Thema 11 kaderC

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 4

Thema 11 

Voeding & Vertering

Leerdoelen bs. 1+2

Je kunt:

• de werking van enzymen beschrijven.
  
• beschrijven welke rol bacteriën en schimmels spelen bij voedselbederf.
  
• manieren noemen waarop voedsel kan worden geconserveerd. 
• de functies van voedingsstoffen en voedingsvezels in voedingsmiddelen noemen.
  
• zes groepen voedingsstoffen met hun functies en kenmerken noemen.

Enzym

• Eiwit dat reacties versnelt zonder zelf te worden verbruikt.
• Enzymen werken specifiek; één enzym maar één reactie in de cel versnelt. 

glucose + zuurstof --> water + koolstofdioxide+ energie

welke 2 processen worden hier aangegeven?

Dissimilatie

Assimilatie

Verbranding bij de mens

Enzymactiviteit

Snelheid waarmee een enzym een reactie versnelt.

optimumkromme

Diagram van de enzymactiviteit met een minimum, een optimum en een maximum.

De temperatuur en zuurgraad beïnvloeden de enzymactiviteit 

– minimum: de laagste waarde waarbij een enzym nog actief is

– optimum: de waarde waarbij de enzymactiviteit het grootst is

– maximum: de hoogste waarde waarbij een enzym actief is

Bacteriën en schimmels kunnen voedselbederf veroorzaken.

– Voedselvergiftiging: bij de afbraak van voedsel door bacteriën en schimmels kunnen giftige stoffen ontstaan.

(vb. blindedarmontsteking)

– Voedselinfectie: een besmetting die wordt veroorzaakt door grote hoeveelheden bacteriën en schimmels in het voedsel. (salmonellabacterie) 

Conserveren: voedsel behandelen zodat het niet of minder snel bederft. 

De omstandigheden voor bacteriën en schimmels worden ongunstig gemaakt.

– invriezen (bijv. vlees): de temperatuur verlagen tot −18 °C

− koelen (bijv. groente): de temperatuur verlagen tot 4 °C

– pasteuriseren (bijv. melk): verhitten tot 72 °C

– steriliseren (bijv. lang houdbare melk): verhitten tot 130–140 °C

– na verhitting inblikken (bijv. groenten) of vacuüm verpakken (bijv. koffie)

– drogen (bijv. soep): onttrekken van water aan het voedsel

– natuurlijke conserveermiddelen toevoegen: zuur (bijv. augurken), suiker

(bijv. jam) of zout (bijv. olijven)

– kunstmatige conserveermiddelen toevoegen (bijv. nitriet in vleeswaren)

• Voedingsmiddelen: alle producten die je eet en drinkt.

• Voedingsstoffen: de stoffen waaruit voedingsmiddelen bestaan.

      Voedingsvezels: onverteerbare stoffen in plantaardig voedsel. Bevorderen de darmbewegingen en de stoelgang

Voedingsstoffen kunnen in je lichaam verschillende functies vervullen.

bouwstof: Stof die wordt gebruikt bij de vorming van cellen en weefsels (voor opbouw en herstel).

brandstof: Stof die wordt verbruikt bij de verbranding(vooral glucose).

reservestof: Stof die wordt opgeslagen voor later.

beschermende stof: Stof die helpt om ziekten te voorkomen(mineralen en vitaminen).

Groepen voedingsstoffen en hun functie

Leerdoelen bs. 3+4

Je kunt:

• met behulp van de Schijf van Vijf adviezen voor een gezonde voeding en leefstijl geven.
  
• factoren noemen die van invloed zijn op het energieverbruik van organismen.
•  omschrijven wat vertering is en de functie van verteringssappen aangeven.
  
• beschrijven hoe de darmperistaltiek tot stand komt en de functies ervan benoemen.

Adviezen van het Voedingscentrum voor een gezonde leefstijl:

– Eet gezond.

– Blijf op gezond gewicht.

– Beweeg regelmatig.

– Rook niet.

– Ontspan voldoende.

Energieverbruik:

Hoeveelheid energie die wordt verbruikt voor stofwisseling en lichamelijke activiteit samen. 

Grondstofwisseling: de stofwisseling van het lichaam in rust.

Afhankelijk van de factoren: geslacht, leeftijd, lengte, lichaamsgewicht en de milieu temperatuur.

Dikker of dunner?

overvoeding: Je krijgt meer energie binnen dan je verbruikt.

overgewicht: Je bent te zwaar voor je lengte.

vermagering: Sterke afname van het lichaamsgewicht.

ondervoeding: Je krijgt minder energie binnen dan je verbruikt.

Oorzaken van eetstoornis

• beïnvloed worden door je cultuur of (sociale) media

• nare gebeurtenissen in je leven

• een gevoel van controle willen hebben

• faalangst of perfectionisme

• ontevreden zijn over jezelf of je uiterlijk

verschillende eetstoornissen

• Anorexia nervosa: iemand hongert zichzelf uit door weinig te eten.

• Boulimia nervosa: iemand braakt na het eten.

• Eetbuistoornis: iemand eet regelmatig veel te veel tijdens eetbuien.

Een eetstoornis is een serieuze ziekte en professionele hulp is meestal nodig

 Het verteringsstelsel van de mens 

Vertering

Het afbreken van voedingsstoffen die niet door de darmwand heen kunnen in verteringsproducten die wel door de darmwand heen kunnen en in het bloed kunnen worden opgenomen.

verteringsklieren: Maken verteringssappen die vaak enzymen bevatten (speekselklieren, maagsap klieren, alvleesklier en darmsapklieren).

Verteringssap: Kan voedingsstoffen verteren (bijv. speeksel, maagsap, darmsap).

Darmperistaltiek

Het afwisselend samentrekken van kring- en lengtespieren.

peristaltische bewegingen:

 Deze knijpende bewegingen kneden het voedsel en duwen het door het verteringsstelsel.

 De darmperistaltiek

Leerdoelen bs. 5+6

Je kunt:

• de delen van het verteringsstelsel noemen met hun functies en kenmerken.
  
• de verteringssappen noemen met hun functies.
• de delen van tanden en kiezen noemen met hun kenmerken.
  
• bij zoogdieren het verband aangeven tussen de voedselkeuze, de lengte van het darmkanaal en de kenmerken en functies van de tanden en kiezen.
  
• omschrijven wat tandplak is en wat tanderosie is.

Mondholte

Speekselklieren: Produceren speeksel.

Speeksel: water +  enzym dat zetmeel verteert ;doodt bacteriën.

Tanden: delen het voedsel in kleine stukjes.

Kiezen: Vermalen het voedsel in de mondholte.

Het kauwen van voedsel vergroot het oppervlakte. De enzymen in speeksel kunnen beter inwerken op het voedsel.

Voedsel

kauwen

extra oppervlakte

Het doorslikken van voedsel 

Keelholte en slokdarm

Tong: Duwt gekauwd voedsel naar de keelholte.

slokdarm:

Hier wordt voedsel voortgeduwd naar de maag.

Maag

Maag: voedsel gekneed en vermengd met maagsap.

Maagsap: water +zoutzuur + enzym dat eiwitten verteert.

Maagsapklieren: Produceren maagsap.

Maagzuur: zorgt voor een hoge zuurgraad in de maag; doodt bacteriën.

Maagportier: Kringspier die de uitgang van de maagafsluit.

Ligging van maag, lever, galblaas, alvleesklier en twaalfvingerige darm.

Lever en galblaas

Lever: Produceert gal.

Galblaas: Slaat gal op.

Gal: Vloeistof die vetten emulgeert.

Emulgeren: Grote vetdruppels verdelen in kleine vetdruppeltjes.

Alvleesklier en twaalfvingerige darm

Alvleesklier: Produceert alvleessap.

Alvleessap:  verschillende enzymen die eiwitten, koolhydraten en vetten verteren.

Twaalfvingerige darm: gal en alvleessap afgegeven aan de voedselbrij.

Dunne darm

• Hier wordt darmsap afgegeven aan de voedselbrij 
• wordt water met opgeloste voedingsstoffen en verteringsproducten opgenomen in het bloed
• +- 6 meter lang

Darmsap: verschillende enzymen die de vertering van eiwitten en koolhydraten afmaken.

water met opgeloste voedingsstoffen en verteringsproducten worden opgenomen in het bloed

Dikke darm en blindedarm

• Hier wordt een groot deel van het water aan de voedselbrij onttrokken/opgenomen in het bloed.
• +- 1, 5 meter lang.
• Blindedarmontsteking:  wormvormig aanhangsel ontstoken+ operatief verwijderen. De blindedarm zelf blijft zitten.

Endeldarm + anus

Endeldarm: Slaat ontlasting op totdat je aandrang krijgt om te poepen.

Anus: Kringspier die de uitgang van de endeldarm afsluit.

Aangespannen sluit hij de endeldarm af.

Ontspan je de kringspier dan pers je de endeldarm leeg.(poepen)

Bouw van het gebit

wortel:  zit een tand of kies bevestigd in de kaak.

tandbeen: grootste deel waaruit tanden en kiezen bestaan; is bedekt met glazuur.

glazuur: Harde stof die het tandbeen van de kroon bedekt.

cement: Dun laagje dat het tandbeen van de wortel bedekt.

Planteneters

planteneter: Organisme dat plantaardig voedsel eet.

•  een lang darmkanaal; soms +- 40 meter.
• Planteneters hebben plooikiezen
• Planteneters hebben meestal geen hoektanden.

Vleeseters

• Vleeseters (carnivoren) eten alleen dierlijk voedsel.
• vrij kort darmkanaal
• hebben knipkiezen: knippen voedsel in stukken.
• hoektanden zijn meestal groot, spits en scherp 

Alleseters

• Alleseters (omnivoren) eten zowel dierlijk als plantaardig voedsel.
•  een middellang darmkanaal
•  Mensen: darmkanaal van ongeveer 9- 11 meter lang.
• Alleseters hebben knobbelkiezen
•  alleseters zijn de hoektanden vrijwel even groot als de snijtanden.

verband tussen de voedselkeuze, de lengte van het darmkanaal en Gebit

Verzorging van het gebit

tandplak: Dun laagje aanslag op tanden en kiezen; kan verkalken tot tandsteen.

tandbederf: Aantasting van het gebit door tandplak.

tanderosie: Aantasting van het gebit door zure voedingsstoffen.

fluoride: Een behandeling met fluoride zorgt ervoor dat het glazuur sterker wordt, waardoor de tanden beter beschermd zijn tegen zuur.