Les 5: sociaal gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Les 5: sociaal gedrag

Leerdoelen 

- Aan het einde van de les kun je  typen sociaal gedrag onderscheiden.

- Je kunt overeenkomsten en verschillen noemen tussen het gedrag van mensen en gedrag van dieren.

Inhoud

-Herhalingsopgaven

-Extra uitleg

-Opgave sociaal gedrag

-Flimpjes

Sociaal gedrag

Bij sociaal gedrag is een handeling van de ene soortgenoot een prikkel voor de volgende handeling van een andere soortgenoot. De handelingen worden bij sociaal gedrag signalen genoemd. Door signalen is communicatie tussen soortgenoten mogelijk. Signalen kunnen worden doorgegeven via kleur, geur, geluid, houding of gebaren. Onder sociaal gedrag vallen onder andere het vaststellen van de rang- of pikorde, gedrag dat een rol speelt bij de taakverdeling binnen groepen, voortplantingsgedrag en territoriumgedrag.

Dieren die in groepsverband leven, proberen ondergeschikte dieren vaak door het uitlokken van gevechten een hogere plaats in de rangorde te krijgen. Het komt echter zelden door gevechten op leven en dood. Vaak is dreiggedrag voldoende om een conflict te beëindigen. Bij het dreigen kunnen de dieren imponeergedrag vertonen; ze maken zich zo groot en indrukwekkend mogelijk. Tegenover het dreiggedrag van een dominant mannetje vertoont een ondergeschikt dier vaak verzoeningsgedrag. Meestal is het conflict dan beëindigd. Soms volgt korte paring of een schijnparing.  

Sociaal gedrag

• Territoriumgedrag
• Dreiggedrag
• Aanvalsgedrag
• Vluchtgedrag
• Baltsgedrag
• Broedzorg
• Imponeergedrag
• Verzoeningsgedrag
  

Voortplantingsgedrag

Gedrag: om voort te planten

* Wordt veroorzaakt door hormonen

Balts      =>  voortplantingsgedrag bij vogels en vissen

Bronst  =>   voortplantingsgedrag bij herten

Balts

Balts= voortplantingsgedrag bij dieren

Bij elke diersoort anders

Vast patroon

Op vaste tijden van het jaar

Voortplantingsgedrag

Vaak probeert het mannetje indruk te maken op het vrouwtje

0

Territoriumgedrag

Bij veel diersoorten proberen mannetjes een territorium af te bakenen. Dit doen ze via territoriumgedrag. Het gebied waarin een mannetje dan leeft wordt zo verdedigt tegen binnendringende soortgenoten. Door het vormen van een territorium wordt een zekere hoeveelheid voedsel of ruimte veilig gesteld om nakomelingen groot te brengen. Een soortgenoot die het territorium binnendringt wordt doorgaans aangevallen. De soortgenoot zal vaak vluchten. Dieren die een territorium verdedigen, vertonen op de grens ervan dreiggedrag als een indringer nadert.

Territoriumgedrag

Het territorium is het gebied waarin het dier leeft. 

Het territorium wordt verdedigd 

tegen soortgenoren

laten weten dat het je territorium is door middel van geluid

territorium verdedigen met geweld

territorium verdedigen met geweld

Territorium afbakenen door middel van geur.

Het jachtluipaard plast tegen voorwerpen.

De geur wordt herkent door andere jachtluipaarden

Het territorium afbakenen met geuren.

De kat heeft een geurklier achter de oren

Door ergens tegenaan te wrijven, komt de geur daaraan te zitten.

Andere katten herkennen de geur

Overspronggedrag

Niet logisch gedrag, dat een dier laat zien als hij twee soorten gedrag tegelijk wil laten zien.

Voorbeeld: een hond weet niet of hij moet vechten of vluchten. 

Daarom gaat hij gapen. 

Gapen is in dit geval overspronggedrag

Rangorde

Rangorde komt voor bij sociale organismen.

Dominant dier = de baas van die groep

Onderdanig dier = niet de baas in die groep

Er is een verdeling over alle dieren, waarbij er 1 het allerdominanst is, en 1 het aller onderdanigst

De baas in de groep

Het dominante dier is de baas over de onderdanige dieren in de groep.

Rangorde: een groep met dominante en onderdanige dieren, waar iedereen zijn plek kent.

Een rangorde brengt rust in de groep, de regels zijn duidelijk. 

