12.2 Voedingsmiddelen en voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g
• Leerjaar 3

12.2 Voedingsmiddelen en voedingstoffen

Leerdoelen

12.2.1 Je kunt de functies van voedingsstoffen en voedingsvezels in voedingsmiddelen noemen.

12.2.2 Je kunt zes groepen voedingsstoffen met hun functies en kenmerken noemen.

Voedingsmiddelen

Alle producten die je eet en drinkt noem je voedingsmiddelen.

Twee varianten:

• Plantaardig 
• Dierlijk

Plantaardig

Veel voedingsmiddelen komen van planten. Dat zijn plantaardige voedingsmiddelen. Meestal eet je niet de hele plant, maar een deel ervan. Delen van planten zijn wortels, stengels, bladeren, vruchten en zaden

Dierlijk

Er zijn ook dierlijke voedingsmiddelen. Als je vlees eet, eet je een deel van een dier. Je kunt ook producten van dieren eten, zoals eieren en melk. Van melk worden zuivelproducten gemaakt, zoals boter, kaas en yoghurt. Ook dat zijn dierlijke voedingsmiddelen.

Plantaardig in plaats van dierlijk

Er zijn producten die dierlijk lijken maar niet van dieren afkomen. Bijvoorbeeld halvarina, of Sojamelk.

Voedingsstoffen 

In voedingsmiddelen zitten voedingsstoffen (hele kleine stukjes uit ons voedsel wat ons lichaam voor verschillende doeleinden gebruikt). 

In de meeste voedingsmiddelen komen alle groepen voedingsstoffen voor. Vlees bevat voornamelijk eiwitten, maar heeft ook vitaminen en mineralen en vet. 

Voedingsmiddelen

Voedingsstoffen

Zes groepen voedingsstoffen

Er zijn zes groepen voedingsstoffen:

• eiwitten

• koolhydraten

• vetten

• water

• mineralen

• vitaminen

Voedingsstoffen

Voedingsstoffen zijn stoffen die je lichaam nodig heeft voor energie, groei en herstel. 

Voedingsstoffen kunnen vier functies hebben:

• Brandstof 
• Bouwstof 
• Reservestof 
• Beschermende stof

Brandstoffen gebruik je om energie van te krijgen. Jouw lichaam verbrandt deze stoffen zodat je kunt bewegen, warm blijfen of leren. Hoe meer je beweegt, hoe meer energie je nodig hebt. 

Koolhydraten en vetten zijn de belangrijkste brandstoffen. Cellen kunnen ook eiwitten verbranden. 

Bouwstoffen zijn de stoffen die je lichaam nodig heeft om nieuwe cellen te maken. Ze zorgen voor groei, sporters en bodybuilders gebruiken dit veel om meer spieren te krijgen     . Of pubers in de groei!       Maar ook voor het genezen van wonden. 

 Alle voedingstoffen zijn bouwstoffen. 

Reservestoffen 

worden opgeslagen in jouw lichaam totdat deze het nodig heeft. 

Koolhydraten en vetten zijn reservestoffen. Eiwitten zijn geen reservestoffen. 

Beschermende stoffen 

zorgen ervoor dat je lichaam gezond blijft. Mineralen en vitaminen. Bv. fluoride in tandpasta, of jood in zout. 

Eiwitten

Eiwitten zijn ten eerste bouwstoffen. Cellen worden grotendeels gemaakt door eiwitten. Enzymen zijn ook eiwitten. Ze zijn dus nodig voor het vormen van cellen (bijv. spiercellen). Wat er over is wordt gebruikt als brandstof. Je lichaam slaat geen eiwitten op, ze kunnen dus niet als reservestof gebruikt worden. 
Ze zitten veel in vlees, vleesvervangers en eieren.

Koolhydraten

Suiker en zetmeel zijn koolhydraten. Plantaardige voedingsmiddelen bevatten koolhydraten, dierlijke voedingsmiddelen veel minder. 

Koolhydraten zijn belangrijke brandstoffen: ze leveren energie. Suikers en zetmeel worden verteerd tot glucose, glucose wordt in de cellen verbrand. Is er veel over dan wordt het opgeslagen als glycogeen of als vet (reservestof).

Vetten

Vetten zijn een hele goede brandstof, maar worden ook gebruikt als bouwstof en worden snel opgeslagen als reservestoffen. Er zijn 2 type vetten:

Onverzadigde vetten: De plantaardige, vloeibare vetten (vis, noten, olijfolie). Worden vooral gebruikt als bouwstof (de celmembraan heeft deze nodig)

Verzadigde vetten: Zijn dierlijke vetten. Dienen vooral als brandstof. 

In vetten zitten de vitamines A, D en E. 

Verzadigde vetten zijn verkeerde vetten. Ze geven kans op hart en vaatziekten. Je kan deze beter vervangen met onverzadigde vetten (bijv. margarine ipv boter)

Water

Je lichaam bestaat voor ongeveer 60% uit water. Water is de belangrijkste bouwstof voor het lichaam en water speelt een belangrijke rol bij het vervoeren van andere stoffen in het lichaam. Bloed en cytoplasma bestaan voor een groot deel uit water. Je verliest de hele dag water (zweten en plassen) dat moet weer aangevuld worden. In voedingsmiddelen zit ook water, in fruit en verse groenten zit bv. veel water. 

Mineralen

Mineralen in ons lichaam zijn vooral bouwstoffen en beschermende stoffen. Het zijn zouten, bijvoorbeeld kalk, natrium, ijzer en magnesium. 

Kalk: botten

Fluoride: gebit

Ijzer: rode bloedcellen 

Vitaminen

Vitaminen zijn de belangrijkste beschermende stoffen. 

Er zijn er erg veel en zorgen dus dat je gezond blijft.

A, B, C, D en K. 

In verschillende voedingsmiddelen zitten verschillende vitaminen. In fruit zit vit C, in vis vit D, in vlees vit A. Je moet dus gevarieerd eten. 

Je hebt alle groepen voedingsstoffen nodig om gezond te blijven. Vooral een tekort aan mineralen en vitaminen kan ziekte veroorzaken. Mineralen en vitaminen zijn beschermende stoffen.

Bijv. Scheurbuik

Voedingsvezel

Voedingsvezel (of vezels) is een verzamelnaam voor stoffen uit planten die je lichaam niet kan verteren. Vezels zitten vooral in groente, fruit, aardappelen, volkorenbrood, peulvruchten, noten en ontbijtgranen . Ze zorgen voor een verzadigd gevoel (verzadigd = het gevoel dat je genoeg hebt gegeten). Voedingsvezel is nodig voor een goede darmwerking. Als je niet genoeg vezels eet kun je last krijgen van verstopte darmen. 

Aan het werk! Biologie

Wat? 12.2 Voedingsmiddelen en voedingstoffen - opdrachten 1 t/m 9

Hoe? Als het bord op rood staat werk je alleen en in stilte.

Als het bord op groen staat mag je fluisterend overleggen met je buurman. 

Heb je vragen? Steek je hand op en ik kom bij je. 

Klaar? Begin aan je Samenvatting!

Quizje?

Sleep het voedingsmiddel naar de juiste voedingsstof

eiwit

koolhydraat

Vet

water

Zet de juiste omschrijving bij het juiste begrip.

Voedingsmiddel

Voedingsstof

Voedingsvezel

Alle onverteerbare stoffen in plantaardig voedsel.

Bruikbare bestandsdelen uit voedingsmiddelen.

Alle producten die je eet of drinkt.

Je van je fiets ben gevallen en een schaafwond hebt.
Brandstof die je niet gebruikt wordt opgeslagen voor later.
op school verbruiken je hersenen veel energie.
houdt je lichaam gezond.

brandstof

bouwstof

reservestof

beschermende stof

Wat is een voedingsmiddel?

1. eiwit
2. vet
3. koekje
4. koolhydraten

Wat zijn voedingsstoffen?

1. Wat je gewend bent te eten, hoe je eet en wanneer je dat doet
2. Alles wat je eet of drinkt
3. Bruikbare bestandsdelen van voedingsmiddelen
4. Alle onverteerbare stoffen in plantaardig voedsel, die de spieren in je darmen activeren

groepen voedingsstoffen

voedingsstoffen

brandstof

bouwstof

beschermende stof

koolhydraten, vetten

koolhydraten, eiwitten, vetten

mineralen, water

vitaminen

mineralen

Wat is een voedingsmiddel?

1. Alle onverteerbare stoffen in plantaardig voedsel
2. Alles wat je eet of drinkt
3. Alle bruikbare bestandsdelen uit voedingsstoffen

25. Vul de tabel over twee voedingsstoffen in door aan te geven wat voor soorten voedingsstoffen ze zijn

Voedingsstoffen	Brandstof	Bouwstof	Reserve stof	Beschermende stof
Koolhydraten
Mineralen

Ja

Nee

Nee

Ja

Ja

Nee

Ja

Nee

Ja

Nee

Zijn deze roerbakblokjes een dierlijk voedingsmiddel?

Is het gezond om veel verzadigd vet te eten?

Is keukenzout een voorbeeld van een mineraal?