7.3 Het verhaal van de fossielen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

§3: Het verhaal van de fossielen

Leg in eigen woorden uit wat Darwin bedoelde
met survival of the fittest.

Wat is een voorwaarde voor
natuurlijke selectie?

1. Variatie in eigenschappen
2. Mannelijke en vrouwelijke organismen
3. Recombinatie
4. Mutatie

De wetenschap die fossielen bestudeert noemen we:

1. Histoliogie
2. Paleontologie
3. Sedimentologie
4. Endocrionologie

Leerdoel

Je leert hoe wetenschappers de ouderdom van fossielen bepalen en wat een bouwplan zegt over de verwantschap tussen soorten. 

Fossilisatie

"Het proces waarbij fossielen ontstaan."

Fossilisatie

5 mogelijke manieren:

1. Verstening
2. Verdroging
3. Lage temperaturen
4. Lage pH + zuurstofgebrek
5. Opsluiten in barnsteen.

• Verstening: micro-organismen breken zachte delen af. Vertraagd door laag zand of slik (bodem van rivier/zee). Skelet en tanden blijven intact. Hoge druk versteent sediment. In water opgeloste mineralen dringen resten binnen en vervangen origineel materiaal. 
• Verdroging: Snel uitdrogen van een dood organisme in een droge omgeving heeft een conserverende werking, want micro-organismen kunnen niet leven zonder water. 
• Lage temperatuur Ook kou conserveert. 
• Lage pH en zuurstofgebrek De zure en zuurstofarme omstandigheden in veenmoerassen zijn ongunstig voor bacteriën. Dat remt de afbraak van dode lichamen. 
• Opsluiten in barnsteen:  Barnsteen is afkomstig van de gestolde hars van naaldbomen. I.

Verstening

Verdroging

Lage temp.

Lage pH en O2

Barnsteen

Mineralen

Hoge druk

Veenmoeras

Naaldbomen

Zee

Woestijn

Tirol

Gidsfossielen

"Fossielen met een grote geografische verspreiding die slechts een beperkte tijd hebben bestaan."

Helpen (relatieve) leeftijd te bepalen van een aardlaag.

Meer gidsfossielen = betrouwbaarder. 

C14-methode

• Koolstof-isotoop uit dampkring
• Halveringstijd 5370 jaar
• 14C:12C bepaalt leeftijd

Elementen worden ingedeeld naar het aantal protonen in de atoomkern. En van alle elementen bestaan varianten met een verschillend aantal neutronen in de kern. Zo'n variant heet een isotoop.

Verwante lichaamsbouw

Linneaus (1707-1788) onderscheidt twee typen overeenkomsten in lichaamsbouw:

• Homoloog
• Analoog

Elementen worden ingedeeld naar het aantal protonen in de atoomkern. En van alle elementen bestaan varianten met een verschillend aantal neutronen in de kern. Zo'n variant heet een isotoop.

Missing links

"Fossiele overgangsvormen"

Aanwijzingen voor gemeenschappelijke voorouders.

Elementen worden ingedeeld naar het aantal protonen in de atoomkern. En van alle elementen bestaan varianten met een verschillend aantal neutronen in de kern. Zo'n variant heet een isotoop.

Homologe structuren

Gelijk bouwplan maar verschillende functie. 

Elementen worden ingedeeld naar het aantal protonen in de atoomkern. En van alle elementen bestaan varianten met een verschillend aantal neutronen in de kern. Zo'n variant heet een isotoop.

Analoge structuren

Verschillend bouwplan maar gelijke functie.

Elementen worden ingedeeld naar het aantal protonen in de atoomkern. En van alle elementen bestaan varianten met een verschillend aantal neutronen in de kern. Zo'n variant heet een isotoop.

Rudimentaire organen

"Organen die over tijd hun functie verloren hebben."

Elementen worden ingedeeld naar het aantal protonen in de atoomkern. En van alle elementen bestaan varianten met een verschillend aantal neutronen in de kern. Zo'n variant heet een isotoop.

Wat ga je doen? 

Maak opdracht 3, 4, 5 en 6 van 7.3

Let op: dit is geen huiswerk en moet dus deze les afkomen!

Rudimentaire organen

Opdracht 3:

De mens kent rudimentaire lichaamsdelen, zoals de verstandskiezen en staartwervels. Noem twee andere voorbeelden van rudimentaire lichaamsdelen bij de mens. 

Testvragen §1

Er zijn veel theorieën over het ontstaan van het leven. Zet de volgende theorieën op chronologische volgorde. Begin met de theorie die het langst geleden is ontstaan.

Neodarwinistische theorie

Creationisme

Evolutietheorie van Darwin

Evolutietheorie van De Lamarck

Catastrofetheorie

De neodarwinistische theorie gaat uit van een aantal stappen. Zet deze stappen in de juiste volgorde.Wat is de juiste volgorde van deze stappen?

De nakomeling heeft grotere overlevingskansen

Een geslachtscel bevat een gemuteerd gen

Steeds meer nakomelingen hebben de gunstige eigenschap

Een langer leven leidt tot meer nakomelingen

De nakomeling heeft een veranderde eigenschap

Met DNA-onderzoek bij verschillende bevolkingsgroepen kan onderzocht worden waar de moderne mens is ontstaan.

Welk DNA is minder geschikt omdat beide ouders dit DNA doorgeven aan hun nakomelingen?

1. X-chromosomaal DNA
2. Y-chromosomaal DNA
3. Gemuteerd DNA
4. Mitochondriaal DNA

Testvragen §2

Wat zijn belangrijke voorwaardes voor evolutie?
(Meerdere antwoorden mogelijk)

1. Geslachtelijke voortplanting
2. Ongelijk aantal nakomelingen
3. Selectiedruk
4. Variatie

Darwin worstelde met het gebrek aan kennis over de oorzaak van variatie tussen individuen.
Wat is een andere oorzaak van variatie tussen individuen dan recombinatie?

Alle populaties zijn onderhevig aan verandering: stilstaan in de evolutie betekent uitsterven. Bijvoorbeeld: als prooidieren sneller kunnen rennen, zullen ze niet meer snel ten prooi vallen aan roofdieren. Veel roofdieren zullen sterven en alleen de allersnelste roofdieren zullen de prooien nog kunnen vangen. Hoe noem je deze evolutionaire wapenwedloop?