Modernisme Beeldende kunst en Dans

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Modernisme 

1900-1945 in het teken van de grote oorlogen

-Massavernietiging

-Alles wordt in twijfel getrokken

-Breuk me het verleden: Kunstenaars zetten zich af tegen tegen oude tradities. (Avant-garde)

-Ontstaan van veel nieuwe stromingen en stijlen: Modernisme

Kunstenaars willen de maatschappij veranderen

Maatschappij

Modernisme sluit aan bij de maatschappij

Maatschappij: Snelle ontwikkeling van industrieën en technologieën

Modernisme: Snelle afwisseling stijlen en stromingen, voortuitgang

Expressie

• Van zichtbare werkelijkheid naar innerlijke expressie. Uitdrukking innerlijk van kunstenaar.

• Materiële <->geestelijke: verwerping natuurgetrouwheid (bijvoorbeeld kubisme); vorm, verhouding (bijvoorbeeld Piet Mondriaan, De Stijl). Op zoek naar essentie, abstractie.

• Originaliteit en vernieuwing. Avant garde. 
• Kruisbestuiving tussen verschillende disciplines, samen met een groep gelijkgestemden het nieuwe brengen. Multi/interdisciplinair 
• Form follows function (bijvoorbeeld Louis Sullivan, Hendrik Berlage, Frank Lloyd Wright). Anti-kunst en anti-establishment (bijvoorbeeld Futuristen, Dada, Erik Satie).
  

beeldende expressie

Eind 19de eeuw: Impressionisme, schilderen wat je zien 

Begin 20ste eeuw: Expressionisme: uiten van innerlijke gevoelens en emoties.

Die Brücke : Afscheid van geldende kunstregels en maken een ''brug'' naar moderne tijd. 

Kenmerken:

Felle onnatuurlijke kleuren

Expressief geschilderd 

Weinig diepte werking

Grillig en vervorming

Abstact

Sluit goed aan bij het Modernisme: alle regels loslaten.

Geen zichtbare verwijzing meer naar de werkelijkheid.

Zoektocht naar essentie

De Rus Kazimir Malevitsj start de volledig abstracte kunst (1913).

Nederland: De Stijl: o.a. Piet Mondriaan

Malevitsj, Zwart vierkant

19de eeuw

(Romantiek, Realisme, Impressionisme)

Realistische weergegeven (natuurgetrouw)

20ste eeuw

(de Stijl, kubisme, constructivisme)

Loslaten van de Natuurgetrouwheid

Constantin Brancusi

Surrealisme 

Vanaf 1925 belangrijkste vernieuwende stroming

Sigmund Freud: Dromen en het onderbewuste

Andere werkelijkheid en vervreemding (surrealiteit)

Kunstenaars: Man Ray, André Breton

Salvador Dali

Anti-kunst

• Anti-establishment (tegen de heersende orde)

• Dada: drijft spot met normen en waarden
• Afkeer van rede en logica 
• Die zouden volgens de dadaïsten geleid hebben tot WOI.
• Wijzen schoonheid af en steven naar betekenisloosheid.
• Maken de bestaande normen en waarden belachelijk.

Techniek en beweging

• Begin 20ste eeuw grote technische ontwikkeling. Industrialisatie.

• Opkomst massamedia (radio, tv, telefoon)
• Futurisme: Italiaanse beweging:
• Omarmt de dynamiek van de moderne samenleving.
• Ontwikkeling en beweging laten zien.

• Ideeën vaak onmogelijk en absurd. (Venetïe vernietigen/maanlicht) doven)

Giacomo Balla (Futurisme

Vooruitgang

Fascinatie voor beweging en bewegend beeld

Functionalisme

• Dominante stroming in de architectuur na WOI, breekt met het sierlijke art-nouveau.
• De vorm en het uiterlijk van een gebouw dienen te worden bepaald  door zijn functie.
• Functie staat voorop! (form follows function)
• Soberheid en weinig ornamenten Less is more

• Uit het functionalisme kwam de Internationale Stijl voort.In Nederland: het nieuwe bouwen
• Streven naar: Ruimte en licht. Materiaal: gewapend beton en veel glas en staal. 

