V5 Thema 10 DNA Oriëntatie + B1 De bouw en functie van DNA

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 10 

DNA

Oriëntatie 

+

B1 Bouw en functie van DNA 

Lesprogramma Les 2

• Leerdoelen B1  (2 minuten)
• Uitleg leerdoel 10.1.1 'De bouw en functie van DNA' (10-15 minuten)
• Zelfstandig opdracht 1 t/m 11 maken
• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf als laatste

• Lesafsluiter B1 (5 minuten)

Eerder klaar? 

• Neem context Leefwereld 'Drie biologische ouders' en maak de bijbehorende opdrachten 12 en 13

Leerdoelen B1

10.1.1 Je kunt de bouw en functie van DNA beschrijven.

Overige leerdoelen

• Je kent verschillende typen DNA 
• Je weet het verschil tussen coderend DNA en niet-coderend DNA

• DNA
  
• genoom
  
• kernDNA
  
• mtDNA
  
• plasmiden
  
• nucleinezuur
  
• nucleotide
  
• desoxyribose
  
• adenine (A)
  
• thymine (T)
  
• cytosine (C)

• guanine (G)
  
• enkelstrengs DNA
  
• basenparing
  
• basenpaar
  
• dubbelstrengs DNA
  
• helixstructuur
  
• sequentie
  
• gen
  
• niet-coderend DNA
  
• repetitief DNA

Begrippen B1 De bouw en functie van DNA

DNA - DesoxyriboNucleicAcid - Desoxyribonucleïnezuur

• Bijna elke cel heeft een celkern met daarin DNA 
• DNA bevat genetische informatie, de informatie voor je erfelijke eigenschappen
• Genoom: het geheel aan genetische informatie in een cel van een organisme
• DNA is opgebouwd uit 4 verschillende nucleotiden: A,C,T,G
  

• Elk nucleotide is opgebouwd uit
  

     drie onderdelen:

     1. fosfaatgroep

     2. desoxyribose (suiker)

     3. stikstofbase 

Purine:  adenine en guanine hebben 2-ring structuur

Pyrimidine: cytosine en thymine hebben 1-ring-structuur

Het genoom - prokaryoten

Prokaryoot = cel zonder kern, bijvoorbeeld een bacterie

• DNA ligt los in het cytoplasma als en bestaat uit één circulaire DNA-streng). 
• Sommige bacteriën hebben nog een plasmide(n): kort stukje (vaak cirkelvormig) DNA.

Het genoom - 

eukaryoten

Eukaryoot - cel met een kern bijvoorbeeld plant, dier, schimmel

• Genoom dierlijke cel:
  

      - kern DNA
      - mitochondriaal DNA (mtDNA)

• Genoom plantaardige cel:
  

      - kern DNA
      - mitochondriaal DNA (mtDNA)
      - chloroplast DNA 

https:

DNA structuur

• Nucleotideketen: mono-sachariden en fosfaatgroepen wisselen elkaar af. 
• De stikstofbasen steken er aan de zijkant uit.
  
• De uiteinden van een nucleotidestreng worden aangegeven met 3’ en 5’.
• Aan het 3’-uiteinde bevindt zich een OH-groep aan derde C van desoxyribose.
• Aan het 5’-uiteinde bevindt zich een fosfaatgroep aan 5e C van desoxyribose.
• DNA-molecuul bestaat uit twee nucleotidestrengen, die in een helixstructuur (dubbele spiraal) om elkaar heen gewonden liggen (BiNaS tabel 71C).
• Vaste basenparen (tabel 71B): adenine (A) met thymine (T) en cytosine (C) met guanine (G).

enkelstrengs DNA

dubbelstrengs DNA

Chromosomen

• DNA verdeelt over verschillende chromosomen
• Langste DNA-molecuul mens is 5 cm
• Bij eukaryoten bestaat een chromosoom uit één dubbelstrengs DNA-molecuul met histonen (eiwitten).
• Een DNA-molecuul past in een celkern door de compacte vorm, het is rond histonen gewikkeld. 
• Nucleosoom: een aantal histonen met DNA 
• Koppelings-DNA: DNA tussen twee opeenvolgende nucleosomen
• Sequentie: de volgorde waarin stikstofbasen in een DNA-molecuul zijn gerangschikt.
  
