Par. 6.2 Om de macht 22

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

par 6.2 Om de macht

• Kenmerkende aspecten in dit hoofdstuk:
• 1.  Het streven van vorsten naar absolute macht
• 2. De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

==> REPUBLIEK  VERSUS (ABSOLUTE) MONARCHIE

Algemeen

Bestudeer (en lees!) de paragraaf in je boek. Deze bestaat in feite uit twee onderwerpen:

1. de staatkundige situatie in de Republiek en 

2. die in Frankrijk. 

Er volgen in deze les eerst een aantal slides die aansluiten bij de Republiek, vervolgens een aantal bij het onderdeel absolutisme. Daarnaast volgt nog een stukje over het jaar 1672: het Rampjaar, hier ontmoeten de Republiek en Lodewijk XIV elkaar! 

Republiek

- 7 gewesten plus

generaliteitslanden 

- particularisme = gewesten zijn zeer autonoom: eigen rechtspraak, belastinginning, eigen geloofsregels , bepalen eigen beleid

Kenmerkend Republiek 17e eeuw

-  staatkundig uniek in Europa

- regenten: rijke burgers zijn aan de macht

- hoogste macht ligt bij de Staten Generaal/ Gewesten 

- particularisme: elk gewest kon beleid maken dat het beste paste bij de eigen situatie en de eigen wensen.

-raadspensionaris en stadhouder zijn machtigste bestuurders, tegengestelde belangen ==> conflicten

het machtscentrum: de Staten Generaal //de Ridderzaal

Staten-Generaal

• Hoogste bestuursorgaan van de Republiek
• Ridderzaal in Den Haag
• macht vergrootte door:
• bestuur generaliteitslanden en
• bemoeienis internationale handel (VOC (1602) Van Oldenbarnevelt)
• afgevaardigden van de 7 gewesten

stadhouder prins Maurits van Oranje                                (1576 - 1625)

Johan van Oldenbarnevelt raadspensionaris (1547 - 1619)

vaak conflicten tussen raadspensionaris en stadhouder

conflict : 

wapenstilstand  ja of nee???

groeit uit tot godsdienstig conflict: tussen streng (Maurits) of gematigde calvinisten (v Oldenbarnevelt)

==> escaleert enorm

Stadhouder Maurits (In t rood) bij de Hofvijver 1618: demonstreert hier met zijn gevolg  hoe machtig hij is. Hij is boos op Van Oldenbarnevelt omdat deze de steden toestemming verleent eigen stadlegertjes te vormen, dit ondergraaft Maurits' macht en dat van het Staatse leger.

stadhouder Willem III

Oranje/adel/landleger

raadspensionaris Johan de Witt

regent/ politicus/handelsvloot

   1672

Stadhouder

- van adel, militair

- hoofd leger en vloot

- zocht oplossing voor conflicten met buitenland vaak in militair ingrijpen

- leger belangrijker dan handel, dus investeren in een goed leger.

raadspensionaris

- burgerlijke komaf

- hoogste bestuurder van het gewest Holland en dus ook van de Staten Generaal

- behartigde de belangen van de rijke burgers/handelaren/kooplieden  

- internationaal goede contacten waren van belang

- prioriteit bij handelsbelangen

- versterken van de (handels-) vloot is belangrijk

Onthoofding van Johan van Oldenbarnevelt op het Binnenhof

Standbeeld Van Oldenbarnevelt, tegenover het Binnenhof

 conflicten

aanhangers stadhouder = Oranjegezinden olv Maurits

aanhangers raadspensionaris = Staatsgezinden olv Van Oldenbarnevelt

- Slag bij Nieuwpoort 1600

- investeringen in leger of vloot

- Twaalfjarig Bestand 1609 - 1621

- godsdienst: orthodoxe calvinisten (zeer streng) tegenover de rekkelijke calvinisten (gematigd) ==> Van Oldenbarnevelt wordt onthoofd door Maurits

Vandaag

histoclip Oorlog op zee

wat gebeurt er na 1648???

1650-1672: stadhouderloze tijdperk

1652: 1e Engelse oorlog --> verliezen

1667: 2e Engelse oorlog --> tocht naar Chatham: glorie

1672: Rampjaar

Stadhouder Willem II

1626-1650

Hij trouwt als hij 14 jaar is met Maria Stuart, dochter van de Engelse koning.

Maar hij wilde teveel macht..... : hij was tegen de Vrede van Münster, tegen godsdienstvrijheid en tegen het particularisme ==>

centralisatie en misschien monarchie??? Hij beraamt een staatsgreep!!

Willem II sterft na een kort ziekbed aan de pokken. Acht dagen later wordt zijn zoon Willem III geboren.

De Republiek heeft dan echter besloten om geen nieuwe stadhouder te benoemen ==> stadhouderloze tijdperk!!

Johan de Witt

raadspensionaris

glorie =Tocht naar Chatham

ramp = invasie 1672

vermoord in Rampjaar 1672

einde Gouden Eeuw

Rampjaar 1672

-Frankrijk, Engeland, Münster en Keulen starten een gemeenschappelijke aanval op de Republiek (land en zee)

-landleger is verzwakt door bezuinigingen

-Johan de Witt treedt af en wordt samen met zijn broer Cornelis gelyncht

-Willem III wordt nieuwe stadhouder en verdrijft  de vijand (Waterlinie)

.

kaart met vestingsteden die door het Franse leger in 1672 veroverd werden

0

Ontstaan Absolutisme

• Franse koningen willen in de middeleeuwen centralisatie: meer macht bij de vorst, regeren vanuit een punt, uniforme wetten.
• de Franse Staten Generaal houden die centralisatie tegen
• de koning moet bijv. toestemming vragen bij belastingheffingen

Franse vorsten reageren door: 

• vanaf 1614 geen Staten Generaal bijeen  te roepen ( tot 1789)
• het ambtenarenapparaat uit te breiden 
• rechtstreekse belastingen te heffen
• adel buiten spel te zetten
  
• vanaf 1661: centralisatie door Lod. XIV ==> ABSOLUTISME

Koninklijke Academies ter bevordering van de wetenschap, kunst, cultuur.

0

1. politiek:

• de vorst neem alle beslissingen zelf
• door hem aangestelde ambtenaren rapporteren aan hem
• vorst bepaalt nieuwe wetten
• censuur ingevoerd
• rechtvaardiging:
• 'droit divin'

2. militair

• opbouw van een 'staand' leger
• professioneel georganiseerd:
• training / uitrusting / salaris
• rangen op basis van geschiktheid
• bijkomend voordeel: 
• invloed adel beperkt
• Lodewijk wilde uitbreiding

3. Godsdienst

• Lodewijk XIV was katholiek > eiste eenvormigheid >
• Edict van Nantes (godsdienstvrijheid voor de Hugenoten)  ingetrokken (1685)
• Hugenoten vervolgd, velen vluchtten o.a. naar Nederland
  
  
• opmerking: 
• economisch gezien was dit een groot drama voor Lodewijk (kapitaalvlucht)

4. Economisch:

• mercantilisme = het bevorderen van de eigen handel door:
• invoerrechten +
• inperken van mogelijkheden om handel te drijven (oa havenverbod)
• Doel: 
• geld voor leger en hofhouding (Versailles)

Madame de Maintenon

maîtresse van de Zonnekoning

Maria Theresia van Oostenrijk

echtgenote Lodewijk XIV

geen centralisatie in de Nederlanden

• geen koning
• wèl veel invloed in handen van:
• stadhouder Willem III 1672 - 1702
• Willem III wordt in 1688 koning van Engeland maar door de Bill of Rights heeft het parlement in Engeland de hoogste macht

Willem III en Mary Stuart als jong paar

en als koning en koningin van Engeland, Ierland en Schotland