Bij hennen heet de rangorde: pikorde.

Dominant

Dominant

Onderdanig gedrag

0

Ruzie zonder vechten = imponeergedrag

Dreigen is het gedrag dat dieren vertonen als ze agressief en bang tegelijk zijn.

Bij dreigen bepaal je wie de sterkste is, zonder te vechten.

Dreigen kan leiden tot overspronggedrag.

Een dier vertoont dan gedrag dat op dat moment niet past.

0

0

Verder lezen

Biologie voor jou (BVJ):

Lezen: Blz. 50 t/m 53

Wiki gedrag: 

https://maken.wikiwijs.nl/117816/Thema_1__Gedrag#!page-4010664

Bekijk en lees: 4. Sociaal gedrag, paragraaf 4.1 t/m 4.3

Bekijk de chimpansees op de afbeelding hiernaast.

Van welk gedrag is hier sprake?

1. agressief gedrag
2. paringsgedrag
3. sociaal gedrag
4. vluchtgedrag

Twee soorten gedrag zijn: baltsgedrag en territoriumgedrag.

Tot welk soort gedrag behoort het kwaken van de kikkers zoals in de tekst beschreven wordt?

1. Alleen tot baltsgedrag
2. Alleen tot territoriumgedrag
3. Zowel baltsgedrag als territoriumgedrag

Elk varken heeft in zijn snuit een zogenaamde wroetschijf. Met deze schijf, die veel zintuigen bevat, onderzoekt het dier in een natuurlijke omgeving de grond. Hij zoekt naar voedsel, maar in een hok met een roostervloer valt niet veel te onderzoeken. Een varken begint dan bij een soortgenoot te wroeten en te knabbelen. Het knabbelen gaat over in bijten in de staart. Proeft een varken eenmaal bloed, dan ontstaat jachtgedrag dat typisch is voor varkens, want varkens eten ook vlees. Een aangevreten varken wordt nagejaagd en nog verder aangevreten.
Tot welk soort gedrag behoort het wroeten?

1. Territoriumgedrag
2. Verzorgingsgedrag
3. Fourageergedrag (voedsel zoek gedrag)

In februari nemen mannetjes-aalscholvers bij het zien van vrouwtjes bepaalde houdingen aan (zie de afbeelding).
Hoe wordt het gedrag in de afbeelding genoemd?

Geluiden, geuren en kleuren kunnen prikkels zijn die bij dieren leiden tot bepaald gedrag.
Welke van deze prikkels kunnen een rol spelen bij het voortplantingsgedrag van dieren?

1. Alleen geluiden en geuren
2. Alleen geluiden en kleuren
3. Alleen geuren en kleuren
4. Zowel geluiden, als geuren en kleuren

Twee stekelbaarsjesmannetjes bevinden zich op de grens van hun territorium. Ze vertonen allebei afwisselend aanvals- en vluchtgedrag. Plotseling gaat één van de vissen zandhappen. Dit zandhappen doet het mannetje bij het bouwen van een nest.
Hoe noem je dit gedrag in deze situatie?

1. Verzoeningsgedrag
2. Overspronggedrag

In het diepste geheim werden twee weken geleden zenders geplakt op tien gewone zeehonden "Phoca vitulina". De wilde dieren werden gevangen onder het Waddeneilandje Rottumerplaat, ze kregen een satellietzender in hun nek en werden weer losgelaten in de Waddenzee.
Marien biologe drs. Sophie Braseur: "De minicomputer meet om de tien seconden hoe diep de zeehond zwemt, op welke tijd hij een duik neemt en hoe lang de zeehond op een bepaalde diepte blijft. Iedere zes uur worden de gegevens weggeschreven. Per zes uur krijg ik een gegevenspakketje".
De verwachting is dat deze zeehonden in het gebied zullen blijven en goed zijn te volgen.
Op welk van deze gedragssystemen heeft de informatie die Sophie Braseur zegt te ontvangen, vooral betrekking?