• Tegenreactie: het postmodernisme (70's): verschillende bouwstijlen  gecombineerd.

Andrew Loyd Wright

Hendrikus Berlage

Louis Sullivan

Form Follows Function

art-noveau/art-deco

Veel versiering, organisch, niet altijd praktisch 

Functionalisme

Vorm dient de functie van het gebouw

Bauhaus (1919-1933) Na WO I

Vernieuwend: Geen traditionele academie

Weimar-Dessau. Onderwezen de meeste kunst disciplines

Industrieel ontwerpen (Itten, Gropius, van der Rohe)

Inspiratie uit de Arts and Crafts beweging (UK)

Samenbrengen van  kunst, architectuur en kunstnijverheid en één opleiding

Door Hitler verboden. Veel kunstenaars naar VS. 

Kunst als laboratorium

• Combineren van disciplines was typerend voor het modernisme (bijv. Bauhaus)
• 
  
• Onderzoek van en naar nieuwe materialen en manieren om deze toe te passen
• 
  
• Zoals:
• Gewapend beton in de architectuur
• Metalen buizen en triplex bij meubels

 

Mies van de Rohe

Voorbeeld van hoe materiaal en vorm de functie bepaald

De nieuwe huiskamer

• Breuk met alles wat burgerlijk en ouderwets is

• Gerrit Rietveld (de Stijl)
• Rietveld-Schröderhuis

• Ontwerp: open structuur, licht 
• 
  

Rietveld-Schröderhuis

Rietveldstoel

Modernisme in Rusland

1917: Russische revolutie in (Lenin)

Jonge kunstenaars helpen mee de communistische staat vorm te geven (tegenovergesteld van het Westen) o.a.:  gebouwen, propagandaposters en gebruiksvoorwerpen

Uitgangspunt: breuk met traditionele opvattingen over kunst en vormgeving (net als de politiek-Communisme)

Constructivisme (kunst, architectuur). Kunstenaars en architecten vonden enkel de constructie al mooi genoeg, geen versiering nodig.  

Wassily Kandinsky: was een pionier van abstracte kunst.

Geloofde dat kleuren en vormen emoties konden oproepen zonder figuratieve verwijzingen. 

El Lizitsky, Versla de Witten met de Rode Wig 

Primitivisme

Westerse blik op andere culturen

Kunstenaars verheerlijken het primitieve en zuivere leven en streven terug naar de tijd van voor de moderne beschaving (onbedorven en puur).

Het spontane en het naïeve staan centraal.

Vorm van kritiek op de eigen cultuur (Paul Gauguin). 

Niet-Europese invloeden op kunstenaars als Henri Matisse (schilder), Antonin Artaud(toneelschrijver), Ruth St. Denis (danseres) Igor Stravinsky (componist).

Pablo Picasso 

Kubisme

Henri Matisse

Paul Gaugain

Asmat-schild

Papoea

Entartete kunst

• 1933: Hitler aan de macht in Duitsland
• 
  
• Kunst dat niet voldeed aan de eisen van de Nazi's werd verboden (vooral abstracte en expressionistische kunst)
• Entarte kunst: Verdorven/ontaarde kunst.
• Nazi Propaganda: Staat bepaald en laat zien wat wel en niet mag.

• Gold ook voor muziek (verbod op Jazz, en bijv. atonale muziek van Schönberg)

Dans en expressie 

Komt een einde aan de populariteit van het Romantisch ballet (clichematig, gekunsteld, slecht imago)

In Rusland nieuwe boost, in westen verval

Russisch ballet wordt populair in Westen. 

• Romantisch ballet 

• Ontsnapping uit de werkelijkheid (escapisme)
  
• Verheerlijken van de natuur en het exotische
  
• Streven naar perfectie, dansers dansen verticale lijnen, spitzen, sierlijk, zweven, groots.
• Duidelijk verhaal, vaak een tegenstelling. 

•  Ballet Russes

• Niet langer sierlijk zweven.
• Nauwelijks een verhaallijn.
• Dansers reageren op de muziek en passen primitieve en volkse invloeden toe (niet westerse dans)
• Hoekige bewegingen. 

Sergej Diaghilev 

•  Van gelegenheidsgezelschap--> vast gecontracteerd gezelschap 
• Doorbrak de academische theaterdans (dans waar de artistieke context centraal staat) . 
• Koppelde verschillende disciplines =  ‘Gesamtkunstwerk’ 
•  Exporteerde Russische kunst naar West-Europa (reisde rond)

• Herwaardering van danskunst als eersterangs kunstvorm (hoge kunst)
• Erg succesvol, door commercieel inzicht -> meer aktes op één avond/variatie, groot publiek 

• Sterdansers als publiekstrekkers 
• Toen Diaghilev stierf werd het ballet Russes ontbonden in 1929 

Michael Fokine 

• Choreograaf. Kenmerkend: balletexpressionisme 
• Vernieuwend: gevoel - expressief van binnenuit (emoties in gezicht en bewegingen)
• 
  
• Lelijk dansen mocht ook. De emoties en karakter van het personage moet geloofwaardig overgebracht worden. 
• Vond het 19e eeuwse ballet verstard in vastliggende passen, poses en in een nietszeggende gebarentaal die niet meer pasten bij de moderne tijd. 

Vaslav Nijinski

• Beroemde sterdanser van de Ballets Russes 

• Krachtige mannendans -> L’Après-midi d’un faune 1912 -> Choquerend
• Werd choreograaf: trad zelf buiten de grenzen van de klassieke (academische) dans. 

• Technisch, statisch, hoekig, geen verhaal maar fragmenten, langzamer, horizontaler - 
• Vernieuwend: het gaat er niet meer om hoe goed ze dansen (de trucjes) 
• Geïnspireerd door afbeeldingen op Griekse vazen (muzen) 

le sacre du printemps

• Sterdanser: Vaslav Nijinski
• Maakte een abstracte dans met veel dansexpressie
• Dansers reageren op de muziek
• Beelden nauwelijks een verhaal uit
• Bewegingen: hoekig/stampen
• Primitivisme
• Muziek door Igor Stravinsky: niet de nadruk op melodie maar op complexe onregelmatige ritmes
• Première is een groot schandaal

0

Romantisch (klassiek) ballet

 

1. academisch dansvocabulaire

2. harmonieuze esthetiek, rond en vloeiend

3. in opdracht van theater/overheid gemaakt

4. grootse balletten met meer aktes

5. begeleiding van programmatische orkestmuziek componisten: piano, slagwerk, stiltes.

6. verhalende, sprookjesballetten; narratief

7. amusement op hoog artistiek niveau

8. bedenkers/makers zijn mannen

9. uitvoerende zijn veelal vrouwen

10. nadruk op dansvirtuositeit

Moderne dans

 

1. vocabulaire ontwikkeld vanuit individu.

2. niet-harmonieuze esthetiek, gebroken en hoekig

3. zelfstandig in eigen studio gecreëerd

4. solistisch, kort en kleinschalig werk, dansconcert

5. absolute muziek van eigentijdse componisten: piano, slagwerk, stiltes.

6. niet verhalend, symbolisch, eigentijds realisme

7, diepgravende intellectuele Kunst met hoofdletter

8. maker en vertolker zijn vaak dezelfde

9. de vrouw manifesteert als choreograaf

10. nadruk op expressie van beweging of gebaar

1920-1930: dansexpressionisme 

Europa: Rudolf Laban, Mary Wigman 

Amerika: Martha Graham en Doris Humphrey 

Gingen verder dan dansers als Loïe Fuller, Isabella Duncan, St. Denis en Shawn, die ze te uiterlijk of te oppervlakkig vonden.

Moest gaan om de expressie van de allerdiepste belevingen van de kunstenaar.

Expressionistische dansstukken gaan vaak over onaangename gevoelens, zoals angst, verdriet en wanhoop. 

