14.5 Hormonen 5H

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

14.5 Hormonen

Inhoud hoofdstuk

14.1 De ene spier is de andere niet

14.2 Je gezichtszintuig

14.3 Zenuwstelsel

14.4 Zenuwcellen

14.5 Hormonen

Daarna nog: herhalen H6 (Voeding, vertering en gezondheid)

Doel 14.5

• je kunt uitleggen hoe een hormoon een orgaan beïnvloed
• Je kunt de rol van de hypothalamus beschrijven
• Je kunt voorbeelden van hormoongestuurde processen noemen
• Je kunt beschrijven wat een positieve terugkoppeling is

Zenuwstelsel

Electrische impulsen

Door zenuwcellen

Heel snel

Hormoonstelsel

Signaalstoffen

Via het bloed

Langzaam

Wat zijn hormonen

Signaalmoleculen, die worden aangemaakt door klieren zonder afvoerbuis, afgegeven aan en getransporteerd via het bloed, die elders in het lichaam, bij een doelwitorgaan een effect hebben

Wat zijn hormonen

Hormonen komen via de bloedsomloop overal in het lichaam maar hebben alleen bij het doelwitorgaan een effect.

Waarom reageren alleen de doelwitorganen?

Receptoren!

Klieren

Hormoonklieren zijn endocrien. Dwz dat het product van de kliercellen aan het bloed wordt afgegeven.

Endo=binnen

bv testis, bijnieren, schildklier

Klieren

Sommige andere klieren zijn exocrien. Dwz dat het product van de kliercellen aan het uitwendige milieu wordt afgegeven (afvoerbuis).

Exo=buiten

bv zweetklieren, traanklieren, maagsapklieren

Centrale aansturing van hormonen

Hypothalamus

Zenuwcellen geven hormonen

Deze komen in de hypothalamus in de bloedbaan en komen daarna in de voorkwab van de hypofyse. 

Hypofyse

In de voorkwab van de 

hypofyse wordt de hormoonaanmaak van hormonen gestimuleerd. Deze hormonen gaan naar de rest van het lichaam.

89A

Wat betekent resp.?

89A

Schrijf alle woorden op die je niet begrijpt.

Begrijpt je buurman/ buurvrouw ze ook niet?

Geef ze zometeen aan me door.

Negatieve terugkoppeling

De meeste hormonen werken met een negatieve terugkoppeling.

Ze remmen hun eigen aanmaak waardoor een effect niet steeds sterker wordt.

Voorbeeld

Thyroxine verhoogt de

stofwisselingssnelheid

in doelwitorganen

Positieve terugkoppeling

Hormoon oxytocine heeft een positieve terugkoppeling.

Zoek oxytocine op in Tabel 88A.

Waar wordt het gemaakt en wat doet het?

In je eigen woorden.

Positieve terugkoppeling

Hormoon oxytocine heeft een positieve terugkoppeling.

Oxytocine tijdens de bevalling

Oxytocine tijdens de borstvoeding

Herhaling delen H13

Regeling bloedsuikerspiegel (paragraaf 13.5)

Regeling hoeveelheid wateruitscheiding (paragraaf 13.4)

Glucose

Insuline: wordt afgegeven door de alvleesklier bij een hoge bloedsuikerspiegel. Spieren en lever nemen glucose op en vormen glycogeen. Bloedsuikerspiegel daalt

Glucagon: wordt afgegeven door de alvleesklier bij een lage bloedsuikerspiegel. Lever zet glucagon om in glucose. Bloedsuikerspiegel stijgt.

Glucose

Adrenaline: stresshormoon, wordt aangemaakt door de bijnieren (die BINAS 89A).

Zorgt voor extra afbraak glycogeen door de lever: extra glucose beschikbaar in het bloed voor vechten of vluchten.

Verzamelbuisje

Waterkanalen zorgen voor terugstromen water in het bloed.

Hormoongereguleerd

ADH (hypofyse) zorgt voor toename van het aantal waterkanalen in de celmembranen van de cellen in het verzamelbuisje (zie BINAS 89)

Verzamelbuisje

Dus: 

Veel waterverlies -> bloed met hoge osmotische waarde -> aanmaak AHD door hypofyse -> veel waterkanalen in het verzamelbuisje beschikbaar -> veel water terugresorberen uit de voorurine -> minder urine productie (geconcentreerde urine).

Verzamelbuisje

Maar ook andersom:

Veel water opname -> bloed met lage osmotische waarde -> geen aanmaak ADH door hypofyse -> weinig waterkanalen in het verzamelbuisje beschikbaar -> weinig water terugresorberen uit de voorurine -> veel urine productie (verdunde urine).

Huiswerk

14.5: 3, 4, 5, 6, 7, 11, 12, 14, 15, 16