1. Paringsgedrag
2. Voedsel zoekgedrag
3. Zorg voor de jongen

Een mannetjes- en een vrouwtjestapuit blijven hun hele leven bij elkaar; ze zijn monogaam. Verschillende mannetjes proberen een vrouwtje het hof te maken. Uit deze mannetjes kiest zij haar partner. Er worden na de paring 3-6 eieren gelegd in een nest, dat zich meestal in een rotsholte bevindt. Alleen het vrouwtje broedt, maar het mannetje en het vrouwtje zorgen samen voor de kuikens. Bijzonder is dat er bij het nest een muurtje van kiezelsteentjes is te vinden dat door het mannetje wordt gebouwd met materiaal dat hij verzamelt in een straal van 10 meter rond het nest. Met het bouwen van het muurtje probeert een mannetje een vrouwtje het hof te maken. Hoe noem je het verzamelen van steentjes en het bouwen van een muurtje door het mannetje?

1. Baltsgedrag
2. Broedzorggedrag
3. Paringsgedrag
4. Territoriumgedrag

Welke voordelen heeft het voor een dier om in een kudde te leven ?

Door welke sleutelprikkels kunnen dieren met elkaar communiceren? Noem er minstens drie!

Overspronggedrag is:

1. over iemand springen
2. ineens ander gedrag vertonen
3. sprongetje maken
4. aanvallen

Dit is een voorbeeld van

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. sociaal gedrag

Een kat die wordt aangevallen,
zet zijn haren overeind.

Wat voor gedrag vertoont de kat?

1. Baltsgedrag.
2. Imponeergedrag.
3. Onderdanigheidsgedrag.
4. Overspronggedrag.

Bij ... bedenkt een dier nieuw gedrag, door eerder opgedane ervaringen te combineren.

1. Overspronggedrag
2. Imiteren
3. Aangeboren
4. Inzicht

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. verzoeningsgedrag
4. sociaal gedrag

Mannetjeshonden plassen veel vaker
dan vrouwtjeshonden.
Bij welk type gedrag hoort dit gedrag
van de hond?

1. Imponeergedrag
2. Baltsgedrag
3. Overspronggedrag
4. Territoriumgedrag

Een pad die een vijand ziet, maakt zich dik en gaat omhoog op de poten staan.

Hoe noemen we dit gedrag?

1. baltsgedrag
2. imponeergedrag
3. overspronggedrag
4. territoriumgedrag

Schrijf de juiste rangorde op in de volgorde van meest dominant naar minst dominant. (2015 I)

Kijk goed naar welk dier alle keren wint => die is het meest dominant

Kijk dan wie 1 keer verliest => die zit daar net onder

En zo verder

Het dier dat altijd verliest, is het meest onderdanig en komt dus achteraan

Om ruzie en verwondingen te voorkomen is er binnen groepen vaak sprake van een ... .

1. Rangorde
2. Pikorde
3. Intimideren
4. Inzicht

Twee soorten gedrag zijn: baltsgedrag en territoriumgedrag.
Tot welk soort gedrag behoort het kwaken van de kikkers zoals in de tekst beschreven wordt?

1. alleen tot baltsgedrag
2. alleen tot territoriumgedrag
3. zowel tot baltsgedrag als tot imponeergedrag

In een groep kippen is een bepaalde rangorde. Deze rangorde, de zogenaamde pikorde, bepalen de kippen door elkaar te pikken. De meest gepikte kip staat onderaan in de pikorde. Aan de hand van een ethogram wordt van vijf kippen de pikorde bepaald. Het resultaat is hieronder weergegeven. Een pijl wijst naar de kip die door een ander wordt gepikt.
Bepaal met behulp van de afbeelding de pikorde van de kippen. Welke kip staat bovenaan in de pikorde? Leg uit waarom!

afbeelding

In een dierentuin leven vijf witte neushoorns samen in een groep, één mannetje en vier vrouwtjes. Een onderzoeker noteert regelmatig hoe vaak de dieren dreiggedrag vertonen tegen elkaar, zoals brullen, duwen en stoten met de hoorn. Uit de resultaten trekt hij conclusies over een rangorde binnen de groep. In een schema geeft hij die rangorde weer (zie de afbeelding).
Geef de naam van de neushoorn die het laagst in de rangorde staat

1. Rita
2. Klara
3. Dora
4. Arnold

Huiswerk 

- Maken opdracht 17 en 18 blz 128 werkboek.

Je maakt een foto van je gemaakte werk en upload het in slide nummer 45. 

Zie ook de werkwijzer

Schrijf 2 dingen op die je deze les geleerd hebt.

Stel 1 vraag over iets dat je deze les nog niet zo goed hebt begrepen

0

0

https: