VEI M4 13.6 Afweer 2023 2024

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 4

13.6 Afweer

Errst evn opfrissen

Bloed, bloedsomloop, bloedvatenstelsel, lymfestelsel

Lesson Up 

In hooggelegen gebieden bevat de lucht minder zuurstof dan in Nederland. Nederlandse topsporters trainen graag een aantal weken in die gebieden. Daarna leveren ze in Nederland betere prestaties. Als gevolg van de training is de samenstelling van het bloed veranderd. Wat is door de training veranderd in de samenstelling van het bloed?

1. Het bloed bevat meer plaatjes
2. Het bloed bevat meer witte bloedcellen
3. Het bloed bevat meer rode bloedcellen

Bij sommige diersoorten komen zogenaamde wondernetten voor. Bij zo’n
wondernet vertakt een slagader zich in kleinere slagaders die weer uitkomen
in één grotere slagader (zie afbeelding 5). Een wondernet bestaat uit slagaders.
Drie plaatsen in de bloedvaten van dit wondernet worden met de letters
P, Q en R aangegeven. De samenstelling van het bloed op deze plaatsen wordt
met elkaar vergeleken.
Welke letter geeft de plaats aan waar de hoeveelheid van de voedingsstof glucose
in het bloed het laagst is?

1. Letter P.
2. Letter Q
3. Letter R

In de tekening hiernaast zie je een stukje van de bloedsomloop met de drie typen bloedvaten.

Hoe heten de bloedvaten 1, 2 en 3? 

1.

2.

3.

Ader

Slagader

Haarvaten

In de afbeelding zie je het hart met enkele bloedvaten.

Sleep de bloedvaten naar de juiste namen.

Kransslagader

Bovenste holle ader

Aorta

Longslagader

Longader

Hoe noem je vloeistof in het lymfevatenstelsel?

1. cytoplasma
2. lymfe
3. bloedplasma
4. weefselvloeistof

Wat is de functie van het lymfevatenstelsel?

1. Het lymfevatenstelsel transporteert zuurstof naar de cellen en voert afvalstoffen af.
2. Het lymfevatenstelsel voert lymfe terug naar het bloed en controleert lymfe op ziekteverwekkers en ongewenste stoffen.
3. Het lymfevatenstelsel helpt bij de spijsvertering en absorbeert voedingsstoffen.
4. Het lymfevatenstelsel pompt bloed door het lichaam en voorziet weefsels van voedingsstoffen.

Leerdoelen

13.6.1 Je kunt beschrijven hoe antistoffen bescherming bieden tegen infecties en op welke manieren immuniteit kan ontstaan.

13.6.2 Je kunt omschrijven hoe stoffen een allergische reactie kunnen veroorzaken.

Gelukkig word je niet zomaar ziek van allerlei stoffen en ziekteverwekkers. Je lichaam verdedigt zich daartegen.

Infectie

• Stoffen die niet in je lichaam thuishoren noem je lichaamsvreemde stoffen

• Als het ziekteverwekkers toch lukt om je lichaam binnen te komen, heb je een infectie.

• Ziekteverwekkers zijn vaak virussen, bacteriën en/of schimmels

tegen een infectie:

• Opperhuid/hoornlaag
• Slijmvliezen
• Maagsap
  

van een infectie:

• Koorts
• Medicijnen bv. antibiotica
• Witte bloedcellen
• Antistoffen
  

Bescherming

Bestrijden

Afweer tegen ziekteverwekkers

• Algemene afweer: beschermt tegen binnendringers van ziekteverwekkers.
•  Specifieke afweer: één antistof tegen één ziekteverwekker.

Algemene afweer 

• Opperhuid
• Talg 
• Slijmvlies in de luchtwegen
• Darmwand
• Maagsap

• Witte bloedcellen maken ziekte verwekkers onschadelijk

Specifieke afweer

• Elke ziekteverwekker heeft eigen specifieke antigenen aan de buitenkant. 
• Dus één type antistof kan zich eraan hechten.
• Er zijn veel verschillende antistoffen nodig.
• Als je met een ziekte besmet bent geweest kun je in het bloed de desbetreffende antistoffen vinden.

Antistoffen/specifieke afweer

• Antigenen: eiwitten aan de buitenkant van de ziekteverwekker.
• Afweersysteem herkent het eiwit als lichaamsvreemd.
• Witte bloedcellen maken antistof (tegen de ziekteverwekker)
• Antistoffen plakken aan de antigenen van de ziekteverwekker.
• Ziekteverwekker wordt hierdoor onschadelijk

Het duurt even voordat er voldoende antistof is gemaakt door de witte bloedcellen. Daardoor ben je vaak eerst wel ziek.

Afweer wordt onderscheiden in algemene afweer en specifieke afweer. Wat wordt bedoeld met algemene afweer?

1. Opruimen van micro-organismen
2. Maken van antistoffen

Van welk type bescherming is er sprake bij bescherming door maagzuur?

