V2 Gedrag deel 1

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Aangeboren of Aangeleerd?

Gedrag

Oefen via eindexamensite! 

https://eindexamensite.nl/join_class?group_code=HEXJL

Maar neem eerst je boek/de samenvatting in je boek door en/of deze lessonup

Gedrag

Gedrag = alles wat een mens of dier doet.

Gedrag = een reactie op prikkels.

Gedrag wordt veroorzaakt door:

• inwendige prikkels
  
• uitwendige prikkels
  

Een prikkel moet aan een drempelwaarde voldoen om omgezet te worden in een impuls(als het donker is zie je vrijwel niets, de prikkel licht is niet sterk genoeg)

Er moet motivatie zijn om te reageren. Als je een cijfer krijgt voor een toets, heeft een aantal leerlingen meer motivatie. 

Gedrag

• Prikkel  verandering waarop je kunt reageren.
• Inwendige prikkel:  prikkel veroorzaakt door je eigen lichaam
• Uitwendige prikkel: prikkel uit je omgeving.

Prikkels komen binnen bij zintuigen.

Zintuigen geven een impuls aan het zenuwstelsel

Je hersenen reageren en zorgen dat je lichaam reageert.

Respons: = een reactie op een prikkel.

Prikkels

Inwendige prikkel  =  motivatie  =  prikkel uit je eigen lichaam

• honger
  
• dorst
  
• hormonen  (je zegt dus nooit: zin in seks)
  

Uitwendige prikkel = prikkel uit je omgeving

• geur 
• kleur
• licht
• temperatuur

Prikkels

Gedrag vindt plaats door zowel inwendige prikkels (motivatie) als uitwendige prikkels 

=> allebei nodig!

Vb: je ruikt patat. Maar je gaat alleen naar de snackbar om een frietje te bestellen en eten als je ook honger hebt.

Sleutelprikkel

Een uitwendige prikkel die altijd dezelfde respons geeft.

(Wordt veroorzaakt door erfelijke aanleg)

Sleutelprikkel

Bijvoorbeeld: 

Een zwaluw moeder komt op het nest

De jonge zwaluw doet zijn bek open

De binnenkant is felgekleurd

De ouders voeren het jong.

Sleutelprikkel = de felgekleurde binnenkant

Wat is de sleutelprikkel voor het stekelbaars-mannetje om aan te vallen?

Supranormale prikkel

Supranormale prikkel => sterke sleutelprikkel

                                              => geeft sterkere respons

                                              

Als een prikkel
steeds dezelfde
reactie (respons) geeft noem je dit:

1. een sleutelprikkel
2. een uitwendige prikkel
3. een inwendige prikkel
4. een respons

Een vaste, snelle onbewuste reactie op een bepaalde prikkel noem je een..

1. impuls
2. respons
3. reflex
4. bewuste reactie

Een blauwe reiger staat op zijn lange poten aan de rand van een sloot langdurig onbeweeglijk naar het water te kijken. Plotseling flitst zijn kop in de richting van een rimpeling in het water. De kop komt weer uit het water tevoorschijn, waarna de reiger een kikker naar binnen schrokt.

Is de rimpeling in het water een prikkel of respons?

1. prikkel
2. respons

Wat zie je in de afbeelding?

1. Het jong reageert op een sleutelprikkel
2. Het oudere dier geeft een respons
3. Het jong reageert op een gewone prikkel
4. Het oudere dier reageert op een sleutelprikkel

Prikkel/respons

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

respons

prikkel

Je ruikt een gaslucht

Je schrikt

Je loopt naar het gasfornuis

Je ziet dat de gasknop open staat

Je draait het gas uit

Mira is buiten aan het werk. Ze krijgt het warm en trekt haar jas uit.
Is het uittrekken van haar jas een respons op een inwendige of op een uitwendige prikkel?

1. inwendige prikkel
2. uitwendige prikkel

Een blauwe reiger staat op zijn lange poten aan de rand van een sloot langdurig onbeweeglijk naar het water te kijken. Plotseling flitst zijn kop in de richting van een rimpeling in het water. De kop komt weer uit het water tevoorschijn, waarna de reiger een kikker naar binnen schrokt.

Is het met zijn kop naar de rimpeling in het water flitsen en de kikker ophappen een prikkel of respons?

1. prikkel
2. respons

Wat is gedrag?

1. het maken van alle bewegingen van een mens of een dier.
2. alles wat een dier of mens doet, dus ook zweten en huilen.
3. alles wat een dier doet om zijn baasje het naar zijn zin te maken.
4. een respons

In een dierentuin beginnen wolven vaak te janken als zij het geluid van een sirene horen. De oppassers zijn aan dit jankgedrag van de wolven gewend. Argeloze bezoekers schrikken er soms van.

Wordt in de tekst een respons van de wolven genoemd?

1. ja, de sirene
2. ja, het janken
3. nee

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

De benen van een fotomodel worden met fotoshop verlengd

je reageert op het huilen van een baby

een merel voert het jong zodra het jong zijn bekje opendoet

het supergrote ei in het nest wordt beter bebroed

Babydieren zijn zooooo schattig

Sleutelprikkel / supranormale prikkel

Sleep de stukjes tekst naar de juiste plek

sleutelprikkel

supranormale prikkel

Gedrag is alles wat mensen of dieren doen

Soorten gedrag

• sociaal gedrag: al het gedrag tussen soortgenoten 
  
• communiceren
  

dreiggedrag

spergedrag

verzorggedrag

verbaal/ non-verbaal gedrag 

territoriumgedrag

voortplantingsgedrag

groepsgedrag

aanvalsgedrag

dreiggedrag

overspronggedrag

broedzorg 

dominant gedrag

onderdanig gedrag 

Aangeboren gedrag

• reflexen zoals zuig en slikreflex bij babies
  
• erfelijk of instinctief gedrag, rasponsen op sleutelprikkels, spergedrag bij vogels
  

Aangeleerd gedrag

• Inprenten
  
• Gewennen
  
• Trial and error
  
• Imiteren
  
• Inzichtelijk leren
  
• Conditioneren  

Zoek dit even na in je boek in 5.4 zodat je op de toets voorbeelden herkent en aan het juiste begrip kan koppelen 

5.5 Omgaan met dieren 

Gezelschapsdieren

Hobby dieren

Productiedieren

Proefdieren

Werkdieren

Leer ook blz 148-149 goed! 

Onderzoek naar gedrag

Onderzoek naar gedrag doe 

je met behulp van een:

* protocol

* ethogram

Gedragsonderzoek:

Het ethogram

Gedrag bestaat uit een reeks handelingen.

Bijvoorbeeld: 

Een giraf loopt naar het water, zet zijn voorpoten schuin, buigt zijn nek naar het water en drinkt het water.

Deze handelingen kun je beschrijven. 

De lijst met beschrijvingen heet een ethogram

Gedragsonderzoek

Onderzoeksmethodes:

Ethogram >

Protocol  v

Ethogram maken

• Een ethogram is een beschrijving van het aantal handelingen die een dier laat zien.
• De handelingen schrijf je op.
• Daarna schrijf je er een afkorting bij
• Door het maken van een ethogram kan je gedragsonderzoek doen.
• Je hebt het ethogram nodig voor het protocol

Protocol maken

• Een protocol is een beschrijving van het aantal handelingen van een dier in een bepaalde tijdsperiode.
• De handelingen kan je turven
• Door het maken van een protocol kom je er achter welke handeling een dier het meest maakt
• De resultaten van een protocol worden verwerkt in een staafdiagram

Wat is ethologie?

1. Het bestuderen van gedrag
2. Het beïnvloeden van gedrag
3. Het gedrag van dieren veranderen
4. Het gedrag van mensen veranderen

Wat weet je van een ethogram?

Wat is ...............waar?

NIET

1. Je schrijft op wat een dier doet
2. Een gedragshandeling wordt omschrijven
3. Je schrijft bijv. op dat een hond agressief is
4. Het is een lijst met beschrijvingen van gedrag

Wat is een protocol?

1. Je schrijft op wat je van het gedrag vindt
2. Een lijst waarop je kunt zien hoe vaak een gedragshandeling voorkomt bij één dier
3. Je schrijft op wat het dier doet
4. Een lijst waarop je kunt zien hoe vaak een gedragshandeling voorkomt bij alle dieren van één soort

Aap

Oefening: Bestudeer het gedrag van de apen in het filmpje op de volgende slide.

Noteer 10 gedragselementen. Noteer de afkorting en de handeling. Maak daarna een ethogram over het spelende aapje.