11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op

Leerdoelen

• Je leert waardoor je op je ouders lijkt.
• Je leert hoe eigenschappen worden doorgegeven.
• Je leert hoe aangeboren aandoeningen ontstaan.
  

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

• Je leert waardoor je op je ouders lijkt.
• Je leert hoe eigenschappen worden doorgegeven.
• Je leert hoe aangeboren aandoeningen ontstaan.
  

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

De bouwbeschrijving van elk organisme staat in het DNA in de celkern. Het DNA bestaat uit chromosomen, een soort bandjes, waarop alle eigenschappen van het organisme staan.

Alle chromosomen bij elkaar noem je het genoom. In dit genoom staat de hele bouwbeschrijving van het organisme. In de foto zie je een cel van de mens. Mensen hebben 46 chromosomen. Als een cel zich deelt, wordt de 

bouwbeschrijving gekopieerd.

Waardoor lijk je op je ouders?

In voortplantingscellen (eicel en zaadcel) zitten 23 chromosomen, dus de helft van wat in 'normale' cellen zitten. 

Wanneer de kern van de eicel en de kern van de zaadcel (de 

bevruchting) samensmelten, heb je 2 x 23 = 46 chromosomen. 

Je krijgt dus de helft van de chromosomen van je vader en de helft

van je moeder. Omdat de eigenschappen in deze chromosomen

zitten lijk je dus op je vader en op je moeder.

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Ben je een jongen of een meisje?

Alle chromosomen hebben een 'partner' en vormen samen een paar. Je hebt dus 46 chromosomen en 23 chromosoomparen. 22 van deze paren zijn nagenoeg hetzelfde. Het 23e paar kan twee vormen hebben: een X-vorm en een Y-vorm. Als iemand twee X-chromosomen heeft, dan is het een vrouw. Heeft iemand een X-chromosoom en een Y-chromosoom, dan is het een man. De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

Ben je een jongen of een meisje?

Op de fotos zie je alle chromosomen van 1 mensencel. Kijk goed naar het verschil tussen een mannelijke en vrouwelijke cel!

Heb je al je eigenschappen van je ouders geërfd?

Eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.  Dit zijn erfelijke eigenschappen. Ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk. Dit noem je aanleg. Maar om echt goed te worden moet je ook veel oefenen.

Eigenschappen die niet door je DNA worden bepaald, zoals tatoeages, kledingstijl en kort of lang haar noemen we niet-erfelijke eigenschappen.

Hoe ontstaan aangeboren aandoeningen?

Soms komt er tijdens de ontwikkeling van een kindje een foutje in de chromosomen. Dan heeft dat kindje een aangeboren aandoening of ziekte. Het syndroom van Down is een voorbeeld van een aangeboren aandoening. Mensen met het syndroom van Down hebben 47 chromosomen, dus eentje te veel.

Als je een ziekte van je ouders erft, heet dit een erfelijke 

aandoening. Kleurenblindheid is een voorbeeld van een 

erfelijke aandoening.

Aandoeningen kunnen ook erfelijk en aangeboren zijn.

Hoe ontstaan aangeboren aandoeningen?

In de baarmoeder kan gekeken worden of het ongeboren kindje een aangeboren aandoening als het syndroom van Down heeft. Dit kan op twee manieren:

1. Vruchtwaterpunctie: de arts zuigt een beetje vruchtwater uit de baarmoeder. In dit vruchtwater zitten cellen van de foetus. 

2. Vlokkentest: de arts zuigt cellen uit de placenta op.

In de cellen van de foetus zitten chromosomen van de foetus. Die kunnen dan onderzocht worden.

Als je de volgende vragen goed kan beantwoorden, dan weet je dat je de paragraaf goed snapt.

Twijfel je nog of maak je nog veel fouten, maak dan de extra oefeningen in de studiewijzer of maak zelf samenvatten.

Let op! Je zult nooit de vraag letterlijk goed hebben, maar vergelijk jouw antwoord met het goede antwoord en kijk of het overeen komt.

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Een litteken

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Heel creatief zijn

1. Erfelijk
2. Aangeboren
3. Aanleg

Bij Clara wordt een vruchtwaterpunctie uitgevoerd. Hierbij wordt met een naald wat vruchtwater opgezogen.
In het vruchtwater bevinden zich losse cellen van de foetus. Door deze cellen te onderzoeken kan bepaald worden of het embryo genen voor taaislijmziekte heeft. Is taaislijmziekte een aangeboren ziekte?

Waarom hebben voortplantingscellen maar 23 chromosomen?