V6A - literatuurgeschiedenis 1700-1800

• Middelbare school

Welkom V6A

Programma Nederlands 2024-2025 (PTA-boekje)

Lesstof 1e periode (SE2)

- mondeling over vier boeken aan de hand van de literatuurgeschiedenis vanaf de verlichting

- leesvaardigheid en argumentatie

Leerdoelen

1. Je weet wat het wereld- en mensbeeld in de verlichting zijn.
2. Je kunt dat beeld herkennen in literatuur.
3. Je kunt daardoor verbanden leggen tussen verschillende teksten en tijden.
4. Je kunt zelf onderzoek naar het wereld- en mensbeeld van de verlichting in de literatuur.

*Leerdoelen zijn RTTI geformuleerd (in leerlingentaal).

Middeleeuwen en renaissance

Instructie 

Alles is maakbaar

Noem voorbeelden van maakbaarheid.

Vind je dat de wereld steeds beter wordt? Leg uit waarom wel of niet.

Ontdekking van het kind

- Hieronymus van Alphen

- kinderliteratuur

- beloning voor goed gedrag

- afstemming op doelgroep

- Betje Wolff: Proeve over de opvoeding (1977)

Denken is het nieuwe ontdekken

- Cogito ergo sum - Ik denk dus ik ben

- Descartes (helft 17e eeuw)

- ratio

- van klassieken naar geest en wetenschap (kennis is macht)

- de verlichting

Opvoeding

- nieuwe term: pedagogie

- humanist Locke: het kind is een tabula rasa

- door opvoeding een verbeterde samenleving

- Jean-Jaques Rousseau: kind is van nature goed, maar moet worden afgeschermd tegen de kwade invloed van de wereld om hem heen (waaronder het christendom)

- Robinson Crusoe

Je beter voordoen dan je bent

- Nederland verliest positie als Europees gidsland

- welvaart blijft, maar ongelijk verdeelt

- rijken zijn losbandig

- armen trekken weg uit de steden

- Pieter Langendijk: Het wederzyds huwelijksbedrog (satire)

Voorlichtingsliteratuur - spiegel

- 'pruikentijd' 

De perfecte echtgenote

- een goed huwelijk is maakbaar (verlichting)

- de man moet de vrouw eren/de vrouw moet zich naar de wensen van de man voegen

- Betje Wolff en Aagje Deken: Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart (1782) - een briefroman

- door vrouwen voor vrouwen

- voorbereiding op de 'perfecte' samenleving

Het koffiehuis

- alternatief voor de kroeg

- groeiende onvrede (door ongelijkheid)

- grote en kleine thema's worden besproken 

- tijdschriften - begin van de journalistiek

- Justus van Effen: De Hollandsche Spectator (1731-1735)

(navolging van de Engelse Spectator)

- daarna veel spectatoriale tijdschriften

Wijs door reizen

- vertaling van Justus van Effen:

Robinson Crusoe (1719) van Daniel Dafoe en Gulliver's travels (1726) van Jonathan Swift

- imaginair reisverhaal - spiegel van de maatschappij

- J.A. Schatz - Reize door het Aapenland (1788)

Dichtende boerenzoon

- ontwikkeling dichtkunst

- Hubert Korneliszoon Poot - gelegenheidspoëzie

- toevoeging: persoonlijke gevoelens ipv algemene

- voorloper op de romantiek

Literaire werken

Hieronymus van Alphen: Proeve van kleine gedichten voor kinderen (1778)

Rhijnvis Feith: Julia (1783, briefroman)

Pieter Langendijk: Het wederzijds huwelijksbedrog (1714)

J.A. Schatz: Reize door het Aapenland (1788)

Betje Wolff en Aagje Deken: De historie van Mejuffrouw Sara Burgerhart (1782)

Welke uitspraak hoort niet bij de gedichten van Hieronymus van Alphen.

1. De gedichten gaan niet uit van een straffende ouder.
2. De versjes zijn heel makkelijk uit het hoofd te leren.
3. De versjes zijn afgestemd op kinderen.
4. Volgens Van Alphen is elk kind in wezen zondig.

Welke rol had het koffiehuis in de 18de eeuw?

Thema's

- betekenis van het verstand en kennis 

- opgroeien en opvoeden 

- moreel besef

- maakbaarheid van de mens en samenleving (utopie)

Boeken

- Hieronymus van Alphen, Kleine gedichten voor kinderen, 1778 

- Pieter Langendijk, Het wederzijds huwelijksbedrog, 1714

- Betje Wolff en Aagje Deken, Historie van mejuffrouw Sara Burgerhart, 1782

- J. A. Schasz, Reize door het Aapenland, 1788

Aan de slag

Maak de opdrachten 1 t/m 5 uit Kern, blz. 182/183.

Nabespreking

Begrippen uit deze les

maakbaarheid

cogito ergo sum

verlichting

opvoeding/pedagogie

tabula rasa

satire

briefroman

het koffiehuis

imaginair reisverhaal

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen