5.3 De sociale kwestie: opkomst socialisme

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Lesdoel:

Hoe verbeterden arbeiders 

Nederland industrialiseert laat

• Pas vanaf 1870

• Handel blijft voor veel investeerders belangrijk: weinig vertrouwen in de industrie

• Op de afbeelding: papier maken rond 1800 en rond 1870

Nederland industrialiseert laat

• Slechte infrastructuur

• Grondstoffen kopen in het buitenland was duur

• Landen beschermen hun eigen producten door producten uit andere landen (heel) duur te maken

Nederland industrialiseert...toch

• Vanaf 1870 steeds meer fabrieken

• Liberalen aan de macht: meer economische vrijheid

• Willem I wil van Nederland een modern land maken met goede infrastructuur en industrie

• Voldoende arbeidskrachten 

Industriële revolutie in Nederland

• Tweede helft 19e eeuw (1850-1900)
• mannen, vrouwen en kinderen in fabrieken
• lage lonen, slechte omstandigheden

--> er ontstaat een grote klasse van arbeiders die onder zeer slechte omstandigheden leefden en werkten 

Sociale kwestie

Slechte leef- en werkomstandigheden van de arbeiders in de 19e eeuw.

Liberalen waren voor weinig overheidsbemoeienis en voor een vrije economie. 

Maar...liefdadigheid alleen bleek niet genoeg om armen te helpen. 

Socialisme tegen kapitalisme

In 1848 kreeg een kleine groep rijke mannen kiesrecht (bourgeoisie/ gegoede burgerij).

Stemden bij verkiezingen op liberalen. Nadruk op economische vrijheid (handel en industrie). Overheid bemoeide zich niet met economie. 

Kapitalisme = economisch systeem dat gericht is op het maken van winst. 

 

Socialisme 

politieke stroming die streeft naar 

meer gelijkheid tussen arm en rijk in de samenleving.

Grondlegger is Karl Marx. 

Twee stromingen:

• communisme --> gelijkheid bereiken via revolutie
• gematigde socialisten/sociaaldemocraten --> meer (sociaal-economische)                  gelijkheid bereiken via sociale wetten/het parlement

Communisme

Communisme = Socialistische beweging waarbij arbeiders de macht grijpen door middel van een revolutie en zo een klassenloze samenleving creëren.

Volgens het communisme/marxisme 

• is er een klassenstrijd tussen het proletariaat (de arme arbeiders) en de bourgeoisie (rijke burgers). 
• Het proletariaat wordt zo erg uitgebuit door de bourgeoisie dat uiteindelijk de arbeiders in opstand zullen komen: Revolutie! En dan:


• Worden productiemiddelen zoals land en fabrieken bezit van iedereen (= de staat).
• Ontstaat een ideale klassenloze samenleving waarin iedereen evenveel rechten en evenveel bezit heeft: de communistische heilstaat.

Kapitalisme

Hiernaast zie je het kapitalistisch systeem volgens communisten.

Welke kritiek geeft het communisme in deze prent op het kapitalisme?

Gematigde socialisten

Willen verbetering omstandigheden arbeiders door sociale wetten. Dus via de parlementaire democratie.

Dit zijn sociaaldemocraten of gematigde socialisten.

Politieke partij: SDAP

1894 oprichting SDAP

Leider: Troelstra

Doel: Sociale Kwestie aanpakken

Middel: invoering algemeen kiesrecht

Sociale wetgeving

Het kinderwetje van Van Houten

• De liberalen waren bang voor opstanden van arbeiders (socialistische revolutie).
  
• Samuel van Houten ziet dat sociale wetgeving nodig is om dit te vermijden.
  
• In 1874 Kinderwetje van Van Houten: verbod op kinderarbeid onder de 12 jaar in fabrieken.

Bij welke stoming hoort de tekenaar? Leg uit!

Welke symbolen worden gebruikt?

Belangrijke personen, begrippen en jaartallen

• vanaf ca 1870 NL industrialiseert
• sociale kwestie
• kapitalisme
• socialisme, Karl Marx
• communisme
  
• 1848 nieuwe liberale grondwet
• sociaal-democraten
• sociale wetten (eerste sociale wet: Kinderwetje van Van Houten 1874)
• politieke partijen
• vakbonden (vanaf 1872)
• 1917 algemeen mannenkiesrecht