Vertelperspectief

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

Vertelperspectief

De kenmerken van het eerste-persoonsperspectief

Je kunt de gedachten en indrukken van het romanpersonage direct weergeven.

Je brengt daardoor het verhaal heel dicht bij de lezer.

Het verhaal is dus gekleurd door de visie en beleving van de ik-figuur. Je kunt dus ook spelen met de betrouwbaarheid van de verteller.

Je kunt spanning opbouwen, het verhaal ontvouwt zich zowel voor de verteller als de lezer op hetzelfde moment.

Het gevolg voor de lezer is dat

Hij zich goed kan inleven.

De gedachten en impressies van andere romanfiguren niet direct duidelijk zijn.

Dialogen zijn dus best belangrijk.

En dat de bedoelingen en ervaringen van andere figuren zodanig beschreven moeten zijn dat ze door de ik-figuur worden opgemerkt.

Dat hoeft overigens nog niet te zeggen dat die ik-figuur de juiste conclusies trekt over het gedrag van een ander personage. Soms kan de lezer diens drijfveren beter duiden.

Lesdoelen

Aan het einde van de les weet je wat de verschillende vertelperspectieven zijn én je kunt ze herkennen: 

- Ik-vertelperspectief

- Personaal vertelperspectief

- Alwetend vertelperspectief

- Meervoudig vertelperspectief

Waarom zou je dit willen weten/kunnen?

Vertelperspectief

Om de verschillende vertelperspectieven goed uit te kunnen leggen, hebben we een voorbeeld nodig. 

Als voorbeeld nemen we de schrijver die een verhaal wil schrijven over een meisje dat bloemen plukt. 

Onthoud dit goed. 

De schrijver

Stel, je bent een schrijver en je wilt een verhaal vertellen over een meisje dat bloemen plukt. Dan moet je voor jezelf bedenken vanuit welk standpunt (perspectief) het verhaal wordt verteld. 

Zien we het verhaal vanuit de ogen van het meisje of niet? 

De schrijver kiest dus een vertelperspectief. Hij heeft verschillende opties. 

Ik-vertelperspectief

Het meisje kan de verteller van het verhaal zijn. Het gaat dan als volgt: 

'Ik loop in de tuin en zie een mooie roos. Ik pluk hem.'

Dit verhaal is in de ik-vorm geschreven. We kijken door de ogen van het meisje. We weten alleen wat het meisje, de hoofdpersoon, weet op dit moment in het verhaal.

We noemen dit het  ik-vertelperspectief. 

Ik-vertelperspectief

Bij dit perspectief kunnen we in de tegenwoordige tijd schrijven: 

'Ik loop in de tuin en zie een mooie roos. Ik pluk hem.'

Dit noemen we de belevende ik. Het meisje beleeft het op het moment dat jij het leest. 

Het kan ook in de verleden tijd, kijk maar in het boek over Otis

Ik-vertelperspectief

Bij dit perspectief kunnen we ook in de verleden tijd schrijven: 

'Ik liep in de tuin en zag een mooie roos. Ik plukte hem.'

Dit noemen we de vertellende ik. Het meisje vertelt achteraf wat ze heeft meegemaakt. Wij weten nog steeds alleen wat zij weet. 

Vertelperspectieven

Ik-vertelperspectief (belevend)

- In de ik-vorm geschreven. 

- In de tegenwoordige tijd geschreven

- De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet. 

Ik-vertelperspectief (vertellend)

- In de ik-vorm geschreven

- In de verleden tijd geschreven

- De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet. 

Personaal vertelperspectief

We kunnen het meisje nog een keer de verteller laten zijn in het verhaal: 

Ze loopt in de tuin en ziet een mooie roos. Ze plukt hem.

Als lezers weten we nog steeds alleen wat het meisje weet, maar nu wordt er in de zij-vorm over haar geschreven (kan ook in hij-vorm). Dit noemen we het personaal vertelperspectief. 

Dit kan in de tegenwoordige tijd en de verleden tijd geschreven worden. 

Vertelperspectieven

Ik-vertelperspectief (belevend) - In de ik-vorm geschreven. - In de tegenwoordige tijd geschreven - De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet .	Ik-vertelperspectief (vertellend) - In de ik-vorm geschreven - In de verleden tijd geschreven - De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet.
Personaal vertelperspectief - In de hij-/zij-vorm geschreven - In de t.t . of v.t . geschreven. - De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet .

Alwetend vertelperspectief

De schrijver kan ook kiezen voor een verteller buiten het verhaal: 

'Ze loopt in de tuin en ziet een mooie roos. Ze plukt hem. De nieuwe tuinman staat om de hoek naar haar te kijken, hij houdt zijn schep stevig vast.'

