H4- thema 3 - BS4

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 3 Genetica

BS4 - geslachtschromosomen

leerdoelen BS4

begrippen BS4

X-chromosomaal 

geslachtscellen

bevruchting

X-chromosomale overerving 

gen ligt dan op het X-chromosoom

-> % mannen verschilt van % vrouwen

-> dom. en res. van invloed

Voorbeelden van X-chr. genen

rood-groenkleurenblindheid 

ziekte van Duchenne 

enz. 

stappenplan kruisingsvraagstukken

1. Wat zijn de mogelijke allen? 
   
2. Wat is het genotype van ouder #1? -> wat zijn de mogelijke gameten?
3. Wat is het genotype van ouder #2? -> wat zijn de mogelijke gameten?
4. Maak een kruisingstabel en vul deze in.
5. Schrijf op wat de mogelijke genotypes zijn en de kans hierop. 
6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

stappenplan kruisingsvraagstukken

1. Wat zijn de mogelijke allen? 
   
2. Wat is het genotype van ouder #1? -> wat zijn de mogelijke gameten?
3. Wat is het genotype van ouder #2? -> wat zijn de mogelijke gameten?
4. Maak een kruisingstabel en vul deze in.
5. Schrijf op wat de mogelijke genotypes zijn en de kans hierop. 
6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

stappenplan

1. Wat zijn de mogelijke allen? 

-> nu extra belangrijk want

mannen sneller ziek -> zowel bij recessief als dominant, omdat ze maar 1 X-chromosoom hebben

- > is vrouw drager recessieve aandoening -> alle zoons 50% kans dat ze een aangedane X krijgen

Voorbeeld vraag: 

48. Bij mensen is het allel voor kleurenblindheid recessief en X-chromosomaal ( X^k). Een man die alle kleuren kan zien en zijn vrouw die draagster is krijgen een kind. 

a. Maak een kruisingsschema van deze kruising

b. Hoe groot is de kans dat het kleurenblind is als het een dochter wordt geboren? 

c. Hoe is de kans dat het kind kleurenblind is als een zoon wordt geboren? 

Voorbeeld vraag: 

48. Bij mensen is het allel voor kleurenblindheid recessief en X-chromosomaal ( X^k). Een man die alle kleuren kan zien en zijn vrouw die draagster is krijgen een kind. 

a. Maak een kruisingsschema van deze kruising

1. mogelijke allelen X^kY kb - X^KY nkb - X^KX^K nkb- X^KX^k nkb- X^kX^k kb

2. genotype ouder 1 -> X^KY -> gameten X^K en Y

3. genotype ouder 2 -> X^Kx^k

Voorbeeld vraag: 

48. Bij mensen is het allel voor kleurenblindheid recessief en X-chromosomaal ( X^k). Een man die alle kleuren kan zien en zijn vrouw die draagster is krijgen een kind. 

a. Maak een kruisingsschema van deze kruising

1. mogelijke allelen X^kY kb - X^KY nkb - X^KX^K nkb- X^KX^k nkb- X^kX^k kb

2. genotype ouder 1 -> X^KY -> gameten X^K en Y

3. genotype ouder 2 -> X^Kx^k

	X K	Y
X K
X k

Voorbeeld vraag: 

48. Bij mensen is het allel voor kleurenblindheid recessief en X-chromosomaal ( X^k). Een man die alle kleuren kan zien en zijn vrouw die draagster is krijgen een kind. 

a. Maak een kruisingsschema van deze kruising

1. mogelijke allelen X^kY kb - X^KY nkb - X^KX^K nkb- X^KX^k nkb- X^kX^k kb

2. genotype ouder 1 -> X^KY -> gameten X^K en Y

3. genotype ouder 2 -> X^Kx^k

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Voorbeeld vraag: 

5. Schrijf op wat de mogelijke genotypes zijn en de kans hierop. 

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Voorbeeld vraag: 

5. Schrijf op wat de mogelijke genotypes zijn en de kans hierop. 

(stap 1) mogelijke allelen 

X^kY  -> 1 van de 4 = 25%

X^KY  -> 1 van de 4 = 25%

X^KX^K -> 1 van de 4 = 25%

 X^KX^k -> 1 van de 4 = 25 %

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Voorbeeld vraag: 

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

X^kY  -> 1 van de 4 = 25% =  kleurenblind

X^KY  -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

X^KX^K -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

 X^KX^k -> 1 van de 4 = 25 % = niet kleurenblind

terug naar de vragen : 

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Voorbeeld vraag: 

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

X^kY  -> 1 van de 4 = 25% =  kleurenblind

X^KY  -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

X^KX^K -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

 X^KX^k -> 1 van de 4 = 25 % = niet kleurenblind

b) kans op een kleurenblinde dochter?      c) kans op een kleurenblinde zoon?

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Voorbeeld vraag: 

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

X^kY  -> 1 van de 4 = 25% =  kleurenblind

X^KY  -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

X^KX^K -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

 X^KX^k -> 1 van de 4 = 25 % = niet kleurenblind

b) kans op een kleurenblinde dochter?                  c) kans op een kleurenblinde zoon?

b) kans op X^kX^k niet aanwezig = 0%

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Voorbeeld vraag: 

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

X^kY  -> 1 van de 4 = 25% =  kleurenblind

X^KY  -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

X^KX^K -> 1 van de 4 = 25% = niet kleurenblind

 X^KX^k -> 1 van de 4 = 25 % = niet kleurenblind

b) kans op een kleurenblinde dochter?             c) kans op een kleurenblinde zoon?

b) kans op X^kX^k niet aanwezig = 0%.                   c) kans op X^kY ?  -> is 25%

6. Schrijf op wat de mogelijke fenotypes zijn en de kans hierop. 

	X K	Y
X K	X K X K	X K Y
X k	X K X k	X k Y

Tips bij  X- (of Y-) chromosomaleovererving

check of het X- of Y- chromosomaal overerft

gooi nooit alle fenotypes op 1 hoop -> want resultaat is dus afhankelijk van het geslacht

let op!!!

in het dierenrijk is niet altijd XX vrouw en XY man!! 

-> vogels!!! 

X-chromosomale overerving

Bij kanaries komt een allel e voor dat X-chromosomaal en recessief is. Embryo's die geen allel E bezitten, sterven in een vroeg stadium. Bij vogels hebben mannetjes twee X-chromosomen per lichaamscel en vrouwtjes één X- en één Y-chromosoom. Een kanarievrouwtje paart met een homozygoot kanariemannetje.

• Hoe groot is de kans dat het eerst-uitgekomen kanariemannetje heterozygoot is voor deze eigenschap? Laat dit zien met een kruisingsschema. 
  

X-chromosomale overerving

Hieronder staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een ziekte. De zwarte personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door één gen dat X- chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?

 

Hieronder staat een stamboom. De personen die met grijs aangegeven zijn, hebben een ziekte. De zwarte personen zijn gezond. De ziekte wordt veroorzaakt door één gen dat X- chromosomaal is. Vrouw 7 is in verwachting van kind 11. De baby blijkt een meisje te zijn. Hoe groot is de kans dat meisje 11 de ziekte heeft?

Kan de eigenschap (zwart) X-chromosomaal zijn of niet?

1. Ja, dat zou kunnen
2. Nee, dat kan niet
3. Te weinig informatie

Is deze eigenschap X-chromosomaal?

1. Ja
2. Nee

Chromosomen paar

Chromosoom

Geslachtschromosomen

Kleurenblindheid wordt veroorzaakt door het x-chromosomale gen A en erft recessief over. Hoe groot is de kans dat meneer Groen (XaY) en mevrouw Groen (XAXa) een kleurenblinde dochter krijgen? Vul het kruisschema in én geef de kans. 

Opdracht

♀/♂

Xa

Y

XA

Xa

XAXa

XAY

XaXa

XaY

huiswerk

opdracht 40 t/m 49

interesse in meer verdieping? opdracht 51 en 52

lees BS5