• Gen: een deel van een DNA-molecuul dat codeert voor één of meer eiwitten of een gedeelte van een eiwit. 

Niet-coderend DNA

• Grote delen van het DNA coderen niet voor eiwitten. 

• Ongeveer 98,5% van genoom van de mens bestaat uit niet-coderend DNA. 
• Ook binnen genen worden stukken coderend DNA afgewisseld met stukken niet-coderend DNA.
• Sommige delen hebben een regulerende functie en beïnvloeden de activiteit van genen of de productie van eiwitten
• Andere delen beschermen bijvoorbeeld de uiteinden van chromosomen
• Deel van het niet-coderend DNA bestaat uit repetitief DNA (herhalingen van korte nucleotidesequenties)
• Deel bestaat uit genen die hun functie hebben verloren (bv. gen voor aanmaak van eigeel bij zoogdieren)

Even oefenen...

Oefening

Hoeveel procent heb je gescoord?

Huiswerk

• Maak opdracht 1 t/m 11

• Oefen de Flitskaarten en controleer de leerdoelen 

van B1 met de Test Jezelf

Klaar?

• Neem de Context 'Drie biologische ouders' door en 

maak opdracht 12 en 13

Lesafsluiter B1

10.1.1 Je kunt de bouw en functie van DNA beschrijven.

Wat is de bouwsteen van DNA?

1. allel
2. gen
3. nucleotide
4. eiwit

Genen bevatten informatie voor het maken van

1. DNA
2. RNA
3. eiwitten
4. alle drie

Niet-coderend DNA heeft

1. geen functie
2. een regulerende functie
3. verslaving tot gevolg
4. een coderende functie

Alle kinderen uit één gezin hebben hetzelfde DNA?

1. Ja
2. Nee

Welke volgorde van 'groot naar klein' klopt?

1. DNA--> gen --> chromosoom
2. Gen --> DNA --> chromosoom
3. Chromosoom --> gen --> DNA
4. DNA --> gen --> chromosoom

Wat is juist?

1. 1 celkern 2 genen
2. 1 cel 2 chromosomen
3. 3 DNA 4 gen
4. 3 Chromosomen 4 DNA

Hebben plantencellen ook kern DNA?

1. Ja
2. Nee

Stelling 1: Je krijgt alleen DNA van je vader of alleen DNA van je moeder
Stelling 2: Niet iedere cel heeft DNA

1. Stelling 1 is correct, stelling 2 is incorrect
2. Stelling 1 en stelling 2 zijn correct
3. Stelling 1 is incorrect, stelling 2 is correct
4. Stelling 1 en stelling 2 zijn incorrect

In DNA vormen de basen A, G, C en T vaste paren.
Welke paren zijn dat?

1. A - G en T - C
2. A - T en G - C

Op internet staan veel plaatjes van DNA. Heeft de tekenaar van dit plaatje de basen goed getekend?

1. Ja
2. Nee

Organismen van verschillende soorten kunnen veel overeenkomsten vertonen in de samenstelling van stoffen, bijvoorbeeld van DNA. Waarom is deze overeenkomst een argument voor de evolutietheorie?

1. Omdat deze overeenkomst aantoont dat soorten veranderen, doordat mutanten blijven voortbestaan en individuen van de oorspronkelijke vorm uitsterven.
2. Omdat hieruit kan worden afgeleid hoe lang geleden de verschillende soorten zijn ontstaan.
3. Omdat deze overeenkomst het aannemelijk maakt dat verschillende soorten een gemeenschappelijke voorouder hebben.

Extra uitlegvideo

Wanneer je nog een andere uitleg wilt over de bouw en de functie van het DNA...

Kies uit NGbiologie of Ruud Lekkerkerk