10.1 stoffen en 10.2 start vertering

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Koolhydraten (sachariden)

BINAS 67F1, 2, 3

Monosachariden, disachariden, polysachariden

Suiker is een verzamelnaam van mono- en disachariden.

Brood, pasta, rijst, .... 55-75 energieprocent

Brandstof, bouwstof (receptoreiwitten)

Vetten (lipiden)

BINAS 67G1, 2, 3

Glycerol met 3 vetzuurstaarten (onverzadigd-met dubbele bindingen, verzadigd-zonder dubbele bindingen) 

Vetten (lipiden)

Essentieel (niet zelf te maken)/ niet- essentieel (zelf te maken)

Olie, boter, noten, .... 15-30 energieprocent

Brandstof en bouwstof (membranen, hormonen, isolatie) 

Eiwitten (peptiden)

BINAS 67H1, 2

Opgebouwd uit een keten van aminozuren.

Essentieel (niet zelf te maken)/ niet- essentieel (zelf te maken)

Vlees, eieren, zuivel, zaden .... 10-15 energieprocent

Bouwstof (spieren, hemoglobine, ...) en brandstof.

Water

Water (1,5-2 liter per dag)

Bouwstof, transportmiddel, warmtebuffer

Mineralen (zouten)

Bouwstof (kalk in je botten, Na+ en K+ voor zenuwcellen) 

Ca2+: melk, Na+ en K+: tarweproducten.

Spoorelementen: mineralen waar je maar weinig van nodig hebt (zoals zink)

Vitaminen

Essentiele voedingsstoffen die je in kleine hoeveelheden nodig hebt. BINAS 82A

Bij tekort ontstaat een gebreksziekte.

Verschillende voedingsmiddelen bevatten verschillende vitaminen

Voedingsvezels

Onverteerbare delen van plantaardig voedsel zoals cellulose, pectine (koolhydraten).

Bevorderen de darmperistaltiek, maakt de ontlasting soepel.

Tekort zorgt voor obstipatie.

Groente/ fruit/ (volkoren) graanproducten

Evenwichtige voeding

Hoeveelheid:

Plm 10.000kJ per dag.

Afhankelijk van:

Leeftijd, geslacht, inspanning, persoonlijke omstandigheden

Evenwichtige voeding

Teveel?

Obesitas: overgewicht met gezondheidsrisico's

BMI= gewicht / (lengte)2

Genetische component (genen die de vetcellen aansturen, die in de hersenen het hongergevoel beïnvloeden)

Evenwichtige voeding

Samenstelling:

aanbevolen voedingsstoffen:

ADH = aanbevolen dagelijkse hoeveelheid 

Additieven (extra toevoegingen, niet nodig voor gezondheid): 

ADI = aanvaardbare dagelijkse inname

Voedselallergie/ voedselintolerantie

Voedselallergie:

Je immuunsysteem reageert op een bepaald voedingsmiddel (pinda/ koemelk/ eieren)

Voedselallergie/ voedselintollerantie

Voedselintolerantie:

Je bent niet in staat een bepaalde voedingsstof af te breken (je mist een enzym) waardoor deze voedingsstof (of het ontbreken van het verteringsproduct) een negatief effect op je lichaam heeft (lactose/ gluten/ pinda/ noten/ schaaldieren/ fructose)

Additieven (BINAS 95B)

Naast de nodig voedingsstoffen zit er in voedingsmiddelen ook kleur-, geur en smaakstoffen → additieven. 

Er is wettelijk bepaald hoeveel een fabrikant mag gebruiken en ze staan vermeld met E-nummers (dat betekent dat ze door de Europese unie zijn goedgekeurd) (zie BINAS 95A). 

De ADI-waarde (Aanvaardbare Dagelijkse Inname) geeft aan hoeveel mensen dagelijks maximaal kunnen eten zonder risico op gezondheidsklachten.

Niet verwarren met ADH (Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid), advies voor de minimale inname van een voedingsstof.

Rekenen met ADI waarde

In 100 g van een voedingsmiddel zit 3 mg Ethylbutyraat. Hoeveel gram van dit voedingsmiddel zou iemand van 60 kg moeten eten om vergiftigingsverschijnselen te krijgen?

Stap 1: zoek de ADI-waarde van Ethylbutyraat op in BINAS tabel 95B.

Stap 2: Bereken maximale hoeveelheid voor eigen lichaamsgewicht

Stap 3: Hoeveel van dit voedingsmiddel mag je eten per dag?

300 x 100 g = 30.000 g = 30 kg

Rekenen met ADI-waarde

In 100 g van een voedingsmiddel zit 3 mg Ethylbutyraat. Hoeveel gram van dit voedingsmiddel zou iemand van 60 kg moeten eten om vergiftigingsverschijnselen te krijgen?

Stap 1: zoek de ADI-waarde van Ethylbutyraat op in BINAS tabel 95B. 

15 mg per kg lichaamsgewicht per dag

Stap 2: Bereken maximale hoeveelheid voor eigen lichaamsgewicht

Bijv. 60 x 15 mg = 900 mg 

Stap 3: Hoeveel van dit voedingsmiddel mag je eten per dag?

900 mg / 3 mg = 300

300 x 100 g = 30.000 g = 30 kg

Probeer het zelf!

Als vervanging van suiker wordt vaak aspartaam gebruikt. Een veilige zoetstof zolang het inname onder de ADI-waarde blijft. Cola light bevat 125 mg aspartaam per blikje. Hoeveel blikjes cola mag jij? 

Antwoord

Stap 1: zoek de ADI-waarde van Aspartaam op in BINAS tabel 95B. 

40 mg per kg lichaamsgewicht per dag

Stap 2: Bereken maximale hoeveelheid voor eigen lichaamsgewicht (vb 60 kg)

Bijv. 60 x 40 mg = 2400 mg 

Stap 3: Hoeveel van dit voedingsmiddel mag je eten per dag?

2400 mg / 125 mg = 19,2

Maximaal 19 blikjes per dag (wanneer je verder geen andere aspartaam bevattende producten inneemt)

Waarom is een evenwichtige voeding belangrijk? 

Gebreksziekte: als je te weinig mineralen/vitamines eet, bijvoorbeeld scheurbuik.

Wat heeft dit te maken met ADH?

Wat is het verschil tussen ADH (BINAS 82A)

en ADI (BINAS 95A)?

ADH

Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid

BINAS 82A

Vitamines

 zie functie en gevolgen tekorten

ADI

Aanvaardbare Dagelijkse Inname

BINAS 95A

Additieven ==> E-nummers

Toegevoegd ter ondersteuning aan voedingsmiddelen 

--> pakjes en zakjes

Aan welke vitamine hebben de kinderen een gebrek gehad?

1. Vitamine A1
2. Vitamine C
3. Vitamine B11
4. Vitamine D2/D3

Je kunt een vet, eiwit en koolhydraat van elkaar onderscheiden
Bestudeer BINAS 67A t/m 67H.
Weet je wat je ziet? Wat begrijp nog niet?

Koolhydraat

Eiwit

Vet

Eiwit

Koolhydraat

Vet

Welke moeten verteerd worden?

Wel:                                                                                    Niet:

Eiwitten

Koolhydraten

Mineralen

Vitamines

Vetten

Water

mineralen 

bouwstoffen

ijzer nodig voor hemoglobine

jodium nodig voor thyroxine 

(= schildklierhormoon)

calcium nodig voor botten

anorganisch

vitamines

bouwstoffen

Co-enzym: nodig om enzymen te laten werken

vitamine D maakt enzymen werkzaam die zorgen voor opname calcium door botten

organisch

Mechanische vertering

• gebit (kauwen)
  
• peristaltiek
• emulgeren

doel: vergroting van oppervlak

Gebit- extra;     verslikken? 

Strottenklepje voorkomt voedsel in je luchtpijp

Gebit - oppervlaktevergroting

Peristaltiek

                                                                                                                    Langs de hele                                                                                                                                    route (slokdarm,                                                                                                                               maag, darmen)                                                                                                                                   zorgen lengte-  en                                                                                                                          kringspieren                                                                                                                                         ervoor dat het  

                                                                                                                  voedsel de goede kant op beweegt, voedingsvezels, helpen hierbij.

Emulgeren (gal is emulgator)

EMULGEREN IS NIET VERTEREN!!!!!!

Chemische Vertering

m.b.v. spijsverteringsenzymen

doel: verkleinen van moleculen

Je kunt uitleggen waar en met behulp van welke enzymen eiwitten, koolhydraten en vetten worden afgebroken tot aminozuren, monosachariden, glycerol en vetzuren.

speekselklier

speeksel

zetmeel, glycogeen

Substraat

Product

Enzym

Enzym-substraat complex

Koolhydraat

Vet

Nucleotiden

Glycerol

Eiwit

Monosacchariden

Nucleïnezuren

Aminozuren

Vetzuren

Sleep de enzymen naar het substraat

DNA

maltose 

lipiden

RNA

peptiden

zetmeel 

(amylum)

lipase

amylase

DN-ase

RN-ase

pepsine

maltase