1. Algemene afweer
2. Specifieke afweer
3. Natuurlijke immuniteit
4. Actieve immunisatie

Immuniteit: als in je bloed antistoffen aanwezig zijn tegen de ziekteverwekker

natuurlijke immuniteit

kunstmatige immuniteit

Natuurlijke immuniteit

Iemand is ziek geweest en heeft daardoor antistoffen tegen deze ziekte in zijn bloed.

Kunstmatige immuniteit (vaccinatie)

Kinderen krijgen bijvoorbeeld in hun eerste levensjaar een DKTP-prik. Vaccinatie tegen Difterie, Kinkhoest, Tetanus en Polio)

Actieve en passieve immuniteit

• Actieve immunisatie: als de persoon zelf de antigenen maakt.

• Passieve immunisatie: als je antistoffen kant en klaar toegediend krijgt: ingespoten krijgt (serum)                                                                                                                                                                                                                                                      of via moedermelk.

• Natuurlijk actieve immuniteit
• Natuurlijk passieve immuniteit

• Kunstmatig passieve immuniteit
• Kunstmatig actieve immuniteit

Als je een vaccin krijgt is sprake van?

1. Natuurlijke actieve immuniteit
2. Natuurlijke passieve immuniteit
3. Kunstmatige actieve immuniteit
4. Kunstmatige passieve immuniteit

Na een griep ben je beter geworden.

1. actieve natuurlijke immuniteit
2. actieve kunstmatige immuniteit
3. passieve natuurlijke immuniteit
4. passieve kunstmatige immuniteit

Je bent gebeten door een slang. Je krijgt antigif. Hoe noemen we dit?

1. Kunstmatige passieve immuniteit
2. Kunstmatige actieve immuniteit.
3. Natuurlijke passieve immuniteit
4. Natuurlijke actieve immuniteit

Allergie

• afweersysteem reageert sterk op een bepaalde stof
• hooikoorts = allergie
• allergische reactie voor   stuifmeelkorrels
• allergisch zijn voor bv:
• huisstofmijt, dieren, stoffen  van   voedsel en make-up

Hooikoorts

hooikoorts:

Overgevoeligheid voor stuifmeel.

 Hierdoor ontstaat een branderig of jeukend gevoel in neus, keel en ogen

Transplantatie: vervangen van aangetast weefsel of orgaan

• Kans op afstotingsreactie (antigenen)
• Internationaal registratiesysteem
• Afstotingsremmers

Bloedtransfusie

1. Rode bloedcellen: hemoglobine en ijzer
2. Bloedplasma: stollingseiwitten en antistoffen
3. Bloedplaatjes: leukemie

Bloedgroepen

ABO-systeem

• A
• B
• AB = universele ontvanger
• 0 = universele donor

Hemolyse: samenklonteren RBC

Bloedgroepbepaling

Bloedgroepen

Resusfactor

• Resuspositief bloed (Rh+)
• Resusnegatief bloed (Rh-): antiresus = hemolyse

Resuskindje (Rh- moeder en Rh+ kindje)

Resusziekte

Samenvatting

A kan geen B of AB ontvangen, wel A of 0

B kan geen A of AB ontvangen, wel B of 0

AB kan alles ontvangen = universele ontvanger

0 kan alleen 0 ontvangen

Dus is 0 de universele donor

- kan geen + ontvangen, wel -

+ kan wel - ontvangen, wel +

biologiepagina.nl

Seksueel overdraagbare aandoeningen

Besmettelijke infectieziekten die je door seks kunt krijgen

• Vaginaal
• Anaal
• Oraal

Hepatitis B, syfilis en hiv

• Bloed
• Moeder op kind (zwangerschap/borstvoeding)

Schaamluis en genitale wratten

• Kleding
• Lakens
• Handdoeken

NIET VIA wc-bril, glas, deurknop, etc..

Wat is (biologisch gezien) "interessant"?

• Virus: aids, genitale wratten, hepatitis B en herpes genitalis
• Bacterie: chlamydia, gonorroe, syfilis
• Schimmel: candida
• Insect: schaamluis 

Wat is (biologisch gezien) "interessant"?

• Aids -> dood
• Chlamydia en gonorroe -> onvruchtbaarheid vrouwen
• Hepatitis B -> ontstoken lever/chronisch ziek
• Syfilis -> aantasting hersenen

Aids

• Je kunt er nog niet van genezen
• Wel HIV-remmers
• Seropositief: HIV(irus) in je bloed
• Via onveilige seks, drugsnaalden, zwangerschap/borstvoeding, bloedtransfusie
  

• Maakt witte bloedcellen kapot
• Witte bloedcellen: uitschakelen ziekteverwekkers
• Dus; je afweer werkt niet goed meer

Stap voor stap

36.000.000 mensen; vooral in arme landen

Baarmoederhals-kanker

• HPV(irus)
• > 100 verschillende typen
• > 10 typen kunnen kanker veroozaken
• 80% raakt besmet (condoom beschermt niet goed)
• Vaak geen symptomen, maar HPV kan in lichaam blijven zitten
• Incubatietijd van 15 jaar
• Inenting: lichaam herkent virus en ruimt deze meteen op