3.4 stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

3.4 stambomen

Even herhalen

Waaruit bestaat een gen?

Leg in je eigen woorden uit wat een allel is:

Benoem een verschil tussen het genotype en fenotype

Op het moment van bevruchting komt het ..... tot stand

1. genotype
2. fenotype

Tom heeft bij de kapper zijn haar geverfd. Wat is er veranderd?

1. het genotype
2. het fenotype

Leg in je eigen woorden het verschil tussen heterozygoot en homozygoot uit:

Ashley heeft van haar vader een allel geërfd met de oogkleur groen en van haar moeder een allel met de oogkleur groen. Anouk is .... voor eigenschap van de oogkleur

1. homozygoot
2. heterozygoot

Romy is heterozygoot voor de eigenschap van haar haarvorm. Zij heeft krullend haar. Welk allel is dominant en welke is recessief?

Maaike heeft blond haar. De allelen voor haar haarvorm zijn aa.
Is Maaike homozygoot of heterozygoot voor de eigenschap haarkleur? en welk allel dominant en recessief?

Leerdoelen

3.4.1 Je kunt uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief.

Stamboom van een gezin

In afbeelding 1 zie je een stamboom van een man en vrouw en hun drie kinderen, een zoon en twee dochters. Afbeelding 2 laat hun stamboom in symbolen zien. Daarbij is een rondje een vrouw en een vierkantje een man. Met een stamboom kun je zien hoe een eigenschap als haarkleur in je familie is doorgegeven.

stamboom

In de stamboom  zie je dat beide ouders en twee van de drie kinderen bruin haar hebben. Eén kind heeft blond haar. Met deze stamboom kun je de genotypen voor de haarkleur van iedereen in het gezin bepalen. In de volgende stappen zie je hoe dit gaat.

Stappen om het genotype van een gezin te bepalen

Stap 1: kijken welk fenotype iedereen uit de stamboom heeft

Stap 2: Wat is het genotype van het kind dat een ander fenotype dan vader en moeder heeft.

Stap 3: Schrijf bij de stamboom wat je nu weet over het genotype van andere gezinsleden. 

Stap 4: Vul de genotypen zo veel mogelijk aan. 

3.5 variatie in genotype

leerdoelen

3.5.1 Je kunt beschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

3.5.2 Je kunt omschrijven wat een mutatie is en je kunt omschrijven hoe kanker ontstaat.

Ongeslachtelijke voortplanting

- Deel van een plant kan uitgroeien tot een nieuwe plant.

- Genotype blijft hetzelfde, fenotype hoeft niet. 

- Voorbeelden van ongeslachtelijke voortplanting zijn stekken en knollen. 

Geslachtelijke voortplanting

- versmelten van twee geslachtcellen.

- verschillende mogelijkheden in genotypen; variatie in genotypen. 

- Door variatie in genotypen ontstaat er ook variatie in fenotypen. 

Mutatie

- genotype kan ook veranderen door mutatie. 

- mutatie = Plotselinge verandering van het DNA.

- Vindt de mutatie in een lichaamscel plaats, dan veranderd het genotype in andere lichaamscellen niet. Bij mutatie in geslachtscellen wordt de mutatie doorgegeven aan de nakomelingen. 

- Als bij organisme het gemuteerde allel in het fenotype tot uiting komt dan noemen we dat een mutant. 

- Mutatie kan ontstaan door celdeling. 

- Mutatie kan ook door invloeden van buitenaf ontstaan. Dit noem je mutagene invloeden. bijv. uv-straling, sigarettenrook. 

Kanker

- sommige mutaties zorgen ervoor dat cellen te snel en zonder stoppen gaan delen. 

- Op ontstaat dan een tumor (gezwel). 

- Goedaardige tumoren; groeien langzaam en tast niets aan.

- kwaadaardige tumoren; groeien snel en dringen omringd weefsel binnen.

- Dit noem je kanker. 

- Wanneer deze tumoren in het bloed terecht komen kan het zich door het hele lichaam verspreiden en nieuwe tumoren ontstaan (uitzaaiing). 

Maken

vanaf blz. 187

Opdracht 1 t/m 5

vanaf blz. 193

opdracht 1 t/m 8