P TM1.3 Ziekteverloop (2)

• AFP
• MBO
• Studiejaar 1

M1W1

6

ziekteverloop

2

TM module 1

1 zorg voor gezondheid

LEERDOELEN...

• Je legt uit wat endogene en exogene oorzaken van ziekte zijn en hoe deze elkaar kunnen beïnvloeden
• Je legt uit op welke drie manieren erfelijke ziekten worden overerft
• Je geeft met voorbeelden aan wat prenataal en perinataal ontstane niet-erfelijke afwijkingen zijn
• Je legt met een voorbeeld uit welke oorzaken ziekten kunnen hebben

Hoe kan je ziek worden? Dat kan gebeuren door iets...

• wat inwendig in het lichaam aanwezig is (endogeen)
• wat uitwendig in de omgeving aanwezig is (exogeen)

3

ziekteoorzaken

endogene factoren van binnenuit

exogene factoren van buitenaf

• endogene oorzaken...
• kunnen zichtbaar zijn vanaf de geboorte (congenitaal)
• kunnen op latere leeftijd zichtbaar zijn (verworven)
• er zijn 3 typen...

3.1

ziekte door inwendige oorzaken

1 er is iets misgegaan met het erfelijk materiaal (dna)

• genetische oorzaak
• vanaf de bevruchting
• de nakomeling moet het overerven van (vaak) beide ouders...

3.1.1

erfelijke ziekten

a) dominante overerving

het afwijkende gen (van een van beide) overheerst en zal altijd leiden tot ziekte

3.1.1

erfelijke ziekten

b) recessieve overerving

het afwijkende gen (van een van beide) overheerst niet en zal pas leiden tot ziekte als het kind van beide ouders het afwijkende gen heeft geërfd

3.1.1

erfelijke ziekten

c) geslachtsgebonden overerving

het afwijkende gen is een X-chromosoom

3.1.1

erfelijke ziekten

2 er is iets misgegaan tijdens de zwangerschap (prenataal)

• een infectie bij de moeder
• (röntgen)straling
• roken, alcohol, drugs
• zwangerschapsdiabetes
• hoge bloeddruk bij de moeder

3.1.2 aangeboren,

niet-erfelijke afwijkingen

a) gebeurt er iets in de embryonale fase (0 - 12 wk)...

• dan is er iets in de aanleg van organen verstoord
• of zal de moeder het embryo loslaten (abortus)

3.1.2 aangeboren,

niet-erfelijke afwijkingen

b) gebeurt er iets in de foetale fase (12 - 40 wk)...

• dan is er iets in de rijping van organen verstoord
• of zal de moeder de foetus alsnog loslaten (abortus)

3.1.2 aangeboren,

niet-erfelijke afwijkingen

3 er is iets misgegaan rondom de bevalling (perinataal)

• (veel) te vroeg bevallen
• te licht geboortegewicht
• zuurstofgebrek
• infectie van de pasgeborene

3.1.2 aangeboren,

niet-erfelijke afwijkingen

• aanleg hebben, gevoelig of vatbaar zijn voor een bepaalde ziekte
• in de genen is deze aanleg aanwezig
• dit heet predispositie

3.1.3

predispositie

• exogene oorzaken, omdat we constant prikkels krijgen, waarvan sommige schade kunnen veroorzaken
• je kan dus ziek worden door de volgende oorzaken...

3.2 ziekte door uitwendige oorzaken

een aangerichte beschadiging van buitenaf...

• snij- of scheurwond
• weefselscheuring (ruptuur)
• kneuzing (contusie)
• botbreuk (fractuur)
• ontwrichting (luxatie)
• bloeding

3.2.1

mechanische oorzaken

door een natuurkundig verschijnsel...

3.2.2

fysische oorzaken

door een natuurkundig verschijnsel...

• een te hoge temperatuur
• in coma door hitteberoerte
• brandwonden met risico op infectie en uitdroging
• een te lage temperatuur (onderkoeling): coma, weefsel sterft af

3.2.2

fysische oorzaken

door een natuurkundig verschijnsel...

• een te hard geluid beschadigt de oren
• lawaaidoofheid

3.2.2

fysische oorzaken

door een natuurkundig verschijnsel...

• orgaanschade door elektriciteit heet stroom ongeval
• brandwonden, verlamming, hartstilstand

3.2.2

fysische oorzaken

door een natuurkundig verschijnsel...

• door straling (uv zonlicht, röntgen, magnetisch, radioactief)
• risico op brandwonden en kanker

3.2.2

fysische oorzaken

door een natuurkundig verschijnsel...

• door te hoge of lage luchtdruk
• door te hoge waterdruk
• problemen met ademhalen door gasbelletjes in het bloed

3.2.2

fysische oorzaken

door chemische stoffen die het lichaam schade kunnen toebrengen...

• luchtvervuiling (klachten van de luchtwegen, allergie)
• zware metalen (kankerverwekkend)

3.2.3

chemische oorzaken

door chemische stoffen die het lichaam schade kunnen toebrengen...

• medicijnen (nier- en leverproblemen)
• gevaarlijk bij overdosering

3.2.3

chemische oorzaken

door chemische stoffen die het lichaam schade kunnen toebrengen...

• alcohol, drugs (schade voor brein, lever)
• groot verslavend effect

3.2.3

chemische oorzaken

dat komt door...

• een tekort of overschot van bepaalde voedingsstoffen
• het voedingspatroon

3.2.4

verkeerde voeding

ondervoeding...

• als er geen voedsel is
• als er eenzijdig voedsel is
• er ontstaat een voedingsstof tekort (deficiëntie), uitdroging (dehydratie)
• niet eten (anorexie) door mentale problemen

3.2.4

verkeerde voeding

overvoeding...

• als men teveel inneemt
• obese is overgewicht bij bmi hoger dan 30
• welvaartsziekten
• veel eten door mentale problemen (boulimie)

3.2.4

verkeerde voeding

voedselvergiftiging...

• via besmet voedsel komen ziektekiemen in het lichaam
• bacteriële oorzaak: salmonella, st. aureus
• virale oorzaak: norovirus, adenovirus

3.2.4

verkeerde voeding

een ander organisme komt het lichaam binnen.

ze worden ziekteverwekkers (pathogenen) genoemd...

1. macro-organismen
2. micro-organismen

3.2.5

biologische oorzaken

1 macro-organismen zijn organismen die je met het oog kan zien, sommigen kunnen je ziek maken...

• hoofdluis
• teken
• vlooien
• wormen

3.2.5

biologische oorzaken

2 micro-organismen zijn organismen die je alleen onder een microscoop kan zien, sommigen kunnen je ziek maken...

• dierlijk
• plantaardig

3.2.5

biologische oorzaken

dierlijke ziekteverwekkers...

• parasieten, door insecten of wormen

3.2.5

biologische oorzaken

plantaardige ziekteverwekkers

a) bacterie

• delen zich zelfstandig
• komen binnen via luchtwegen, voeding, wond of huidcontact

3.2.5

biologische oorzaken

plantaardige ziekteverwekkers

b) schimmel

• komen voor op huid en slijmvliezen
• vormen draden
• infectie als spruw, zwemmerseczeem, vaginale schimmel

3.2.5

biologische oorzaken

plantaardige ziekteverwekkers

c) virus

• bestaat uit erfelijk materiaal en een eiwit als membraan
• komen binnen via luchtwegen, voedsel, wond huidcontact
• leven uitsluitend in levende cellen

3.2.5

biologische oorzaken

een allergie is een overdreven reactie van cellen van de afweer op een bepaalde prikkel...

• histamine zorgt voor klachten (prikkende ogen, niezen, rode vlekken, enz.)

3.2.6

allergische oorzaken

• klachten kunnen tot uitval van organen leiden
• soms is er aanleg om allergisch te reageren (atopische allergie)

3.2.6

allergische oorzaken

• nieuwvorming is het ontwikkelen van een gezwel (tumor)
• de cel, celgroei en celdeling zijn ontregeld
• vooral van oorsprong snel delende cellen (zoals dekcellen) zijn hier gevoelig voor

3.2.7

nieuwvormingen

snelle celdeling van kankercellen: zo ontstaat een gezwel (tumor)

een gezwel is goedaardig als...

• de cellen bij elkaar blijven
• de cellen in het eigen weefsel blijven
• niet uitzaaien (elders in het lichaam nieuwe gezwellen veroorzaken)

3.2.7

nieuwvormingen

goedaardig gezwel

G

kwaadaardig gezwel

K

een gezwel is kwaadaardig als...

• de cellen losraken
• de cellen vreten zich in ander weefsel (infiltreren)
• zaaien uit via bloed of lymfe
• dit wordt kanker (carcinoom) genoemd

3.2.7

nieuwvormingen

goedaardig gezwel

G

kwaadaardig gezwel

K

bij een psychische oorzaak lijken de klachten door het brein te zijn veroorzaakt...

• kan komen door aanleg
• kan komen door ernstige gebeurtenis (psychotrauma)
• kan komen door brein schade
• weinig draagkracht hebben

3.2.8

psychische oorzaken

er zijn vier algemene groepen...

1. angst stoornissen
2. stemming stoornissen
3. realiteit stoornissen
4. stoornissen in de persoonlijkheid

3.2.8

psychische oorzaken

bij een sociale oorzaak lijken de klachten door de directe omgeving te zijn veroorzaakt...

• kan komen door aanleg
  
• kan komen door ernstige gebeurtenis (psychotrauma)
  
• weinig draagkracht hebben

3.2.9

sociale oorzaken

soms is de oorzaak van een ziekte onbekend, ondanks veel onderzoek; andere woorden zijn...

• idiopathisch (eigen ziekte)
• essentieel (op zichzelf staan)

3.3 ziekten door onbekende oorzaak

soms vallen afweercellen eigen lichaamscellen aan, waarbij de oorzaak niet meer te achterhalen is...

• auto-immuunziekte

3.3 ziekten door onbekende oorzaak

ziekteverwekkers kunnen muteren om zo opnieuw de aanval bij de mens te openen...

• voorbeelden: griep, covid, resistente bacterie (mrsa)

3.3 ziekten door onbekende oorzaak