6.4 Transplantatie en bloedtransfusie

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

6.4   Transplantatie en bloedtransfusie

Thema 6 Afweer

Voorkennisvragen

1. Welke bloedgroepen zijn er?

2. Hoe weten witte bloedcellen welke cellen lichaamseigen zijn?

3. Waarom moeten mensen die een orgaan nodig hebben vaak zo lang wachten? 

Leerdoel

Je kunt beschrijven welke problemen door antigenen kunnen ontstaan bij transplantaties en bloedtransfusies.

transplantaties

vervanging van een 

• orgaan
  
• weefsel 
  

transplantaties

donor 

• is gever van het orgaan of weefsel

acceptor

• is persoon waarbij het orgaan 
  

       wordt vangen 

een orgaan kan niet zomaar van worden uitgewisseld... 

eisen 

donor en acceptor moeten een match zijn

MHC & HLA 

major histocompatibility complex

= bij mensen:

human leukocyte antigen

MHC & HLA 

major histocompatibility complex

human leukocyte antigen

lichaamscel

(MHC = )  HLA - immuuneiwitten

Elk blokje stelt een persoon voor met een homoloog chrosomenpaar (van vader en moeder) nummer 6 waar de HLA-genen op liggen. 

Risico op afstotings-reactie

HLA

10 verschillende eiwitten

-> antigenen van de mens

-> dus vele combinaties 

mogelijk

-> antigeen aanwezig zou

 geen antilichaam ervan moeten zijn

HLA/MHC-matching

Als er een orgaantransplantatie noodzakelijk is wordt er naar veel meer gekeken dan alleen naar de bloedgroep. Er zijn ontzettend veel verschillende eiwitten aan het oppervlak van cellen die allemaal anders kunnen zijn.

Het uitgangspunt is ALLE eiwitten moeten lichaamsEIGEN zijn als er geen reactie van het immuunsysteem gewenst is.

Alle eiwitten die hierin een rol spelen worden HLA eiwitten genoemd.

donatie 

donatie is alleen mogelijk

bij een match

anders kans op afstoting

-> immuunsysteem  gaat

     donororgaan aanvallen 

afstoting

medicatie tegen afstoting

immuunsupressors

onderdrukken het 

immuunsysteem

-> ook vatbaarder 

    voor ziektes 

wat wanneer te doneren?

+ bloed

het vinden van een match:

grote kans binnen 

families

-> anders vooral op

toeval

Anja heeft bloedgroep 0+

Welke antistoffen tegen bloedgroepantigenen heeft Anja in haar bloed?

1. alleen anti-resus
2. alleen anti-A en anti-B
3. zowel anti-A, anti-B als anti-resus
4. Geen idee

Verdeling bloedgroepen

In NL:

A positief (A+) 36,6%

A negatief (A-) 6,4%

AB positief (AB+) 2,5%

AB negatief (AB-) 0,5%

O positief (O+) 38,2%

O negatief (O-) 6,8%

B positief (B+) 7,7%

B negatief (B-) 1,3%

Hoe bepaal je of bloed gaat klonteren?

1. welke antistoffen heeft de ontvanger?   (antistof A of B of allebei of niets)

2. welke antigenen heeft de donor? (A of B of allebei of niets)

3. als er twee op elkaar passen kan er geen bloedtransfusie plaatsvinden (wat dan is er klontering van het donorbloed)

De regel is: De ontvanger mag géén antistoffen in het plasma hebben tegen het antigeen op de bloedcellen van de donor.

Welke bloedgroep(en) heeft/hebben antigeen B

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Welke bloedgroep(en) heeft/hebben antistof A

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Bepaal de bloedgroep van de donor en van de ontvanger als er het volgende gebeurt:
Antistof-A erbij: klontering
Antistof-B erbij: klontering

1. Donor=A Ontvanger is O
2. Donor=AB Ontvanger is O
3. Ontvanger=O Donor is AB
4. Donor=B Ontvanger=A

Welke bloedgroep kan alle bloedgroepen ontvangen?

1. Bloedgroep A
2. Bloedgroep B
3. Bloedgroep AB
4. Bloedgroep O

Resusfactor - ontdekt bij apen

Resusbaby

• Een resusnegatieve moeder kan in verwachting zijn van een resuspositief kind.
  
• Bij de eerste zwangerschap levert dat geen problemen op.
• Bij bevalling: contact tussen bloed moeder en kind -> moeder maakt anti-resus en geheugencellen.
  
• Bij tweede zwangerschap: anti-resus door placenta naar foetus -> bloedafbraak bij het kindje.
  

Resusfactor

In deze afbeelding is te zien wat er gebeurt als een vrouw in verwachting is van een resuspositief kindje.

Iemand heeft resus-positief (Rh+) bloed.
Welk antigeen heeft hij op de buitenkant van zijn rode bloedcellen?
Kan hij resus-antistof maken?

1. wel resus-antigeen wel resus-antistof
2. wel resus-antigeen geen resus-antistof
3. geen resus-antigeen wel resus-antistof
4. geen resus-antigeen geen resus-antistof

Een resusbaby ontstaat als de moeder Rh- is en na een besmetting (bv. bij een eerdere bevalling) resusantistoffen heeft gemaakt. Deze antistoffen komen in het bloed van een volgend kind dat Rh+ is. De antistoffen breken het bloed van het kind af.
Op welke manier kan antistofvorming door de moeder, direct na de geboorte, worden tegen gegaan?

1. De moeder voor de geboorte vaccineren met een resusantigeen.
2. De moeder direct na de geboorte inspuiten met antistoffen.
3. De moeder tijdens de geboorte een bloedtransfusie geven met resusnegatief bloed.
4. De moeder voor de geboorte een bloedtransfusie geven met resusnegatief bloed.

www.reddit.com

Er is een duidelijke volgorde toe te kennen als het gaat om kans op een HLA match bij familieleden. Zet deze familieleden op volgorde. Zet het familielid met de grootste kans op een match op 1.

1

2

3

4

ééneiige tweelingbroer/zus

twee-eiige tweelingbroer/zus

broer/zus

ouder

Patiënt X heeft bloedgroep B. Welk donor bloed kan deze patiënt WEL of juist NIET ontvangen?

WEL

NIET

Donorbloed met bloedgroep A

Donorbloed met bloedgroep B

Donorbloed met bloedgroep AB

Donorbloed met bloedgroep 0

1 donor kan maximaal 2 levens redden

1. Ja
2. Nee
3. Weet niet

Wel 

Niet

Antistoffen

Hieronder staan 4 situaties genoemd waarbij bij de mens weefsels worden overgebracht.

Bepaal voor elke situatie of de kans bestaat dat het immuunsysteem van de acceptor antistoffen tegen het overgebrachte weefsel of tegen de overgebrachte cellen gaat produceren en sleep naar het bijbehorende vak:

een harttransplantatie

een transfusie waarbij iemand met bloedgroep AB zonder resusantigeen voor de eerste keer bloed krijgt van bloedgroep AB met resusantigeen

een bypassoperatie, waarbij een stukje bloedvat uit een been van patiënt wordt overgebracht naar zijn hart

bij een beenmergtransplantatie waarbij een broer donor is voor zijn zus (acceptor)

Welk genotype hoort bij welke bloedgroep?

Bloedgroep A

Bloedgroep B

Bloedgroep AB

Bloedgroep O

Welke 2 mensen hebben de best mogelijke match op basis van MHC-I receptoren (HLA-gen)?

1. Broers en zussen
2. Ééneiige tweelingen
3. Twee-eiige tweelingen
4. Geen van deze opties

Transplantaties gaan soms mis, het orgaan wordt afgestoten. Welke van de onderstaande beweringen klopt niet?

1. De HLA combinatie van de donor niet overeenkomt met dat van de ontvanger
2. De MHC I moleculen van de donor niet overeenkomen met die van de ontvanger
3. De B- en T- lymfocten van de ontvanger die 'aanvallen' zijn bij het rijpen niet weggefilterd
4. Het immuunsysteem van de ontvanger herkent de antistoffen van het donororgaan niet.