Expressionisme

Moderne Theaterdans

Isadora Duncan

 Martha Graham

Mary Wigman

Rudolf Laban

• Duncan choqueerde: Geen korset, blote voeten, loshangend gewaad en geen decor.

• Zo natuurlijk mogelijk dansstijl: alledaagse bewegingen (lopen, huppelen, liggen).

• Duncan wilde een doorgaande, vloeiende, golvende bewegingsstroom bereiken. Hoe: dansen op de voorvoet, torso in een lichte opwaartse positie. 
• Het beeld van Nikè was daarbij een inspiratiebron. 

• Volgens Duncan is de solar plexus (net boven de navel)  het centrum waar alle
  beweging uit voortkomt.  

Isadora Duncan 

Ruth St. Denis en Ted Shawn triomfen in de Verenigde Staten. 

Werkte samen in scholen en dansgroepen, die de verzamelnaam Denishawn kregen. 

Er zijn uit deze scholen veel invloedrijke danskunstenaars voortgekomen. 

Kenmerkend was de eclectische benaderingswijze, wat dans- of bewegingstechniek aangaat: van academisch ballet, Indiase tempeldans, Japanse zwaarddansen, Indiaanse dansrituelen, flamenco-dans tot en met Amerikaanse en Europese volksdans.

Denishawn

Wigman werkte samen met Laban.

De belangrijkste dansprincipes:

• Uiting van diepe en sterke emoties door de

zeggingskracht van de beweging zelf.

• Het lichaam is een instrument dat zingt en beweegt/trilt.

Ademhaling belangrijk. Dit resulteert in een golvende, harmonieuze bewegingsstijl. 

Pose-achtige bewegingen van heup, armen en handen. 

Thematiek: somber. 

Het karakter expressionistisch. 

Zij gebruikte vaak maskers bij haar dans.

Mary Wigman

Afkomstig uit de V.S. 

Van Delsarte had zij de relatie tussen lichaam en geest, het belang van bewegingsanalyse, ademhaling, spiercoördinatie en evenwichtscontrole geleerd.

Choreografieën: Uitwerking van bepaalde hevige, menselijke emoties en psychische conflicten, zoals doodsangst, jaloezie.

Aanzet van de beweging (evenals bij Duncan) bij de Solar Plexus. 

spanning-ontspanning (Dalcroze, Laban).

Karakter van de techniek is veel aardser gericht en doet geen pogingen de wetten van de zwaartekracht te ontkennen (zoals academische techniek wel). 

Bij sprongen zijn de benen vrijwel altijd in een hoekige en niet-gestrekte positie.

. 

Martha Graham

Martha Graham

Laban was geïnteresseerd in de oorsprong

en mogelijkheden van de menselijke

bewegingen.

Ontwikkelde dansnotatiesysteem (de

 laban notatie).

 

Bij Laban stond het gevoel en de emotie

op de eerste plaats. 

In zijn onderzoek onderscheidde Laban verschillende typen dansers: wilstype, gevoelstype en verstandstype. 

Volgens Laban is dans samengesteld uit de elementen tijd, kracht en ruimte. 

Rudolf Laban

 Loïe Fuller 

•  Was een Amerikaans-Franse danseres
• Experimenteerde met elektrisch licht in het theater

• Ze wordt gezien als een pionier op het gebied van moderne dans en theaterbelichting.

Josephine Baker

• 1920's
• Revu Negre (Revu dans)
• Door Le ballet Suedois naar Parijs gehaald
• Grote ster is Josephine baker ( USA)

• Oerdriften en seksuele instincten uitdrukken in de dans

• Is wat het witte publiek verwachte van een ''primitieve'' zwarte vrouw
• Hardnekkige vooroordelen uit die tijd

Rages

• Zo snel als muzikale stromingen elkaar opvolgen zo snel ontstaan er:
• Dansrages

• Populair: Moderne gezelschapsdans

•  VS: bijv. charleston
• Engeland: bijv. ballroomdansen

Charlston