Als lezer weet je meer dan de hoofdpersoon. Je weet ook wat er met andere personages en wat er op andere plekken gebeurt.  Dit noem je het alwetend vertelperspectief. 

Je kunt in de tegenwoordige tijd en in de verleden tijd schrijven. 

Vertelperspectieven

Ik-vertelperspectief (belevend) - In de ik-vorm geschreven. - In de tegenwoordige tijd geschreven - De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet .	Ik-vertelperspectief (vertellend) - In de ik-vorm geschreven - In de verleden tijd geschreven - De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet.
Personaal vertelperspectief - In de hij-/zij-vorm geschreven - In de t.t . of v.t . geschreven. - De lezer weet alleen wat de hoofdpersoon weet .	Alwetend vertelperspectief - In de hij-/zij-vorm geschreven. - In de t.t. of v.t. geschreven. - De lezer weet meer dan de hoofdpersoon.

Let op overeenkomsten en verschillen!

Vertelperspectieven

Als schrijver kies je dus een vertelperspectief. Je moet eigenlijk over twee dingen nadenken: 

Schrijf je in de (A) ik-vorm of in de (B) hij/-zij vorm?

A: ik-vorm: ik-perspectief: in de t.t. (belevende ik) of v.t. (vertellende ik)?

B: hij-/zij-vorm: schrijf je vanuit de hoofdpersoon (personaal perspectief) of zweeft de verteller als een 'God' boven het verhaal (alwetend perspectief)?

Meervoudig vertelperspectief

Dit is niet een nieuw manier van vertellen. 

Bij het meervoudig vertelperspectief wisselt de schrijver, bijvoorbeeld per hoofdstuk, tussen verschillende vertellers die in het ik-perspectief óf het personaal perspectief vertellen. 

De wisseling van verteller is heel duidelijk, waardoor het geen alwetende verteller is. Het loopt niet binnen één alinea door elkaar heen. 

Oefenen

Hierna volgen 3 fragmenten. Lees ze goed en bepaald daarna uit welk vertelperspectief het geschreven is. 

Ik loop op straat en zie voor mij op de grond een vreemd voorwerp liggen. Het is groen en het geeft de suggestie van beweging. Hoewel het maar een klein hoopje drilpudding lijkt, boezemt het me direct angst in. Ik durf er niet naar te kijken, maar kan mijn ogen niet afwenden. Ik moet. Het wil dat ik het zie.

Ik loop op straat en zie voor mij op de grond een vreemd voorwerp liggen. Het is groen en het geeft de suggestie van beweging. Hoewel het maar een klein hoopje drilpudding lijkt, jaagt het me direct angst aan. Ik durf er niet naar te kijken, maar kan mijn ogen niet afwenden. Ik moet. Het wil dat ik het zie.

1. Ik-vertelperspectief (belevend)
2. Ik-vertelperspectief (vertellend)
3. Hij-/zij-vertelperspectief
4. Alwetend vertelperspectief

Hij staat daar, doodstil, aan de grond genageld. Het vreemde voorwerp dat voor hem op de grond ligt, lijkt hem volledig te hypnotiseren. Het gelei-achtige materiaal gloeit. Een vreemde straling lijkt doelgericht zijn weg te zoeken naar zijn ogen. Marc beeft. Niet in staat zich te bewegen.

1. Ik-vertelperspectief (belevend)
2. Ik-vertelperspectief (vertellend)
3. Hij-/zij-vertelperspectief
4. Alwetend vertelperspectief

Wat Pieter niet wist, terwijl hij aan de stoeptegels vastgevroren naar het vreemde object stond te staren, was dat nog geen vijf minuten daarvoor een ander op die plaats iets verloren was. Een groen, pulserend en zeer gevaarlijk voorwerp. Een voorwerp in paniek meegenomen uit het laboratorium toen daar de hel losbarstte. Toen dokter Hogenstijn zijn creatie niet langer de baas was en zijn collega's met een scalpel te lijf ging.

1. Ik-vertelperspectief (belevend)
2. Ik-vertelperspectief (vertellend)
3. Hij-/zij-vertelperspectief
4. Alwetend vertelperspectief

Oefenen

Je bent schrijver en je wilt een verhaal vertellen over een een dier dat op een bijzondere manier superkrachten krijgt. 

Kies een dier.

Schrijf een stuk van het verhaal. Schrijf de eerste 50 woorden in het 'belevende' ik-perspectief en wissel daarna voor 50 woorden naar het hij-/zij-perspectief óf het alwetende perspectief. 

Aan de slag!

Maak oefening 1, 2, 5 en 10 vanaf blz. 76.