4H 3.5 Speciale manieren van overerven Les 1 + 2

Startopdracht - De ziekte van Duchenne

De ziekte van Duchenne (een ernstige spierziekte) wordt bepaald door een recessief gen op het X-chromosoom. Een man en vrouw zonder de ziekte krijgen een zoon met de ziekte. 

Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte? 

Noteer:

P, gameten (geslachtscellen) en F1. 

X-chromosmale overerving

Hoe groot is de kans dat hun tweede kind, een dochter, draagster is van het allel voor de ziekte? 

• P(arents):                     XAXa         x       XAY
• Geslachtscellen:   XA of Xa      x    XA of Y
• F1:

       50% kans ----->

	XA	Y
XA	XAXA	XAY
Xa	XAXa	XaY

Thema 3 Genetica

3.1 Genotype en fenotype

3.2 Genenparen

3.3 Monohybride kruisingen 3

3.4 Geslachtschromosomen

3.5 Speciale manieren van overerven

3.6 Opvoeding of aanleg

PO Epigenetica (Artikel presentatie)

Programma

• Leerdoelen
  
• Uitleg basisstof 3.5
• Klassikaal oefenen met multiple allelen, letale factoren en gekoppelde overerving. 
• Opdrachten maken 
• Afsluiting 

Leerdoelen 3.5

• Je kunt kruisingsschema's maken voor onafhankelijke overerving van multiple allelen, letale factoren en gekoppelde genen.
• Je kunt uit de kruisingsschema's voor onafhankelijke overerving van multiple allelen, letale factoren en gekoppelde genen (of uit stambomen hiervan) de frequentie van bepaalde genotypen en fenotypen van nakomelingen afleiden. 

Tot nu toe gehad...

• Monohybride: Aa x Aa


• Intermediair: A^rA^r x A^wA^w
• X-chromosomaal: X^AX^a  x  X^AY

Multiple allelen

Vaak bestaan er 3 of meer verschillende allelen voor een erfelijke eigenschap = multiple allelen.

Bloedgroepen is een bekend voorbeeld hiervan. 

Multiple allelen komen voor op autosomale genen. 

Multipele allelen

Drie allelen (I^A, I^B en i) combineren tot 4 bloedgroepen: 

Bloedgroep A:      I^AI^A of I^Ai 

Bloedgroep B:      I^BI^B of I^Bi 

Bloedgroep AB:   I^AI^B

Bloedgroep 0:      ii 

Multipele allelen

• Voor een eigenschap zijn meer dan twee allelen mogelijk binnen een populatie

Een vrouw met bloedgroep AB krijgt een kind met een man met bloedgroep B. Hoe groot is de kans dat het kind bloedgroep B heeft?

Maak opdracht 53 en 54 in je boek

Klaar? lees dan de tekst Gekoppelde overerving in je boek. 

Letale factoren

Een allel zorgt ervoor dat een organisme niet levensvatbaar is wanneer het homozygoot (dus twee maal) aanwezig is. 

Voorbeeld: q is een letaal allel bij muizen. Je kruist twee heterozygote muizen (Qq). 

25% van die nakomelingen heeft genotype qq: die zijn dus niet levensvatbaar. 

Van de overige muizen is 2/3 (66,7%) Qq en 1/3 (33,3%) QQ. 

Letale factoren:
De manx is een staartloze kat. De eigenschap staartloos is het gevolg van het dominante gen A. Voor fokkers van dit ras doet zich het volgende probleem voor: homozygote staartloze jongen zijn niet levensvatbaar. Ze sterven voor de geboorte. Het genotype van een levende staartloze kat is dus Aa.
Hoe groot is de kans op levende staartloze katten bij een kruising tussen 2 staartloze katten.

1. 100 %
2. 50 %
3. 67 %
4. 75 %

100(%) / 3 *2 = 66,66

F1 --> 1 kat met een staart (aa)

1 staartloze kat niet levensvatbaar (AA)

2 katten Aa staartloos heterozygoot

De kans op een levende staartloze kat is 67% (de kans op een staartloze kat is 75%)

Maak opdracht 55 en 56 in je boek

Klaar? Maak dan de oefening op biologiepagina.nl

Gekoppelde overerving

Gekoppelde overerving: twee eigenschappen die op hetzelfde chromosoom liggen. 

De A en B worden dus altijd samen doorgegeven, net als a en b.  

Niet gekoppelde overerving

Gekoppelde overerving

Oefenvraag gekoppelde overerving

Twee konijnen met lang haar en rechtopstaande oren die beide heterozygoot zijn voor deze eigenschappen planten zich voort. De genen voor deze eigenschappen liggen op hetzelfde chromosoom. Hoeveel procent van de nakomelingen zal kort haar en flaporen hebben? 

Let op --> omdat de allelen gekoppeld zijn (samen overerven op 1 chromosoom) krijg je dus zaadcellen en eicellen met bijvoorbeeld AB ipv A. 

Antwoord gekoppelde overerving

Gekoppelde overerving dus de dominante allelen liggen op 1 chromosoom en de recessieve allelen liggen ook op 1 chromosoom. Mogelijkheden voor geslachtscellen zijn dan AB (lang haar, rechtopstaande oren) en ab (kort haar, flaporen).

Bij de F1 doe je dus AB x ab

In een kruisingsschema ziet dat er zo uit:

          AB       ab

AB  ABAB    ABab

ab   ABab    abab

De kans is dus 25% dat de nakomelingen kort haar en flaporen hebben.

Langhaar A

Korthaar a

Rechtopstaande oren B

Flaporen b

Haar en oren erven samen over

Maak opdracht 57 en 59 in je boek

Klaar? Maak dan opdracht 60 t/m 63

Huiswerk

Lezen: 3.4

Maken opdracht 60 t/m 63

+ begrippenlijst

Klaar? Maak de oefenvragen 

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's