T5 Waarneming en gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 1

Waarneming en Gedrag

Thema 5

Je Omgeving Waarnemen

Basisstof 1

Leerdoelen

Wat is deze meneer aan het doen?

wat was de meneer in de foto aan het doen?

Waarnemen

• Je kan waarnemen met je zintuigen (zintuigcellen).
• Deze prikkels worden omgezet naar impulsen (elektrische signalen).
• Alle zintuigen samen → zintuigstelsel.
• Je hersenen zetten dit om in een waarneming die je dan begrijpt (of net niet).

Enkele zintuigen

Welke zintuigen heb je?

Zintuigen in de huid

• Je huid is een complex geheel waarin vele sensoren zitten.
• Het kan koude, warmte, tast en druk waarnemen.
• Pijnpunten (uiteinden van zenuwen) kunnen dan weer pijn waarnemen (dit kan het lichaam waarschuwen bij gevaar).

Zintuigen en hun prikkels

Leerdoelen check

De Huid

Basisstof 2

Leerdoelen

De huid kent 3 lagen.
Wat is de taak van de huid ?

1. bescherming tegen infecties
2. bescherming tegen uitdroging
3. regelen van temperatuur
4. alle bovenstaande antwoorden zijn goed

Bouw van de huid 

• 2 lagen → opperhuid en lederhuid.
• De opperhuid bestaat dan weer uit een hoornlaag en een kiemlaag.
• Hoornlaag → dode cellen en zorgt voor bescherming.  Slijt af (douche).
• Kiemlaag → levende cellen en zorgt ook voor nieuwe cellen.

De lederhuid

• Hierin liggen de zintuigen voor warmte, koude, druk en tast.
  
• Drukzintuigen liggen dieper in de huid.
• Er zijn ook talgklieren aanwezig om je opperhuid en haartjes soepel te houden.
• Er zijn ook pijnpunten, haarspiertjes, bloedvaten en zweetklieren (temperatuur regeling).

Regeling lichaamstemperatuur

• Zweten = afkoelen!
• Ook neemt de doorbloeding toe waardoor het bloed beter kan afkoelen.
• Te koud?  → rillen.  Hierdoor ontstaat warmte in de spieren.

Brandwonden

• 1ste / 2de / 3de graad.
• EHBO bij brandwonden.

In welke huidlaag liggen de drukzintuigen en zweetklieren?

1. Hoornlaag
2. Opperhuid
3. Lederhuid
4. laag onder de huid (onderhuids bindweefsel)

Wat is de functie van talg in je huid?

1. Om ervoor te zorgen dat je het kouder krijgt
2. Voor een soepelere huid
3. Voor een goede doorbloeding

De huidlaag
met daarin zintuigen en zweetklieren

1. Hoornlaag
2. Opperhuid
3. Lederhuid
4. Onderhuids bindweefsel

Als je huid afkoelt wordt dat waargenomen door:

1. koudezintuigen
2. warmtezintuigen
3. tastzintuigen
4. koudezintuigen en warmtezintuigen.

Leerdoelen check

Oren en Ogen

Basisstof 3

Leerdoelen

Vraag

• Waarmee kunnen wij horen?
• Ken je een aantal delen met naam?
• Weet iemand hoe dit allemaal werkt?

De oren

• In de oren liggen de gehoorzintuigen.
• Hiermee kunnen we geluid (= trillingen) waarnemen.
• Die trillingen gaan via de gehoorgang naar het trommelvlies.
• Dan wordt trillende lucht omgezet in een trillende vloeistof (slakkenhuis) waarna het omgezet wordt in een elektrisch signaal.

Het oor aan de buitenkant

Welke buis moet even open om je oren te "klaren"?

1. De buis van Pythagoras
2. De buis van Diogenes
3. De buis van Eustachius
4. De buis van de Vries

een prikkel voor je oren is

1. geur
2. geluidstrillingen
3. smaak
4. licht

In de trommelholte bevinden zich drie gehoorbeentjes, wat zijn de drie gehoorbeentjes?

1. Hamer, stijgbeugel en evenwichtsorgaan
2. Stijgbeugel, aambeeld en evenwichtsorgaan
3. Hamer, aambeeld en slakkenhuis
4. Hamer, aambeeld en stijgbeugel

Welke letter is het slakkenhuis?

1. Q
2. R
3. S
4. T

Waar ligt je evenwichtszintuig?

1. In je oren
2. In je huid
3. In je ogen
4. In je mond

Het oog

• Kent iemand een aantal delen van het oog met naam?
• Weet iemand hoe het oog werkt?
• Wenkbrauwen en wimpers, waarom zijn die er?

Met oogspieren kan de oogbol draaien

Let op de 3 lagen

Werking van het oog

Om te zien moet er licht in je oog komen. Via welke onderdelen van het oog komt het licht in je oog?

1. hoornvlies, pupil, lens, netvlies
2. lens, pupil, hoornvlies ,netvlies
3. pupil, lens, hoornvlies, netvlies
4. netvlies, pupil, lens, hoornvlies

Welk vlies in je oog voert voedingsstoffen naar je oog?

1. Het hoornvlies
2. Het netvlies
3. Het vaatvlies

Welk onderdeel van het oog beschermt je oog NIET?

1. wenkbrauw
2. ooglid
3. wimper
4. hoornvlies

5.5 Gedrag

Alles wat een mens of dier doet, is gedrag.

Gedrag bestaat uit reacties op prikkels.

Stoppen voor rood licht is gedrag.

Door rood rijden is ook gedrag.

Wat is gedrag?

• Respons: reactie op de prikkel.
  
• Ethologie: studie naar gedrag.
• Etholoog: iemand die gedrag bestudeert.
• Ethogram: beschrijvingen van handelingen.
• Protocol: Opsomming van de handelingen tijdens het onderzoek.

Gedragsketen

Aangeboren en aangeleerd gedrag 

• Aangeboren gedrag 
• Aangeleerd gedrag 

Motivatie 

Motivatie is nodig om gedrag uit te voeren. Motivatie is de bereidheid om gedrag uit te voeren. 

Een prikkel zorgt vaak voor de motivatie van gedrag. 

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is gedrag van soortgenoten naar elkaar. 
Mensen en dieren hebben sociaal gedrag.

Een prikkel of handeling bij sociaal gedrag heet een signaal.

Normen en waarden

Normen = gedragsregels 

Waarden = ideeën wat mensen belangrijk vinden

• Verschilt per cultuur
• Hebben dieren niet