden meer water vervoert. In de zomer is het droger/valt er minder neerslag, verdampt er meer water en wordt meer water door de mens uit de rivieren onttrokken. Daardoor is het debiet in de zomer lager.

De Rijn

De Rijn is een gemengde rivier. Dat wil zeggen dat de Rijn gevoed wordt door regenwater uit het stroomgebied en door smeltwater.

Gemengde rivieren kennen een regelmatiger regiem: het verschil tussen het debiet in de zomer en winter is kleiner dan bij een regenrivier. Waarom?

Antwoord

In de wintermaanden valt meer neerslag dan in de zomer. Dit leidt tot een hoger debiet in de winter. Echter, in de lente beginnen de gletsjers te smelten waardoor meer smeltwater vervoerd wordt. Dit zorgt ervoor dat in de lente/begin zomer het debiet hoger blijft, en zo het regiem regelmatiger blijft.

Leerdoelen

•  Je weet wat de vertragingstijd is
• Je weet welke factoren invloed hebben op de vertragingstijd

Vertragingstijd

Regenval 

Water in de rivier.

Invloed op de piekafvoer.

Verstedelijking

Verstening/verharding = groter oppervlakte straten, wegen en bebouwing.

Wat is de relatie tussen verstening, vertragingstijd en piekafvoer? Formuleer je antwoord: Door............. zal de ................ afnemen waardoor de ................. groter wordt (en je waarschijnlijk overstromingen en gedoe enzo krijgt).

Verstedelijking

Verstening/verharding = groter oppervlakte straten, wegen en bebouwing.

Door verstening zal de vertragingstijd afnemen en de piekafvoer groter worden.

winterbed

binnendijks

buitendijks

zomerdijk

winterdijk

zomerbed

krib

uiterwaard

In welk deel van de rivier is het debiet over het algemeen het grootst? Kies uit: bovenloop of benedenloop. Leg je keuze uit!

Wat zijn de gevolgen van klimaatverandering op de temperatuur (zomer en winter) en de neerslag (hoeveelheid + verdeling in het jaar!)

Door klimaatverandering wordt het neerslagregiem in Nederland:

1. regelmatiger
2. groter
3. kleiner
4. onregelmatiger

Verandering debiet en regiem van de Maas (+ verklaringen?)

Verandering debiet en regiem van de Rijn (+ verklaringen?)

Samenvattend

En nog meer...

Wat beïnvloedt, naast het soort rivier en het klimaat, nog meer het regiem?

• aard van de bodem: rotsen/ijs (niet waterdoorlatend, dus snel in rivier) of zand/veelbegroeiing (neemt goed water op, dus later afgeven aan rivier)?
  
• Ingrepen van de mens: bebouwing of begroeiing? Ontbossing? Vegetatie zorgt voor een sponswerking!

De mens beïnvloedt de vertragingstijd!

Vertragingstijd

De tijd tussen de piek van een regenbui en de piek in afvoer

Vertragingstijd

De tijd tussen de piek van een regenbui en de piek in afvoer

• Hoe groter de verstedelijking hoe....korter/langer de vertragingstijd?
• korter! Door verstening stroomt water sneller de rivier in. Minder begroeiing is een mindere sponswerking van de bodem.

Kanalisatie

Het recht trekken van de meanders om de bevaarbaarheid van de rivier te verbeteren.

Maar: 

daardoor neemt de lengte van de rivier af en kan het water zich niet meer over een groter oppervlak verspreiden. Bij hoog water...

Hoe noemen we de schommelingen in de waterafvoer van een rivier?

1. waterscheiding
2. debiet
3. regiem
4. verhang

'Het stroomgebied van de Maas is groter dan het stroomgebied van de Rijn.'

1. juist
2. onjuist

De rivier die het meeste water afvoert in Nederland is de:

1. Rijn (inclusief Waal en IJssel)
2. Maas
3. Schelde
4. Eems

1. De Maas
2. De Waal
3. De Rijn
4. De Ijssel

Bekijk figuur 1.
A. Wat is het totale verval van deze rivier?
B. Wat is het verhang tussen traject B en D langs de rivier? Laat je berekening ook zien!

https: